Strefa umiarkowana dzieli się pod względem krajobrazowym na dwie części – chłodną północną i ciepłą południową. W ich obrębie cechy krajobrazu różnicują się w zależności od położenia obszaru, zwłaszcza odległości od mórz i oceanów. Jest z tym bowiem związany kontynentalizm klimatu i odmienne warunki wilgotnościowe wpływające na strukturę środowiska i cechy komponentów.

W granicach strefy chłodnej wyróżnia się pod względem krajobrazowym marzłociową i bezmarzłociową strefę tajgi. Strefa ciepła jest bardziej zróżnicowana. Wydziela się w niej trzy strefy krajobrazowe: lasów liściastych i mieszanych, stepu i lasostepu oraz pustyń i półpustyń.

RtCRaPVL5YAvX
Strefa umiarkowana
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., CC BY-SA 3.0, https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/.

Strefa umiarkowana ciepła – lasów liściastych i mieszanych

Strefa lasów liściastych i mieszanych na półkuli północnej obejmuje: wschodnią część Stanów Zjednoczonych (rejony sąsiadujące z Appalachami i Wielkimi Jeziorami), niemal całą niżową część Europy Zachodniej, Środkowej i Wschodniej, skąd ciągnie się wąskim pasem w głąb kontynentu azjatyckiego, oddzielając tajgę od stepów oraz Nizinę Chińską i Nizinę Mandżurską. Na półkuli południowej lasy liściaste i mieszane zajmują niewielką powierzchnię – występują na zachodnim wybrzeżu Chile i w południowej części Australii.

Średnia temperatura powietrza najzimniejszego miesiąca zmienia się od -12°C do 5°C (na Dalekim Wschodzie od -28°C do -16°C), a najcieplejszego – od 16 do 21°C. Roczna suma opadów występujących przez cały rok waha się od 500 do 1500 mm. Tak duża zmienność elementów klimatu wynika ze zróżnicowanego wpływu morskich i kontynentalnych mas powietrza w różnych częściach strefy.

RHCG42u9K8U0X1
Klimatogramy prezentujące zmienność cech klimatu w strefie umiarkowanej ciepłej lasów liściastych i mieszanych na półkuli północnej
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Rzeki strefy wilgotnej (morskiej), dla której właściwe są obfite opady równomiernie rozłożone w ciągu roku, charakteryzują się wysokim przepływem z zaznaczającym się wzrostem w okresie zimowym. Jest on wywołany mniejszym niż w okresie letnim parowaniem, dzięki któremu objętość odpływających wód jest większa.

RQfsxpDKI7Kz1
Średnie miesięczne przepływy Loary, Francja (profil Blois)
Źródło: dostępny w internecie: http://www.grdc.sr.unh.edu.
R1I8SdWa5gF4Z
Środkowy bieg Loary w okolicy Briare
Źródło: By Cjp24 - Own work, Public Domain, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=6871696.

Natomiast rzeki strefy półwilgotnej, przejściowej charakteryzują się zwykle dwoma wezbraniami w ciągu roku. Wyższe (wiosenne) związane jest z porą topnienia śniegu i lodu, a niższe (letnie) – z występowaniem wysokich opadów. Najniższe stany wód występują jesienią.

R1AXtaCcqwZ8B
Średnie miesięczne przepływy Wisły (profil Warszawa)
Źródło: dostępny w internecie: http://www.grdc.sr.unh.edu.
RqEVSMVMit4M6
Wisła w dolnym biegu, okolice Gniewu
Źródło: By Pumeks - Praca własna, CC BY-SA 3.0, https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=7030354.

Sieć rzeczna jest gęsta, współczynnik odpływuwspółczynnik odpływuwspółczynnik odpływu wynosi około 30%. Licznie występują bagna – ich powierzchnia zwiększa się ku granicom tajgi. Wody gruntowe zalegają płytko.

