Przeczytaj
Filozofia z perspektywy nauki
Jak pewnie spodziewasz się po przeczytaniu wprowadzenia, nie wystarczy sięgnąć do definicji filozofii i nauki, by odpowiedzieć na postawione pytania. Problemem jest również to, że ze względu na złożoność problemu, nie istnieje jedna i ostateczna definicja żadnej z tych dziedzin. By jednak obrać punkt wyjścia, określmy filozofię jako formę poznania i wiedzę o rzeczywistości, która jest racjonalna, krytyczna, stawia pytania fundamentalne (czyli nieustannie zastanawia się nad sensem pytań, które stawia) i może dotyczyć wszystkiego, co istnieje. Dotyczy więc bytu, czyli tego, co jest, w znaczeniu przedmiotów materialnych i niematerialnych, ale i człowieka, Boga, ludzkiego poznania, moralności, piękna i innych, bardziej konkretnych dziedzin.
Z kolei nauka również jest poznaniem i wiedzą o rzeczywistości, szczególnie istotny jest jednak aspekt kontroli – wiedza naukowa musi bowiem sprostać ściśle zdefiniowanym wymaganiom: treściowym (dotyczyć określonego z góry przedmiotu) i metodologicznymmetodologicznym (badania muszą być prowadzone przy zachowaniu dokładnie opisanych procedur). W rezultacie wiedza naukowa może być weryfikowana, zaś po weryfikacji staje się ona wiedzą pewną. Co z tego wynika? By zrozumieć sens rozróżnienia filozofii i nauki, sięgniemy do tekstu niemieckiego filozofa Karla Jaspersa Czym jest filozofiafilozofia? Zastanawiając się nad tym, co oddziela filozofię od nauki, będziemy mogli lepiej zrozumieć naturę samej filozofii.
Pewność poznania
Zastanów się, co różni wyniki badań naukowych i filozoficznych. Czy naukowcy osiągają pewną i sprawdzoną wiedzę na temat, który zbadali? A czy w przypadku filozofów jest tak samo? Czy jest to w ogóle możliwe?
Wprowadzenie do filozofiiDla wyznawcy nauki najgorsze jest to, że filozofia nie dochodzi do jakichś powszechnie wiążących wyników, które można by poznać, a tym samym posiąść. Podczas gdy nauki szczegółowe zdobyły w swoich dziedzinach wiedzę nieodparcie pewną i powszechnie uznawaną, filozofia celu tego nie osiągnęła […]
Źródło: Karl Jaspers, Wprowadzenie do filozofii, tłum. Anna Wołkowicz, Wrocław 2000, s. 5.
Postęp
Czy w nauce i filozofii istnieje postęp? Możemy ukonkretnić to pytanie – czy wiemy więcej na temat biologii niż ArystotelesArystoteles? Czy mamy dokładniejszy obraz Wszechświata niż jońscy filozofowie przyrodyfilozofowie przyrody? A co z etykąetyką – czy współcześni filozofowie wiedzą więcej o tym, co jest dobre, a co złe, niż pierwsi etycy?
Wprowadzenie do filozofiiMyślenie filozoficzne nie jest też, w przeciwieństwie do nauk, procesem o charakterze postępu. Z pewnością zaszliśmy dziś o wiele dalej niż grecki lekarz Hipokrates.
Źródło: Karl Jaspers, Wprowadzenie do filozofii, tłum. Anna Wołkowicz, Wrocław 2000, s. 5.
Hippokrates z Kos (460-370 p. n. e.) - grecki lekarz, uznawany za prekursora współczesnej medycy, ponieważ jako pierwszy wyjaśniał przyczyny chorób w sposób racjonalny (a nie religijny). Autor teorii temperamentów, w leczeniu chorób stosował głównie dietę i ćwiczenia fizyczne. Autor zasady po pierwsze nie szkodzić
Wprowadzenie do filozofiiNatomiast nie możemy chyba powiedzieć, że zaszliśmy dalej niż Platon. Wniknęliśmy tylko głębiej w materię wiedzy naukowej, którą Platon się posługiwał. W samym zaś filozofowaniu może wcale mu nie dorównujemy.
Źródło: Karl Jaspers, Wprowadzenie do filozofii, tłum. Anna Wołkowicz, Wrocław 2000, s. 5.
Przedmiot filozofii, przedmiot nauki
Czy człowiek może obejść się bez myślenia filozoficznego? Czy przedmiot poznania nauki zajmuje kogoś, kto nie jest naukowcem? A jak ma się sprawa z filozofią – czy zajmuje się ona kwestiami, które są obojętne ludziom, którzy nie uprawiają filozofii profesjonalnie?
