Przeczytaj

bg‑magenta

Płuca w postaci worków

Wymiana gazowawymiana gazowaWymiana gazowa u kręgowców lądowych odbywa się za pośrednictwem płuc. U dorosłych płazów, gadów i ssaków płuca mają budowę worków.

Wraz z ewolucją zwierząt następuje stopniowa komplikacja budowy ich narządów oddechowych, zmierzająca do zwiększenia powierzchni wymiany gazowej.

R10PBUBrr1aWu1
Schemat ukazuje zwiększenie powierzchni wewnętrznej płuc kręgowców – płazów, gadów i ssaków. U dołu owalnej przestrzeni widoczne są fałdy płucne występujące u płazów. Jest to duża, jednolita powierzchnia z pofalowaniami na brzegach. Obok znajduje się żaba, a obok niej opis: Płazy. Workowate płuca płazów mają najmniejszą powierzchnię wymiany gazowej. Ściany płuc są gładkie (u płazów ogoniastych) lub tworzą słabo rozwinięte fałdy –przegrody (u płazów bezogonowych). W kolejnej części owalnej przestrzeni znajdują się płuca gada posiadające oskrzela oraz komory boczne – liczne, pofalowane przestrzenie. Obok widoczne są dwudzielne płuca gadów oraz niewielka jaszczurka z podłużnym ciałem i dwiema parami palczastych kończyn, a dalej opis: Gady U gadów do płuc prowadzą oskrzela, powstałe z rozgałęzień tchawicy które, podobnie jak ona, są wzmocnione niepełnymi chrzęstnymi pierścieniami. Silnie rozwinięte przegrody dzielą płuca na komory, tworząc w ten sposób płuca gąbczaste. o dużej powierzchni wymiany gazowej. W górnej części owalnej przestrzeni znajdują się płuca gada posiadające oskrzela, drobniejsze kanaliki, które mają dużą ilość pęcherzyków płucnych. Obok znajdują się dwudzielna płuca oraz postać goryla – masywnej małpy z dużą głową, wspartej na dwóch parach kończyn. Obok małpy znajduje się opis: Ssaki. Workowate płuca ssaków mogą być jednoczęściowe lub podzielone na płaty. Wchodzące do płuc oskrzela rozdzielają się, tworząc system kanalików – drzewo oskrzelowe. Najcieńsze z nich zakończone są pęcherzykami płucnymi. W ten sposób powstają płuca pęcherzykowate, które osiągają jeszcze większą, w porównaniu z płazami i gadami, powierzchnię wymiany gazowej.
Schemat ukazujący zwiększenie powierzchni wewnętrznej płuc kręgowców – płazów, gadów i ssaków.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
bg‑pink

Płuca workowate płazów

Workowate płucapłuca workowateWorkowate płuca płazów są z reguły parzyste. Pomiędzy gatunkami występuje duże zróżnicowanie pod względem wielkości i budowy płuc. U płazów żyjących głównie w środowisku wodnym płuca są gładkie i zredukowane lub nie występują (np. u form larwalnych). U gatunków żyjących niemal wyłącznie na lądzie powierzchnia płuc zwiększona jest przez ich pofałdowanie.

Ważne!

Oddychanie skórne u płazów ogoniastych i bezogonowych

U dorosłych płazów (ogoniastych i bezogonowych) wymiana gazowa wspomagana jest przez skórę.

Więcej informacji znajdziesz w e‑materiałach pt. Ogólna charakterystyka płazów oraz Adaptacje płazów do życia w dwóch środowiskach: wodnym i lądowymP16UH2QYxAdaptacje płazów do życia w dwóch środowiskach: wodnym i lądowym.

bg‑pink

Płuca gąbczaste gadów

Płuca gadów mają postać obszernych, cienkościennych worków o gąbczastejpłuca gąbczastegąbczastej budowie i silnym unaczynieniu. Większość gadów ma dwa płuca. Jedno, prawe płuco występuje jedynie u węży właściwych (Colubridae). Ich lewe płuco jest szczątkowe lub ulega całkowitemu zanikowi. U niektórych żółwi oraz krokodyli płuca mają bardziej skomplikowaną budowę – występują tzw. płuca gąbczasto‑pęcherzykowate.

Więcej informacji znajdziesz w e‑materiałach pt. Ogólna charakterystyka gadówP5NoL7x4mOgólna charakterystyka gadów oraz Adaptacje gadów do życia na lądzieP16CMgFOTAdaptacje gadów do życia na lądzie.

bg‑pink

Płuca pęcherzykowate ssaków

Dzięki pęcherzykowatejpłuca pęcherzykowatepęcherzykowatej budowie płuca ssaków mają największą powierzchnię oddechową w stosunku do objętości. Ssaki mają dwa płuca, dzielące się na płaty. Liczba płatów różni się między gatunkami.

Więcej informacji znajdziesz w e‑materiale pt. Ogólna charakterystyka ssaków.

bg‑magenta

Płuca rurkowate

Płuca ptaków mają budowę rurkowatąpłuca rurkowaterurkowatą. W porównaniu z płucami innych kręgowców są stosunkowo niewielkie i mało elastyczne. Cechy te rekompensuje obecność worków powietrznychworki powietrzneworków powietrznych, dzięki którym powietrze bogate w tlen przepływa przez płuca ptaków dwukrotnie – podczas wdechu i podczas wydechu. Mechanizm ten nosi nazwę podwójnego oddychania.