Dominującymi procesami glebotwórczymi są procesy brunatnienia i bielicowania, w wyniku których powstają przeważające w omawianej strefie gleby brunatne, płowe, bielicowe i rdzawe o wyraźnie wykształconych poziomach glebowych. Gleby brunatne i płowe wytworzone są z utworów polodowcowych o większej zwięzłości (gliny zwałowe) i charakteryzują się przeciętną zawartością próchnicy (2‑5%), odczynem zbliżonym do obojętnego (pH 6‑7,5) oraz znaczną zasobnością w składniki mineralne. Są to gleby żyzne i średnio żyzne. Natomiast gleby bielicowe i rdzawe związane są z podłożem piaszczystym, odznaczają się z reguły odczynem kwaśnym (pH 4‑5), małą zawartością próchnicy (1‑3%) i składników mineralnych. Są to gleby o małej żyzności. Lokalnie towarzyszą im gleby śródstrefowe – czarne ziemie, mady, gleby torfowe.

Warunki wodno‑gruntowe określają występowanie zbiorowisk roślinnych. W strefie żyznych gleb brunatnoziemnych pojawiają się zbiorowiska lasów liściastych i mieszanych zrzucających liście na zimę.

Gatunkami drzew charakterystycznymi dla europejskich lasów liściastych są: dąb, buk, grab, wiąz, klon, lipa i jesion. Struktura gatunkowa zbiorowisk leśnych jest jednak przestrzennie zróżnicowana. W zachodniej, środkowej i południowej części Europy występują rozległe lasy bukowe (buczyny) i dąbrowy.

RPdW2Xy87XfNQ
Las bukowy, okolice Brukseli, Belgia
Źródło: By Donar Reiskoffer, CC BY-SA 3.0, http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=309091.

W zachodniej i północno‑zachodniej Europie pojawiają się lasy brzozowo‑dębowe. W Europie Środkowej dominują grądy, w których występują dęby, klony, jesiony, graby, wiązy i lipy. W Europie Zachodniej w grądzie pojawia się też buk, a we Wschodniej świerk i modrzew. Warstwa krzewów lasów liściastych i mieszanych jest dobrze rozwinięta, a runo bogate. Tam, gdzie podłoże jest mniej żyzne, piaszczyste z glebami bielicoziemnymi, obok lasów mieszanych, występują także lasy iglaste (bory).

RMZ6iePwS6blK
Środkowoeuropejski grąd, Białowieża
Źródło: By WildberryPassion - Own work, CC BY-SA 3.0 pl, Link.

Lasy liściaste Ameryki Północnej mają podobny skład gatunkowy do lasów europejskich, zróżnicowany w zależności od siedliska; oprócz drzew iglastych, rosną tam amerykańskie gatunki klonów, topoli, lip, jesionów, brzóz i innych. Także w Azji występują odpowiedniki europejskich dąbrów i grądów, ale budują je inne, charakterystyczne dla regionu gatunki, nie tylko liściaste. Na przykład w lasach Dalekiego Wschodu (Kraj Nadmorski, środkowy bieg Amuru, Mandżuria) rosną gatunki charakterystyczne dla tajgi syberyjskiej i jednocześnie przedstawiciele subtropikalnej flory górskiej – świerki, modrzewie, lipy, orzechy włoskie, dęby korkowe, topole, limby i inne.

Lasy liściaste i mieszane półkuli południowej różnią się znacznie od lasów półkuli północnej. Jest to wynikiem odmiennych warunków klimatycznych. Strefa ta, obejmująca zachodnie pobrzeża Ameryki Południowej, Tasmanię i południową wyspę Nowej Zelandii, leży bowiem w sferze działania cyklonów i wiatrów zachodnich. Występują tu wysokie opady (1200—3000 mm), średnie temperatury najzimniejszego miesiąca wynoszą od 5°C do 8°C, a najcieplejszego – od 10°C do 18°C. Brunatne gleby porastają gęste, wiecznie zielone lasy z gatunkami liściastymi i iglastymi. Występują w nich m.in.: buki południowe, cedry chilijskie, cyprysy, araukarie, mirty, bambusy, eukaliptusy (Tasmania), paprotniki (Nowa Zelandia) z lianami i epifitami.

