Filozofia

Myśl filozoficzna baroku jest z jednej strony wciąż w dużym stopniu zależna od teologii katolickiej i kontrreformacji, z drugiej jednak pojawiają się poglądy nieortodoksyjne, protestanckie, a także takie, które Kościół zwalczał, ale mimo to odcisnęły znaczące piętno na tej epoce i epokach następnych. Do najbardziej wpływowych filozofów tego okresu należeli:

RkaPVArVurjaC1
Prezentacja.

Literatura

Liryka

Twórcy barokowi przejęli gatunki liryczne ukształtowane we wcześniejszych epokach: sonet, elegię, sielankę, hymn, tren, fraszkę, nadając im charakterystyczne cechy stylu epoki.

W baroku pojawia się także nowy typ poezji, zwany metafizycznym, w którym podmiot liryczny podejmuje refleksję na temat sensu, początku oraz kresu ludzkiego istnienia, a także stosunku do Boga. Powraca przy tym motyw marności, czyli vanitas, znany z Księgi Koheleta. Tego typu poezję tworzyli Daniel Naborowski oraz Mikołaj Sęp‑Szarzyński

Jednocześnie istotny jest kierunek, który podejmuje pochwałę zmysłowej urody świata, podkreśla siłę miłości erotycznej. To tak zwana poezja dworska, którą tworzył m.in. Jan Andrzej Morsztyn.

Dla barokowej liryki charakterystyczna jest jej strona formalna: kunszt poetycki przejawiał się w mnogości środków artystycznych stosowanych w wierszu, takich jak oksymorony, hiperbole, anafory, peryfrazy.

Epika

Barokowe gatunki epickie to epos, poemat, romans rycerski, a także pamiętnik. Nie są one wykształcone w epoce baroku, ale zostaje im nadana nowa forma, realizują motywy i tematy charakterystyczne dla tego okresu.

Jednym z najbardziej charakterystycznych przykładów barokowych utworów epickich są Pamiętniki Jana Chryzostoma Paska, które stanowią zapis życia typowego przedstawiciela szlachty sarmackiej.

Dramat

Najczęściej tworzone w epoce baroku gatunki dramatyczne to tragedia klasycystycznatragedia klasycystycznatragedia klasycystyczna oraz komedia molierowska.

Tragedia klasycystyczna odwoływała się do utworów dramatycznych znanych od czasów antycznych: zachowywała zasadę decorum oraz trzech jedności, czerpała z tradycji mitologicznej czy wiązała się z historią starożytną.

Komedia molierowska (Molier - pseudonim francuskiego dramatopisarza Jeana‑Baptiste’a Poquelin od którego powstała nazwa gatunku) wykształciła się w XVII wieku.
Łączy farsę ze studium duszy ludzkiej i satyrą obyczajową, muzykę i taniec z dekoracyjnością, wiersz z prozą, gdyż obie formy przeplatają się z sobą w tym samym tekście.

Słownik

sarmatyzm
sarmatyzm

nurt w kulturze polskiej szlachty, zapoczątkowany pod koniec XVI w., popularny do połowy XVIII w.; dotyczył zarówno obyczaju, jak i światopoglądu i znalazł swoje odzwierciedlenie w sztuce i literaturze zwłaszcza okresu baroku; nazwa pochodzi od legendarnych starożytnych Sarmatów, od których miała się wywodzić polska szlachta; wzorem osobowym tego nurtu był szlachcic‑ziemianin, katolik, pielęgnujący takie wartości, jak wolność, równość (braci szlachty), swojskość, na gruncie sarmatyzmu powstało przekonanie o szczególnej roli polskiej szlachty w dziejach świata, co przejawiało się niechęcią do obcych, trwaniem przy tradycji (do której należał strój, ale też np. wystawne biesiadowanie, zamiłowanie do zabaw i gościnności, w myśl zasady „zastaw się, a postaw się”), w literaturze najpełniejszy wyraz nurt sarmacki znalazł w Pamiętnikach Jana Chryzostoma Paska i twórczości Wacława Potockiego

tragedia klasycystyczna
tragedia klasycystyczna

typ tragedii stworzony w XVII‑wiecznej Francji przez Corneille’a i Racine’a, ich inspiracją była tragedia starożytna; obowiązywała zasada trzech jedności (czasu, miejsca, akcji), prawdopodobieństwa (nie mogły pojawiać się postaci fantastyczne), stosowności i decorum (jednolity styl wysoki, pisanie wierszem, zakaz ukazywania scen drastycznych), tematyka mitologiczna lub historyczna