R1QlW2GR9V8PN1

Zdjęcie przedstawia popiersie mężczyzny. Jest ono wykonane z białego marmuru. Mężczyzna jest dojrzały. Na jego twarzy są zmarszczki. Włosy mężczyzny są półdługie, lekko falujące. Mężczyzna ma gęstą brodę i wąsy.

Cynizmcynizm (cynicyzm)Cynizm powstał za sprawą Antystenesa, ucznia Sokratesa. Antystenes zawdzięczał Sokratesowi postawę niezależności od zewnętrznych opinii, jak również od przymusu pożądania i zdobywania dóbr materialnych. Trzeba wszakże pamiętać, że z punktu widzenia Sokratesa wolność, którą otwierała taka postawa, była jedynie warunkiem do tego, by niezmącony pożądaniami umysł mógł dążyć do wiedzy. Antystenes i podążający za nim inni cynicy porzucili natomiast Sokratejskie rozumienie cnoty jako wiedzy na rzecz cnoty utożsamionej z umiejętnością wyzbycia się potrzeb, pragnień i respektu dla praw i obyczajów. Antystenes podtrzymywał, co prawda, Sokratejskie przekonanie, że cnoty można się nauczyć, ale nie tyle chodziło mu o tworzenie konstrukcji teoretycznych, ile o ćwiczenie woli po to, by nie ulegać pokusom i regułom świata. Cnota – pisze o poglądach Antystenesa Diogenes Laertios [dop. red.] – wystarcza do szczęścia i nie potrzebuje niczego oprócz Sokratesowej siły woli. Cnota przejawia się w czynach, nie potrzeba jej ani wielu słów, ani nauki (…). Cnota jest niezawodnym orężem, którego nikt ani nic nie może odebraćIndeks górny 111 Indeks górny koniec¹¹¹. Z tych założeń wprost wynikał pewien pożądany sposób życia, czego przykład podaje Ksenofont:

Poza tym Antystenes lekceważył reguły społeczne, w tym religie państwowe, twierdząc, że Mędrzec postępuje nie wedle praw stanowionych, lecz wedle prawa cnotyIndeks górny 222 Indeks górny koniec²²². Szczęście należy więc ujmować jako sprostanie, pod przewodnictwem rozumu, trudowi życia pozbawionego złudzeń, których źródłem są  konwencjonalne w istocie potrzeby i reguły, czyli jako osiągnięcie stanu autarkiiautarkiaautarkii i apatiiapatiaapatii. Mędrzec sam sobie wystarcza, bo wszystko, co należy do innych, należy także i do niegoIndeks górny 323 Indeks górny koniec³²³.

Radykalne konsekwencje wyprowadził z założeń Antystenesa Diogenes z Synopy, zwany Diogenesem Psem, który podjął  zadanie  życia według zasad cynizmu. Diogenes burzył swoim postępowaniem ideały klasycznej Grecji. Uważał, że do szczęścia nie trzeba wiele – należy sięgnąć do natury człowieka i odrzucić to, co ją wypacza, a więc kulturę.  Czytamy o nim u Diogenesa Laertiosa:

Uprawiając praktyczną sztukę życia, Diogenes prowokował zachowaniem oraz szydził z autorytetów, konwencji i zwyczajów. Występując przeciwko kulturze helleńskiej i porządkom państwowym, mienił się obywatelem świata oraz zwolennikiem zniesienia państwa i rodziny. Podkreślał wartość ćwiczenia się w wyzbywaniu się nie tylko przyjemności, ale w ogóle potrzeb, ponieważ dążenie do nich uzależnia człowieka od przedmiotów i czyni go niewolnikiem. Gdy raz zobaczył dzieciątko, które piło wodę z ręki, wyrzucił z torby kubek mówiąc: Dziecko prześcignęło mnie w sztuce ograniczania potrzeb życiowychIndeks górny 444 Indeks górny koniec⁴⁴⁴. Znamienne było jego postępowanie wobec innych: Raz w czasie uczty współbiesiadnicy rzucili Diogenesowi kości jak psu, on zaś jak pies oblał ich moczemIndeks górny 555 Indeks górny koniec⁵⁵⁵.  Stał się kulturowym symbolem postawy cynickiej, aczkolwiek za cenę pewnego uproszczenia obrazu cynizmu w oczach współczesnych i potomnych, ponieważ koncentracja uwagi na spektakularnych „happeningach” Diogenesa nie sprzyjała wydobywaniu z postawy cynickiej głębszych treści.

Cóż więc jest w konieczny sposób potrzebne cynikowi do szczęścia?

Według Diogenesa człowiek zawsze dysponuje tym, co do szczęścia jest naprawdę niezbędne, czyli rozumną duszą. Cała reszta zależy wyłącznie od niego, chociaż nie każdy człowiek jest gotów korzystać z  możliwości opisanych w cynickiej filozofii.

Słownik