Biomasa lasów liściastych i mieszanych wynosi od 300 do 500 ton/ha, a jej roczny przyrost - od 8 do 10 ton/ha.

ReNcfeZVzTGW7
Las liściasty, Nowa Zelandia
Źródło: Pixabay License, https://pixabay.com/pl/service/terms/#license, dostępny w internecie: https://pixabay.com/pl/photos/las-nowa-zelandia-rodzimy-krzew-3729279/.

Strefa umiarkowana ciepła – stepu i lasostepu

Strefę lasów liściastych i mieszanych oddziela od stepów wąska strefa lasostepów, w której lasy liściaste występują w mozaice z terenami łąk stepowych. Występuje ona na równinach naddunajskich, w europejskiej części Rosji, na Syberii, w południowej części Wielkiego Chinganu i pogórza Nanszanu. W Ameryce Północnej strefa lasoprerii otacza od północy i wschodu obszar stepów (zwanych tam preriąpreriaprerią).

RNKrGmMAmHo2A
Lasostep, Ukraina
Źródło: By Користувач:l_sergiy_m - Praca własna, CC BY-SA 2.5, Link.

Właściwy step jest rozległą, bezleśną równiną. Lasy i zarośla występują wyłącznie wzdłuż strumieni i rzek. Pierwotnie termin „step” był używany tylko w odniesieniu do obszarów euroazjatyckich. Dziś jest stosowany w szerszym znaczeniu jako nazwa strefy krajobrazowej obejmującej także obszary występowania formacji trawiastych charakterystycznych dla innych kontynentów - prerii w Ameryce Północnej i pampypampapampy w Ameryce Południowej.

R13mi88kLUNP5
Step ukraiński
Źródło: By YegorGeologist - Own work, CC BY-SA 4.0, https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=49099996.

Strefa stepów obejmuje znaczne obszary Wielkich Równin w Ameryce Północnej, pampę w Ameryce Południowej, pusztępusztapusztę w Europie (Wielka Równina Węgierska), tereny lessowe Ukrainy, skąd ciągnie się przez środkową Azję do przedgórza Ałtaju i Mongolii.

R1McoecOuLeAu
Argentyńska pampa
Źródło: dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=802465, domena publiczna.
RZTN8aHSGVfmV
Węgierska puszta
Źródło: dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=1706083, domena publiczna.

Stepy ukształtowały się na obszarach pozostających pod wpływem klimatu kontynentalnego ciepłego, z gorącym i suchym latem oraz mroźną i wietrzną zimą. Średnia temperatura powietrza najzimniejszego miesiąca wynosi od 0°C do -20°C, najcieplejszego – od 20°C do 23°C. Roczna amplituda temperatury jest znaczna w związku z kontynentalizmem klimatu. Roczna suma opadów kształtuje się na niskim poziomie 140‑550 mm, przy czym większość z nich pojawia się w 2‑3 miesiącach letnich. W pozostałej część roku występuje susza glebowa i związane z nią burze pyłowe.

RQA0QkCVSvTii
Klimatogram Omsk, Rosja
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., CC BY-SA 3.0, https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/
Źródło danych: http://www.pogodaiklimat.ru/.

Suchy klimat i równinne ukształtowanie terenu wpłynęło na cechy hydrologiczne rzek i słaby rozwój sieci rzecznej. Rzeki są ubogie w wodę, charakteryzują się małym przepływem. Tylko te największe, których źródła znajdują się w obszarach górskich, poza omawianą strefą wykazują ciągły przepływ w ciągu roku. Maksymalne stany wody w rzekach występują wiosną, w porze topnienia śniegów na stepach. Liczne są niewielkie, słonawe lub słone jeziora (np. w Kazachstanie). Wody gruntowe zalegają głęboko i są zmineralizowane.

RcU0UdNJJ6xDs
Średnie miesięczne przepływy Irtysza (profil Omsk, Rosja)
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o. na podstawie: http://www.grdc.sr.unh.edu.
R1UXp5mS22qtl1
Profil czarnoziemu
Źródło: dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org, licencja: CC BY-SA 3.0.

