Przeczytaj
Bolesław Prus
Bolesław Prus to pseudonim literacki Aleksandra Głowackiego (1847–1912), powieściopisarza, nowelisty i publicysty. Ważną cechą jego twórczości jest dydaktyzm, charakterystyczny zwłaszcza dla nowelnowel, które miały w zamierzeniu autora poruszyć opinię publiczną i zwrócić jej uwagę na problemy ludzi potrzebujących. Pouczająca treść równoważona była jednak przez wyjątkowe poczucie humoru pisarza, a także zdolność subtelnego zarysowania psychiki postaci. Równolegle do twórczości literackiej Prus publikował felietony w ramach cyklu „Kroniki tygodniowe”, w którym omawiał aktualne wydarzenia i tematy poruszające opinię publiczną. Ta działalność zbliżała pisarza do spraw społecznych, które stały się głównymi kwestiami poruszanymi w jego nowelistyce.
Zwierciadełko noweli
Eliza Orzeszkowa tak opisuje różnice między powieścią, królewskim gatunkiem pozytywizmu, a nowelą:
Powieść a nowelaJeżeli powieść jest zwierciadłem, w którym człowiek, pokolenie, ludzkość przejrzeć się mogą z zewnątrz i wewnątrz, od stóp do głowy, to nowelę można poczytywać za taki ułamek zwierciadła, w którym odbija się tylko jedno oko, jeden uśmiech, jedna łza, jeden grymas twarzy, jedno poruszenie duszy. I kiedy w zwierciadle powieści wszystkie szczegóły związane z sobą w rozległą, harmonijną całość odbijają się długo i aż do najdalszej swej głębi, szczególik przez zwierciadełko noweli ukazywany przemyka szybko, zręcznie, jak najwykwintniej, pozostawiając wrażenie czegoś zaczętego a nie dokończonego, ciekawego a nie uzupełnionego, co bez gwałtu i nakazywania, łagodnie, czasem nawet pieszczotliwie, myśl i uczucia do życia i ruchu pobudza.
Źródło: Eliza Orzeszkowa, Powieść a nowela, [w:] Programy i dyskusje literackie okresu pozytywizmu, oprac. J. Kulczycka-Saloni, Wrocław 1985, s. 6.
Wyjątkowość nowelistyki Prusa
Prus wprowadzał do nowel nowych bohaterów, których losy uznawane były wcześniej za nieciekawe i niegodne literatury. Wraz z innymi twórcami, takimi jak Henryk Sienkiewicz, Eliza Orzeszkowa, czy Maria Konopnicka, opisywał życie parobków, zwyczajnych rzemieślników, robotników i wiejskiej biedoty. Ukazywał nie tylko codzienne życie, lecz także prezentował punkt widzenia swoich bohaterów. Jak pisze Janina Kulczycka‑Saloni, umiejętność przedstawienia perspektyw niższych warstw społecznych oraz kreowania wyjątkowych protagonistów wynikała u Prusa z dogłębnej obserwacji społeczeństwa:
Bolesław PrusPrus zaś stawał się coraz lepszym, coraz wnikliwszym obserwatorem życia, zaostrza się jego wrażliwość na sprawy społeczne, a zarazem doskonali się jego warsztat pisarski. Powoli, ale nieprzerwanie wyzwala się z niewolniczego terminowania u wielkich pisarzy literatury polskiej i zachodnioeuropejskiej, odrzuca dawno w literaturze przyjęte schematy, zaczyna tworzyć własne, oryginalne obrazy, zrodzone z obserwacji polskiej rzeczywistości [...].
Doskonali się jego umiejętność odtwarzania psychiki bohaterów – powoli miejsce marionetek i schematów z pierwszych opowiadań zaczynają zajmować wspaniale skreślone charaktery. Wśród bohaterów Bolesława Prusa dostrzegamy przede wszystkim ogromną rozpiętość typów: przeważają bohaterowie z nizin społecznych – rzemieślnicy, wyrobnicy, chłopi, biedacy. Ale są też postacie takie, jak dziedzic i dziedziczka z Anielki, kapitalista Adler czy lichwiarz. [...] Akcja rozwija się logicznie, losy bohaterów uzależnione są od warunków, w jakich żyją – od stosunków społecznych.
Źródło: Janina Kulczycka-Saloni, Bolesław Prus, Warszawa 1975, s. 297–298.
Według badaczki dzieła Bolesława Prusa wyróżniały się wśród utworów współczesnych mu pisarzy także bogactwem językowym:
Bolesław PrusDoskonali się wreszcie język Prusa, jeden z najbogatszych w literaturze tego pokolenia: giętki, cięty, precyzyjny, zabójczo trafny, skrzący się wspaniałym dowcipem.
Źródło: Janina Kulczycka-Saloni, Bolesław Prus, Warszawa 1975, s. 298.
Słownik
krótka forma epicka wyróżniająca się jednowątkową fabułą osadzoną w realiach życia codziennego, z wyrazistym punktem kulminacyjnym, często z motywem przewodnim, tzw. sokołem noweli
gatunek literacki o charakterze moralistycznym lub dydaktycznym, w którym fabuła zostaje podporządkowana wyrażeniu treści alegorycznej lub symbolicznej
w literaturze nazwa metody twórczej polegającej na wiernym opisywaniu rzeczywistości; również nazwa prądu literackiego zapoczątkowanego we Francji i dominującego w prozie drugiej połowy XIX wieku
krótka forma literacka, często o nastawieniu dydaktycznym, której głównym celem jest bezstronne portretowanie środowisk społecznych, ich typowych reprezentantów i codziennych czynności. Schematyczny charakter konstrukcji przybliża ją do szkicu malarskiego, a wyraziste zakończenie i dramatyczny układ wydarzeń – do noweli
dawne określenie warstwy; najczęściej używane w kontekście cegieł lub muru; obecnie: jedna zmiana robocza w kopalni
przesąd; wiara w istnienie mocy, które mogą sprowadzić na kogoś nieszczęście lub ustrzec go przed nim (np. stłuczenie lustra zapowiada siedem lat nieszczęścia)