Narządami wymiany gazowejwymiana gazowawymiany gazowej u zwierząt bezkręgowych, które oddychają powietrzem atmosferycznym, są: tchawkitchawkitchawki u owadów, wijów i niektórych pajęczaków, płucotchawkipłucotchawkipłucotchawki u pająków i skorpionów oraz płuca u ślimaków płucodysznych.

Narządem wymiany gazowej owadów, wijów i niektórych pajęczaków (np. kosarzy, zaleszczotków, roztoczy) jest układ tchawkowy. Tworzy go system rozgałęzionych chitynowych rurek, docierających do wszystkich narządów ciała oraz skrzydeł owadów. Układ tchawkowy rozpoczyna się przetchlinkamiprzetchlinkaprzetchlinkami, od których odchodzą pnie tchawkowe, rozgałęziające się w system kanalików o różnej średnicy. Najmniejszymi, końcowymi odgałęzieniami w tym układzie, docierającymi do poszczególnych komórek, są tracheoletracheoletracheole.

U owadów małych i mniej aktywnych przechodzenie tlenu przez przetchlinki i system tchawek odbywa się na drodze dyfuzjidyfuzjadyfuzji. Duże i bardziej aktywne owady, wymagające większej ilości tlenu, zwiększają wentylację przez ruchy ciała. Skurcze mięśni odwłokowych naciskają na narządy wewnętrzne i powodują wypychanie zużytego powietrza z tchawek do środowiska zewnętrznego. Rozluźnienie mięśni sprawia, że odwłok się rozpręża, wracając do swojej wyjściowej objętości, a następnie znów zasysa do tchawek porcję świeżego powietrza. Tchawki owadów latających rozszerzają się na pewnych odcinkach, tworząc tzw. worki powietrzne, których zadaniem jest ułatwienie lotu poprzez zwiększanie objętości powietrza zmagazynowanego w ciele. Podczas lotu skurcze mięśni ciała owada powodują przepływ zmagazynowanego powietrza przez tchawki.

Narządami oddechowymi pozostałych bezkręgowców lądowych są płuca dyfuzyjnepłuca dyfuzyjnepłuca dyfuzyjne, w których mechanizm wymiany gazów oddechowych jest oparty na ich dyfuzji między środowiskiem zewnętrznym a narządem oddechowym.

Płucami dyfuzyjnymi są płucotchawkipłucotchawkipłucotchawki pajęczaków oraz płuca ślimaków płucodysznych.

R1T2mWiGrJYHk

Zdjęcie przedstawia pająka krzyżaka ogrodowego. Znajduje się na misternie utkanej, pajęczej sieci. Ciało pająka składa się z głowotułowia i odwłoka. Na głowotułowiu występuje sześć par odnóży, w tym cztery pary odnóży krocznych. Na końcu pazurów szczękoczułkowych znajdują się gruczoły jadowe. Posiada osiem oczu. Barwa ciała pajęczaka jest różnorodna. Czarna z żółtymi plamkami. Głowotułów jest szary. Na odwłoku posiada charakterystyczny wzór. Na jego przedniej grzbietowej części znajduje się biały krzyż. Odwłok jest masywny, jajowaty, barwy czarnej. W tylnej części odwłoka znajdują się kądziołki przędne. Nogi pająka są masywne, delikatnie owłosione, krótkie i kolczaste.

R1bAcdZrVG9hI

Zdjęcie przedstawia ślimaka. To wstężyk ogrodowy. Ma charakterystyczną, żółtą, błyszczącą muszlę ze spiralną, bordową linią. Jest ślimakiem niewielkich rozmiarów, występującym powszechnie w Polsce. Muszla mięczaka jest kulisto stożkowata o średnicy od piętnastu do dwudziestu trzech milimetrów. Na zdjęciu znajduje się na brązowej gałęzi. Ma jasnoróżowe, pokryte śluzem ciało i dwa wyraźne, długie czułki z niewielkimi oczami.

U skorpionów i niektórych pająków (np. ptaszników – Mygalomorphae) narządem wymiany gazowej są płucotchawki, zwane workami płucnymi lub płucami książkowymi.

Tlen w komorze płucotchawki przenika do hemolimfyhemolimfahemolimfy, wskutek czego ciśnienie parcjalne tego gazu w płucotchawce jest niższe niż w powietrzu atmosferycznym. To z kolei powoduje dyfuzyjny napływ tlenu do płucotchawki.

Odwrotnie jest z dwutlenkiem węgla, którego zawartość jest większa w płucotchawkach niż w środowisku zewnętrznym, co powoduje jego dyfuzję przez przetchlinki na zewnątrz.

U większych pająków wentylację płucotchawek wspomagają ruchy oddechowe odwłoka − w ten sposób zwiększa się objętość komór powietrznych.

U ślimaków płucodysznych (np. ślimaka winniczka – Helix pomatia) silnie unaczyniona ściana jamy płaszczowejjama płaszczowajamy płaszczowej nazywana jest jamą płucną i pełni funkcję płuca.

Krew zbierana jest najpierw z powłok ciała dzięki naczyniom żylnym, a następnie trafia do jamy płucnejjama płucnajamy płucnej, gdzie zachodzi wymiana gazowa. Do hemolimfy w ścianie jamy płucnej dyfunduje tlen, a dwutlenek węgla z hemolimfy przechodzi do jamy płucnej i na zasadzie dyfuzji wydostaje się na zewnątrz przez otwór płucny.

Słownik