Dominującym procesem glebotwórczym jest proces darniowy prowadzący do powstania grubych, sięgających 100 cm poziomów próchnicznych. Na stepach występują bardzo żyzne gleby (czarnoziemne gleby prerii, czarnoziemy, gleby kasztanowe), o bardzo dużej zawartości próchnicy (powyżej 10%), odczynie obojętnym i znacznej zawartości składników mineralnych. Najbardziej żyzne wykształcają się na podłożu lessowym. Gleby te są bardzo podatne na erozję wodną i wietrzną. Kiedy zostaną okresowo lub trwale pozbawione szaty roślinnej, np. wskutek procesów naturalnych albo gospodarczego wykorzystania (uprawa polowa, z którą związane jest okresowe odsłonięcie gruntu), szybko ulegają degradacji polegającej na wywiewaniu i spłukiwaniu cząstek gleby. Prowadzi to do powstania charakterystycznych form rzeźby - wąwozów, parowów, a w Ameryce Północnej badlands. Glebami suchych stepów są też sołonczakisołonczakisołonczakisołońcesołońcesołońce.

Rf9DI0QI1oBuS
Badlands, stan Utah, USA
Źródło: dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=21423, domena publiczna.

Step to nie tylko nazwa strefy krajobrazowej, ale także specyficznej formacji roślinnej, zwykle wielogatunkowej, trawiastej, pozbawionej drzew. Dominującą roślinnością strefy stepów są rozkrzewione i wysokie rośliny zielne, wśród których występują wieloletnie trawy darniowe i różne zioła. Miejscami rosną kępy zarośli złożone z tarniny, wisienki stepowej, tawuły. W stepach euroazjatyckich podstawowymi gatunkami są: ostnica, kostrzewa, wiechlina, strzęplica, piołun, karagana, w preriach i pampach amerykańskich – czepota puszysta, ostnica, perz, a w suchych stepach – trawa grama, trawa bizonowa i pojedyncze kaktusy. Biomasa stepu wynosi 10‑37 ton/ha, a przyrost roczny 4‑14 ton/ha.

R16fKcJxuLMv3
Formacja trawiasta stepu, Rosja
Źródło: By Ghilarovus - Own work, CC BY-SA 4.0, https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=38681090.

Strefa umiarkowana ciepła – pustyń i półpustyń

Strefa półpustyń, czasem nazywana suchym stepem, jest strefą przejściową między stepami a pustyniami. Ciągnie się ona od dolnego biegu Wołgi do środkowego biegu Irtysza i dalej do Azji Centralnej. W Ameryce Północnej występuje na zachód od pasa prerii, a w Ameryce Południowej obejmuje znaczne obszary Patagonii. W Europie obszar półpustyń jest ograniczony do rejonu Niziny Nadkaspijskiej.

Właściwe dla tej strefy pustynie zwane chłodnymi lub kontynentalnymi występują (jak sama nazwa wskazuje) w głębi kontynentów, gdzie panuje klimat skrajnie kontynentalny. Charakteryzują się znacznym zróżnicowaniem klimatycznym, glebowym i dużym zasoleniem podłoża. Niektóre leżą na znacznej wysokości. Największą powierzchnię pustynie chłodne zajmują w Azji, gdzie wyróżnia się pustynie kazachsko‑dżungarskie, które łączą się z gorącymi pustyniami afrykańsko‑arabsko‑indyjskimi oraz pustynie centralno‑azjatyckie obejmujące rejony wyżynne i górskie. Do pustyń chłodnych należą m.in. pustynie: Kara‑Kum, Kyzył‑Kum, Takla Makan, Bejszan, Ałaszan, Gobi, Ordos i in. W zachodniej części Ameryki Północnej pustynie chłodne występują  między Sierra Nevada, Górami Kaskadowymi a Górami Skalistymi, na obszarze Wielkiej Kotliny. W strefie umiarkowanej półkuli południowej tego typu pustyń nie ma.