R15UCdSf5ZiWb1
Grafika przedstawia drobnego ptaka, z zaznaczonymi na fioletowo fragmentami układu oddechowego: prowadzącą od dziobu tchawicą, płucami i znajdującymi się poniżej workami powietrznymi przednimi i tylnymi. Po prawej stronie przedstawiono fragment ich budowy. Drobne oskrzela pierwszego, drugiego i trzeciego rzędu stanowią system odgałęzień oskrzeli głównych. Oskrzela tego samego rzędu układają się równolegle względem siebie. Pomiędzy rurkowatymi przewodami w płucach występuje gęsta sieć drobnych naczyń krwionośnych, gdzie zachodzi wymiana gazowa.
Umiejscowienie układu oddechowego ptaków oraz schemat wewnętrznej budowy płuc.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Więcej informacji na temat budowy ciała i przebiegu oddychania u ptaków znajdziesz w e‑materiałach pt. Ogólna charakterystyka ptakówPoFKuidQROgólna charakterystyka ptaków oraz Podwójne oddychanieP3YhN1LS2Podwójne oddychanie.

bg‑magenta

Tendencje ewolucyjne budowy płuc kręgowców

Ewolucja płuc prowadziła do stopniowego zwiększania się powierzchni wymiany gazowej poprzez rozwój i różnicowanie wnętrza płuca.

R1cSqkwTU6kOA1
Ilustracja przedstawia pięć różnych typów płuc kręgowców: płazów ogoniastych, płazów bezogonowych, gadów, ssaków i ptaków. U płazów ogoniastych płuca dorosłych osobników są parzyste, zbudowane z workowatych płatów i są gładkie, ale u większości płazów ogoniastych występują fałdy skierowane do wnętrza płuca, które znacznie zwiększają powierzchnię oddechową. Płuca prowadzą do wspólnej dla nich obu tchawicy. Kolejne płuca należą do płazów bezogonowych; są one parzyste, mają budowę workowatą, pofałdowaną na wierzchu. Wewnętrzne ściany płuc są gładkie lub tworzą słabo rozwinięte fałdy – przegrody. Prowadzą do tchawicy. Kolejne płuca należące do gadów są silnie unaczynione i mają postać dwóch obszernych, cienkościennych worków, podzielonych u niektórych gadów na szereg komór. Są gąbczaste, a ich wentylacja odbywa się dzięki pracy mięśni klatki piersiowej, które wprawiają żebra w ruch. Podczas wdechu zwiększa się pojemność klatki piersiowej i w konsekwencji płuc, a przy wydechu ich objętość się zmniejsza. Ssaki posiadają płuca najlepiej rozwinięte ze wszystkich zwierząt. Mają parzystą, pęcherzykowatą budowę, dzięki czemu większa jest ich powierzchnia oddechowa. Płuca zbudowane są z płatów. W zależności od gatunku ich liczba może się zmieniać. Ostatnie płuca należące do ptaków mają niewielki rozmiar, nie są elastyczne i łączą się z workami powietrznymi. W płucach ptaków znajduje się sieć oskrzeli, a z górnej ich części odchodzą rurowate oskrzela główne, które prowadzą do rurowatej tchawicy. Oddychanie możliwe jest w czasie lotu i w czasie spoczynku – powietrze stale krąży w systemie płuc i worków powietrznych. Proces oddychania ptaków nazywa się̨ podwójnym oddychaniem.
Porównanie budowy płuc kręgowców.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Więcej informacji na temat płuc i innych narządów układu oddechowego kręgowców znajdziesz w e‑materiałach pt. Mechanizmy wentylacji płuc u kręgowców lądowychPLWKQnxtkMechanizmy wentylacji płuc u kręgowców lądowych oraz Ewolucja budowy układu oddechowego kręgowców lądowychP12lDGch8Ewolucja budowy układu oddechowego kręgowców lądowych.

Słownik

płuca gąbczaste
płuca gąbczaste

płuca gadów o dużej powierzchni wymiany gazowej, powstałej w wyniku rozbudowania fałdów błony śluzowej, tworzącej wewnętrzną powierzchnię płuc

płuca pęcherzykowate
płuca pęcherzykowate

płuca ssaków, których głównym elementem budulcowym jest drzewo oskrzelowe zakończone licznymi pęcherzykami płucnymi, które są oplecione naczyniami włosowatymi i tworzą dużą powierzchnię oddechową

płuca rurkowate
płuca rurkowate

płuca ptaków, w których rozgałęziające się oskrzela tworzą zespolony system rurek powietrznych poprzeplatanych z włosowatymi naczyniami krwionośnymi, gdzie zachodzi wymiana gazowa

płuca workowate
płuca workowate

cienkościenne płuca płazów o  kształcie worków; cechują się prostą budową

worki powietrzne
worki powietrzne

cienkościenne uchyłki płuc połączone bezpośrednio z oskrzelami, gromadzące powietrze świeże (worki tylne) lub zużyte (worki przednie)

wymiana gazowa
wymiana gazowa

oparty na dyfuzji proces wymiany gazów oddechowych (tlenu i dwutlenku węgla) między organizmem a otoczeniem oraz między płynami ustrojowymi a komórkami ciała

Wprowadzenie
Symulacja interaktywna