Przeczytaj
Narządami wymiany gazowejwymiany gazowej u zwierząt bezkręgowych, które oddychają powietrzem atmosferycznym, są: tchawkitchawki u owadów, wijów i niektórych pajęczaków, płucotchawkipłucotchawki u pająków i skorpionów oraz płuca u ślimaków płucodysznych.
Tchawki
Narządem wymiany gazowej owadów, wijów i niektórych pajęczaków (np. kosarzy, zaleszczotków, roztoczy) jest układ tchawkowy. Tworzy go system rozgałęzionych chitynowych rurek, docierających do wszystkich narządów ciała oraz skrzydeł owadów. Układ tchawkowy rozpoczyna się przetchlinkamiprzetchlinkami, od których odchodzą pnie tchawkowe, rozgałęziające się w system kanalików o różnej średnicy. Najmniejszymi, końcowymi odgałęzieniami w tym układzie, docierającymi do poszczególnych komórek, są tracheoletracheole.
U owadów małych i mniej aktywnych przechodzenie tlenu przez przetchlinki i system tchawek odbywa się na drodze dyfuzjidyfuzji. Duże i bardziej aktywne owady, wymagające większej ilości tlenu, zwiększają wentylację przez ruchy ciała. Skurcze mięśni odwłokowych naciskają na narządy wewnętrzne i powodują wypychanie zużytego powietrza z tchawek do środowiska zewnętrznego. Rozluźnienie mięśni sprawia, że odwłok się rozpręża, wracając do swojej wyjściowej objętości, a następnie znów zasysa do tchawek porcję świeżego powietrza. Tchawki owadów latających rozszerzają się na pewnych odcinkach, tworząc tzw. worki powietrzne, których zadaniem jest ułatwienie lotu poprzez zwiększanie objętości powietrza zmagazynowanego w ciele. Podczas lotu skurcze mięśni ciała owada powodują przepływ zmagazynowanego powietrza przez tchawki.
Płuca dyfuzyjne
Narządami oddechowymi pozostałych bezkręgowców lądowych są płuca dyfuzyjnepłuca dyfuzyjne, w których mechanizm wymiany gazów oddechowych jest oparty na ich dyfuzji między środowiskiem zewnętrznym a narządem oddechowym.
Płucami dyfuzyjnymi są płucotchawkipłucotchawki pajęczaków oraz płuca ślimaków płucodysznych.
Płucotchawki
U skorpionów i niektórych pająków (np. ptaszników – Mygalomorphae) narządem wymiany gazowej są płucotchawki, zwane workami płucnymi lub płucami książkowymi.
Tlen w komorze płucotchawki przenika do hemolimfyhemolimfy, wskutek czego ciśnienie parcjalne tego gazu w płucotchawce jest niższe niż w powietrzu atmosferycznym. To z kolei powoduje dyfuzyjny napływ tlenu do płucotchawki.
Odwrotnie jest z dwutlenkiem węgla, którego zawartość jest większa w płucotchawkach niż w środowisku zewnętrznym, co powoduje jego dyfuzję przez przetchlinki na zewnątrz.
U większych pająków wentylację płucotchawek wspomagają ruchy oddechowe odwłoka − w ten sposób zwiększa się objętość komór powietrznych.
Płuco
U ślimaków płucodysznych (np. ślimaka winniczka – Helix pomatia) silnie unaczyniona ściana jamy płaszczowejjamy płaszczowej nazywana jest jamą płucną i pełni funkcję płuca.
Krew zbierana jest najpierw z powłok ciała dzięki naczyniom żylnym, a następnie trafia do jamy płucnejjamy płucnej, gdzie zachodzi wymiana gazowa. Do hemolimfy w ścianie jamy płucnej dyfunduje tlen, a dwutlenek węgla z hemolimfy przechodzi do jamy płucnej i na zasadzie dyfuzji wydostaje się na zewnątrz przez otwór płucny.
Słownik
samorzutne, nieodwracalne mieszanie się cząsteczek lub jonów w wyniku ich chaotycznych ruchów; zachodzi zgodnie z różnicą stężeń − ze środowiska o większym stężeniu do środowiska o mniejszym stężeniu, aż do momentu uzyskania stanu równowagi
płyn ustrojowy zwierząt bezkręgowych będący funkcjonalnym odpowiednikiem krwi i limfy kręgowców
przestrzeń między workiem trzewiowym a płaszczem, do której uchodzą: układ pokarmowy, wydalniczy i rozrodczy; grzbietowa, ukrwiona część ściany jamy płaszczowej (jama płucna) pełni funkcję płuca
grzbietowa, ukrwiona część jamy płaszczowej ślimaków płucodysznych, pełniąca funkcję płuca
płuca lądowych zwierząt bezkręgowych (ślimaków płucodysznych, pająków), w których wymiana składników powietrza wypełniających narząd oddechowy oparta jest na mechanizmie dyfuzji
narząd wymiany gazowej skorpionów i niektórych pająków, będący wpukleniem ektodermy w przedniej części odwłoka; składa się z komory powietrznej i unaczynionych blaszek oddechowych, stanowiących powierzchnię oddechową płucotchawki
otwór w ścianie ciała bezkręgowców lądowych (owadów, pajęczaków) prowadzący do narządu wymiany gazowej (tchawki lub płucotchawki)
narząd wymiany gazowej owadów i niektórych pajęczaków, występujący w postaci sieci rozgałęziających się kanalików, wysłanych chitynową wyściółką; ich funkcją jest rozprowadzanie po organizmie gazów oddechowych
najcieńsze odgałęzienia tchawek, pozbawione chitynowej wyściółki, wypełnione płynem; docierają do komórek ciała, gdzie powierzchnię wymiany gazowej stanowi płyn na końcu tracheoli
proces wymiany gazów oddechowych (tlenu i dwutlenku węgla) między organizmem a otoczeniem oraz między płynami ustrojowymi a komórkami ciała; oparty na mechanizmie dyfuzji