R1bPuIJmR7ZJk
Pustynia Takla Makan, Chiny
Źródło: By Pravit - Own work, CC BY-SA 4.0, https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=3575981.
R9hHsgQ9NNRfr
Pustynny i półpustynny krajobraz Wielkiej Kotliny, Stany Zjednoczone
Źródło: By Qfl247 (talk) (Transferred by Citypeek/Original uploaded by Qfl247) - I (Qfl247 (talk)) created this work entirely by myself. (Original uploaded on en.wikipedia), CC BY-SA 3.0, https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=1471146.

W strefie pustyń i półpustyń lato jest gorące, zima natomiast bywa mroźna. Średnia temperatura najzimniejszego miesiąca waha się od 0°C do -15°C, a najcieplejszego - od 22°C do 32°C. Maksymalna temperatura powietrza przekracza 50°C, natomiast powierzchnia gruntu może nagrzewać się nawet do 80°C. Roczna suma opadów wynosi od 75 do 250 mm rocznie; ich zmienność roczna nie jest duża, chociaż nieco wyższe występują wiosną, powodując rozwój bujnej roślinności efemerycznej.

R5ZGAyRwUwO8n
Klimatogram Atyrau, Kazachstan
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., CC BY-SA 3.0, https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/
Źródło danych: http://www.pogodaiklimat.ru/.

Spływ powierzchniowy prawie nie występuje, a odpływ jest tylko epizodyczny. Sieć rzeczna ma małą gęstość, występują niemal wyłącznie cieki okresowe i epizodyczne. W nieco bardziej wilgotnej strefie współczynnik odpływu wynosi poniżej 4%. Licznie występują słone i gorzko‑słone jeziora bezodpływowe. Wody gruntowe zalegają głęboko i zwykle są zasolone, lokalnie tylko pojawiają się soczewki wody słodkiej. Natomiast głębiej występują zasobne w wodę słodką baseny artezyjskie.

W tych termiczno‑wilgotnościowych warunkach wzrasta intensywność wietrzenia fizycznego, erozji wietrznej i deflacji. Strefowymi formami rzeźby są: barchany, wydmy podłużne, jardangi, grzyby skalne, niecki deflacyjne, suche koryta rzeczne, wyschnięte niecki bezodpływowych okresowych jezior, w dnach których występują takyrytakyrtakyry (nazywane też plaja, kewir) i in. W związku z niedostatkiem wody proces tworzenia się gleb jest bardzo powolny. Występują szaroziemy i prymitywne gleby pustynne (aridisole) oraz sołonczaki. Gleby te charakteryzują się minimalną zawartością próchnicy. W warstwie powierzchniowej gromadzą się sole chloru, sodu, wapnia i magnezu. Dużą powierzchnię zajmują obszary: bezglebowe, piaszczyste, kamieniste i ilaste.

Rig0HvrL1JaaC
Takyr – wyschnięte dno bezodpływowego okresowego jeziora
Źródło: By In order to comply with the use and licensing terms of this image, the following text must must be included with the image when published in any medium, failure to do so constitutes a violation of the licensing terms and copyright infringement: © Tomas Castelazo, www.tomascastelazo.com / Wikimedia Commons, CC BY 3.0, https://creativecommons.org/licenses/by/3.0, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=3193235.

Specyficzne warunki klimatyczno‑wilgotnościowo‑glebowe nie sprzyjają wegetacji. Dlatego biomasa pustyni nie osiąga nawet 2,5 t/ha, a roczny przyrost utrzymuje się poniżej 1 t/ha. Roślinność jest skąpa, ale lepiej rozwinięta niż na pustyniach gorących. Dominują gatunki sucholubne o rozgałęzionym systemie korzeniowym, wieloletnie, niskie krzewy, lokalnie niewysokie (3‑4 m), pojedyncze drzewa. Na takyrach występują głównie glony i porosty, na słonych pustyniach – halofity, na pustyniach piaszczysto‑gliniastych – piołun, na ilastych i lessowych – roślinność efemeryczna, a na kamienistych – drobne krzewy. Na obszarze pustyń piaszczystych pojawiają się m.in.: saksauły, różne gatunki roślin z rodziny rdestowatych i trawy.

