Przeczytaj
CynizmCynizm powstał za sprawą Antystenesa, ucznia Sokratesa. Antystenes zawdzięczał Sokratesowi postawę niezależności od zewnętrznych opinii, jak również od przymusu pożądania i zdobywania dóbr materialnych. Trzeba wszakże pamiętać, że z punktu widzenia Sokratesa wolność, którą otwierała taka postawa, była jedynie warunkiem do tego, by niezmącony pożądaniami umysł mógł dążyć do wiedzy. Antystenes i podążający za nim inni cynicy porzucili natomiast Sokratejskie rozumienie cnoty jako wiedzy na rzecz cnoty utożsamionej z umiejętnością wyzbycia się potrzeb, pragnień i respektu dla praw i obyczajów. Antystenes podtrzymywał, co prawda, Sokratejskie przekonanie, że cnoty można się nauczyć, ale nie tyle chodziło mu o tworzenie konstrukcji teoretycznych, ile o ćwiczenie woli po to, by nie ulegać pokusom i regułom świata. Cnota – pisze o poglądach Antystenesa Diogenes Laertios [dop. red.] – wystarcza do szczęścia i nie potrzebuje niczego oprócz Sokratesowej siły woli. Cnota przejawia się w czynach, nie potrzeba jej ani wielu słów, ani nauki (…). Cnota jest niezawodnym orężem, którego nikt ani nic nie może odebrać
Indeks górny 11 Indeks górny koniec11. Z tych założeń wprost wynikał pewien pożądany sposób życia, czego przykład podaje Ksenofont:
Pisma sokratyczne– A teraz – rzekł Sokrates – ty mi wytłumacz, Antystenesie, jak to jest możliwe, że mając bardzo niewiele, jesteś taki dumny z bogactwa? — Bardzo zwyczajnie — odpowiedział mu na to. — W moim rozumieniu tej sprawy, zarówno bogactwo, jak i ubóstwo, mają ludzie nie w swych domach, lecz w duszach.
Poza tym Antystenes lekceważył reguły społeczne, w tym religie państwowe, twierdząc, że Mędrzec postępuje nie wedle praw stanowionych, lecz wedle prawa cnoty
Indeks górny 22 Indeks górny koniec22. Szczęście należy więc ujmować jako sprostanie, pod przewodnictwem rozumu, trudowi życia pozbawionego złudzeń, których źródłem są konwencjonalne w istocie potrzeby i reguły, czyli jako osiągnięcie stanu autarkiiautarkii i apatiiapatii. Mędrzec sam sobie wystarcza, bo wszystko, co należy do innych, należy także i do niego
Indeks górny 33 Indeks górny koniec33.
Radykalne konsekwencje wyprowadził z założeń Antystenesa Diogenes z Synopy, zwany Diogenesem Psem, który podjął zadanie życia według zasad cynizmu. Diogenes burzył swoim postępowaniem ideały klasycznej Grecji. Uważał, że do szczęścia nie trzeba wiele – należy sięgnąć do natury człowieka i odrzucić to, co ją wypacza, a więc kulturę. Czytamy o nim u Diogenesa Laertiosa:
Żywoty i poglądy słynnych filozofówZ wielką pogardą odnosił się do innych, szkołę Euklidesa nazywał żółciową, a naukę Platona – marnowaniem czasu, konkursy dramatyczne na Dionizjach – wielkim widowiskiem dla głupców, a demagogów – sługami pospólstwa.
Uprawiając praktyczną sztukę życia, Diogenes prowokował zachowaniem oraz szydził z autorytetów, konwencji i zwyczajów. Występując przeciwko kulturze helleńskiej i porządkom państwowym, mienił się obywatelem świata oraz zwolennikiem zniesienia państwa i rodziny. Podkreślał wartość ćwiczenia się w wyzbywaniu się nie tylko przyjemności, ale w ogóle potrzeb, ponieważ dążenie do nich uzależnia człowieka od przedmiotów i czyni go niewolnikiem. Gdy raz zobaczył dzieciątko, które piło wodę z ręki, wyrzucił z torby kubek mówiąc: Dziecko prześcignęło mnie w sztuce ograniczania potrzeb życiowych
Indeks górny 44 Indeks górny koniec44. Znamienne było jego postępowanie wobec innych: Raz w czasie uczty współbiesiadnicy rzucili Diogenesowi kości jak psu, on zaś jak pies oblał ich moczem
Indeks górny 55 Indeks górny koniec55. Stał się kulturowym symbolem postawy cynickiej, aczkolwiek za cenę pewnego uproszczenia obrazu cynizmu w oczach współczesnych i potomnych, ponieważ koncentracja uwagi na spektakularnych „happeningach” Diogenesa nie sprzyjała wydobywaniu z postawy cynickiej głębszych treści.
Cóż więc jest w konieczny sposób potrzebne cynikowi do szczęścia?
Żywoty i poglądy słynnych filozofówAżeby żyć szczęśliwie, należy zamiast trudów niepotrzebnych wybrać tylko trudy zgodne z naturą (…); nieszczęście wynika tylko z braku rozumu.
Według Diogenesa człowiek zawsze dysponuje tym, co do szczęścia jest naprawdę niezbędne, czyli rozumną duszą. Cała reszta zależy wyłącznie od niego, chociaż nie każdy człowiek jest gotów korzystać z możliwości opisanych w cynickiej filozofii.
Słownik
(gr. apatheia – niewrażliwość) stan spokoju i obojętności wobec wzruszeń i namiętności; według cyników, stoików i sceptyków pożądany stan umysłu mędrca
(gr. autarkeia – poprzestawanie na swoim) stan samowystarczalności, uniezależnienia się od świata; według cyników, stoików i sceptyków pożądany stan umysłu mędrca
szkoła filozoficzna powstała jako postsokratejska w V w. p.n.e. i trwająca do VI wieku, koncentrowała się na problemach etycznych (sztuki życia), marginalizując rozważania metafizyczne i epistemologiczne; głównym problemem dla cyników było szczęście, rozumiane jako umiejętność wyrzekania się wszystkiego i ćwiczenia postawy autarkii oraz apatii; cynizm wywarł poważny wpływ na filozofię stoicką oraz wczesnochrześcijańską, w okresie cesarstwa stał się bardzo popularny, ale jednocześnie zdegenerowany