RMGBKN5edXGDf
Saksauł bezlistny na pustyni Gobi
Źródło: CC BY-SA 2.5, https://creativecommons.org/licenses/by-sa/2.5, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=295507.

Strefa umiarkowana chłodna – tajga

Strefa tajgi – rozległych, gęstych lasów iglastych porastających tereny marzłociowemarzłoćtereny marzłociowe i bezmarzłociowe – występuje w północnej części strefy umiarkowanej chłodnej na obszarach Kanady, północnej Europy i Syberii. Na półkuli południowej strefa tajgi nie występuje. Panuje tu klimat kontynentalny chłodny. Temperatura powietrza najzimniejszego miesiąca waha się od -10°C do -40°C, najcieplejszego – od 13°C do 19°C. Lata są ciepłe, ale krótkie, natomiast zimy surowe, szczególnie we wschodniej Syberii, gdzie wartości minimalnej temperatury powietrza spadają do -70°C. Występują też duże wartości rocznej amplitudy temperatury powietrza. Średnia roczna suma opadów wynosi od 200 do 600 mm – deszcze padają głównie latem.

R1AamJAw4ih1Z
Klimatogram Jakuck, Rosja
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., CC BY-SA 3.0, https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/
Źródło danych: https://pl.climate-data.org/azja/rosja/jakucja/jakuck-1806/#climate-graph.

W strefie umiarkowanej chłodnej występują największe rzeki świata, które dorównują przepływem rzekom strefy równikowej. Mają one ustrój śnieżny - kumulacja przypływu następuje wiosną, co jest związane z topnieniem pokrywy śnieżnej i lodowej na rzekach. Latem przepływ maleje, a najniższy pojawia się jesienią i zimą. Współczynnik odpływuwspółczynnik odpływuWspółczynnik odpływu wynosi około 65%. Sieć rzeczna jest gęsta, występują liczne jeziora, bagna i torfowiska. W północnej, marzłociowej części strefy występowania podmokłości terenu sprzyja okresowe rozmarzanie wieloletniej zmarzliny. Poziom wód gruntowych zalega płytko.

R1Ixt8MUILO5b
Krajobraz tajgi, Wałdaj, Rosja
Źródło: Pixabay License, https://pixabay.com/pl/service/terms/#license, dostępny w internecie: https://pixabay.com.
RrIV5QB5JsV42
Średnie miesięczne przepływy Jeniseju, Rosja (profil Igarka)
Źródło: dostępny w internecie: http://www.grdc.sr.unh.edu/.
RscGQYU0pbZHD1
Dolny bieg Jeniseju, Kraj Krasnojarski, Rosja
Źródło: By Ninara from Helsinki, Finland - 4Y1A9035 Jenisei, CC BY 2.0, https://creativecommons.org/licenses/by/2.0, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=52147609.

Marzłociowa strefa tajgi zajmuje ponad 30% całego pasa umiarkowanie chłodnego – obejmuje tereny środkowej i wschodniej Syberii i północną Kanadę. Ujemna temperatura gruntu utrzymuje się tu przez 7‑8 miesięcy w roku. Charakterystyczne dla tego obszaru są gleby marzłociowe, bielicowo‑glejowe tworzące się pod świetlistymi lasami iglastymi. Są to gleby kwaśne o małej zasobności w składniki pokarmowe, zawierające około 2% próchnicy. W okresie letnim odmarzają one do głębokości 50‑70 cm. Wykazują znaczne oglejenie związane z wysoką wilgotnością podłoża. Natomiast na obszarach bezmarzłociowych, które zajmują blisko 70% strefy umiarkowanej chłodnej i występujących na obszarze północnej Europy, zachodniej Syberii, Alaski i Kanady, różnorodność gleb jest znacznie większa. Na utworach polodowcowych (piaskach, glinach, iłach) wykształciły się m.in.: gleby bielicowe, bielice, gleby darniowo‑bielicowe i gleby płowe o zróżnicowanych właściwościach fizycznych i chemicznych. W większości są to gleby o małej i średniej zawartości próchnicy, kwaśne i słabokwaśne; niektóre wykazują objawy oglejenia i bielicowania.

R1H5jKvtPVyJZ1
Gleba bielicowa strefy tajgi, okolice Hamar, Szwecja
Źródło: By Amdb73 - Own work, CC BY-SA 4.0, https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=49803382.

Tajga (zwana też lasem borealnym) jest wilgotnym lasem iglastym, w którym występują europejskie, syberyjskie i amerykańskie gatunki świerków, modrzewi, jodeł i sosen, z udziałem brzozy i osiki. Gatunki liściaste częściej występują na obrzeżach lasów, nad brzegami rzek i na bagnach. Drzewa, zwłaszcza w strefie marzłociowej, wykształcają płytki system korzeniowy.

W obrębie tajgi euroazjatyckiej wyróżnia się:

  • tajgę ciemną, która występuje głównie w Europie i zachodniej części Syberii, z rosnącymi w dużym zwarciu syberyjskimi gatunkami świerka, jodły, limby i bogatym runem krzewinkowym,

  • tajgę jasną, która charakteryzuje się mniejszym zwarciem drzewostanu; występuje głównie we wschodniej Syberii, a dominują w niej: modrzew dahurski, sosna zwyczajna i ubogie runo chrobotkowe.

Biomasa tajgi wynosi od 50 do 350 t/ha, a jej roczny przyrost waha się od 2,5 do 10 t/ha.

RKpgobFKENV2x
Tajga ciemna, Vestfold, Norwegia
Źródło: CC BY-SA 2.5, https://creativecommons.org/licenses/by-sa/2.5, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=336290.
R13ovfaXAE2HK
Tajga jasna, wschodnia Syberia, Rosja
Źródło: By Elkwiki - Own work, CC BY-SA 3.0, https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=17749009.

Słownik

marzłoć
marzłoć

wieloletnia zmarzlina; warstwa gruntu o różnej grubości, zamarznięta przez długi czas, w którego porach i szczelinach znajduje się wieloletni lód gruntowy

oglejenie
oglejenie

wystepowanie w profilu gleby szaroniebieskich i zielonkawych warstw, plam i konkrecji; świadczy o zachodzących w glebie procesach redukcji

pampa
pampa

trawiasta lub krzewiasto‑trawiasta formacja roślinna o charakterze stepowym występująca w Ameryce Południowej, na terenie Argentyny od wybrzeża Atlantyku po Andy

podbury
podbury

kwaśne, piaszczysto‑kamieniste gleby o brunatnym lub brunatno‑rdzawym zabarwieniu występujące w północnej części strefy tajgi

preria
preria

formacja roślinności o charakterze stepowym występująca w centralnej części Ameryki Północnej, na Wielkich Równinach

puszta
puszta

bezleśna formacja roślinna wystepująca na obszarze Wielkiej Niziny Węgierskiej, głównie w dolinie Cisy

sołonczaki
sołonczaki

słone gleby wytworzone pod wpływem kapilarnego podsiąkania płytko zalegających wód gruntowych zasobnych w rozpuszczone sole i ich wytrącania się w powierzchniowej warstwie gleby wskutek parowania

sołońce
sołońce

alkaliczne, sodowe i słono‑sodowe gleby, zwykle półpustynne i stepowe

takyr
takyr

(plaja, kewir) – odsłonięte dno bezodpływowego, okresowego jeziora w klimacie gorącym i suchym, którego powierzchnię pokrywa stwardniały, spękany ił lub muł, silnie zasolony, z wykwitami węglanu wapnia, gipsu i soli kamiennej

współczynnik odpływu
współczynnik odpływu

stosunek ilości wody odpływającej z obszaru zlewni w rozpatrywanym czasie do ilości wody, jaka w tym samym czasie spadła w postaci opadów atmosferycznych na obszar zlewni