Wprowadzenie do filozofiiTo , że filozofia — inaczej niż nauka — w żadnej ze swych postaci nie jest uznawana powszechnie i jednomyślnie, musi leżeć w samej jej naturze. Pewność, jaką uzyskujemy w filozofii, nie jest pewnością naukową, taką samą dla każdego intelektu, lecz raczej upewnieniem, w którym — gdy się powiedzie — współbrzmi cała istota człowieka. Podczas gdy poznanie naukowe odnosi się do poszczególnych przedmiotów, o których wiedza wcale nie jest niezbędna wszystkim, w filozofii chodzi o całość bytu, która obchodzi człowieka jako takiego, o prawdę, której rozbłyśnięcie przejmuje głębiej niż wszelkie poznanie naukowe.
Źródło: Karl Jaspers, Wprowadzenie do filozofii, tłum. Anna Wołkowicz, Wrocław 2000, s. 6.
Wprowadzenie do filozofiiRozwinięta filozofia jest wprawdzie związana z nauką: nauka w tym stadium rozwoju, jakie osiągnęła w danej epoce, stanowi jej przesłankę. Ale swój sens czerpie filozofia z innego źródła. Poprzedzając wszelką naukę, jest wszędzie tam, gdzie budzą się ludzie.
Źródło: Karl Jaspers, Wprowadzenie do filozofii, tłum. Anna Wołkowicz, Wrocław 2000, s. 6.
Filozofia a nauka
Na podstawie wcześniejszych rozważań Jaspers stara się uchwycić najbardziej podstawową różnicę między nauką a filozofią. Ten drugi sposób poznania wynika jego zdaniem z samej natury człowieka. Czym różni się istota poznania naukowego od istoty poznania filozoficznego? Jak koncepcja losu człowieka leży u podstaw tego poglądu na filozofię?
Wprowadzenie do filozofiiGreckie słowo „filozof” (philosophos) powstało w opozycji do terminu sophos i oznacza tego, kto kocha poznanie (istotę) w odróżnieniu od tego, kto posiadł rezultaty poznania i nazywa siebie „wiedzącym”. To znaczenie zachowało się do dziś: szukanie, a nie posiadanie prawdy stanowi istotę filozofii, istotę jakże często zdradzaną na rzecz dogmatyzmu, czyli wiedzy wypowiedzianej w twierdzeniach, ostatecznej i zupełnej, mogącej być przedmiotem nauczania. Filozofia oznacza bycie w drodze. Jej pytania są istotniejsze od odpowiedzi, a każda odpowiedź przemienia się w nowe pytanie.
Ale to bycie w drodze, które jest losem człowieka w czasie, kryje w sobie możliwość głębokiej satysfakcji, a w chwilach wzlotu — nawet możliwość spełnienia. Spełnienie zaś znajdujemy nie w dającej się wypowiedzieć wiedzy, nie w twierdzeniach czy wyznaniach wiary, lecz jedynie urzeczywistniając w dziejach nasze człowieczeństwo, przed którym odsłania się sam byt. Urzeczywistnianie go w sytuacji, jaka w danej chwili jest udziałem człowieka, to sens filozofowania.
Źródło: Karl Jaspers, Wprowadzenie do filozofii, tłum. Anna Wołkowicz, Wrocław 2000, s. 8.
Podsumowanie
Jaspers porusza problem stosunku filozofii i nauki. Twierdzi, że istnieje zasadnicza różnica między poznaniem naukowym a filozoficznym.
Refleksja filozoficzna – problematyzowanie i pytanie o sens ludzkiego życia – jest istotniejsza od odpowiedzi, które nigdy nie będą odpowiedziami ostatecznymi, lecz jedynie przyczynkiem do dalszych rozważań.
W odróżnieniu od tego, celem działalności naukowej jest osiągnięcie sprawdzonej i pewnej wiedzy na temat konkretnego, ściśle określonego wycinka rzeczywistości.
Różnica ta przejawia się w aspektach:
pewności poznania – nauka osiąga wiedzę pewną i powszechnie uznawaną, podczas gdy sens filozofowania polega na tym, że wyniki takich dociekań są zawsze dyskusyjne
postępu – w nauce mamy do czynienia z postępem – naukowcy wiedzą więcej niż kiedyś i lepiej potrafią wyjaśnić badane zjawiska; w filozofii postęp nie zachodzi
statusu przedmiotu poznania – filozofia zajmuje się problemami, które są istotne dla każdego człowieka – kim jest, jakie jest jego miejsce w świecie, jaki jest sens jego egzystencji; przedmioty poznania naukowego nie mają, według Jaspersa, bezpośredniego znaczenia dla ludzi, którzy nie zajmują się nauką
Słownik
(gr. ethikos, logos - moralność, etyka) nauka o moralności, która jest ogółem ocen i norm moralnych przyjętych w danej zbiorowości społecznej (zbiorowości, klasie lub grupie społecznej, środowisku) w określonej epoce
(gr. philosophia – umiłowanie mądrości) ogólna, racjonalna i krytyczna wiedza o wszystkim, co istnieje – przede wszystkim o: istocie i strukturze bytu, sposobach jego poznania, ocenie działań z perspektywy moralnej oraz procesach rozumowania i formułowania sądów oraz ogólna refleksja na temat miejsca człowieka w świecie. Ze względu na znaczenie źródłowe filozofię można rozumieć jako praktykę polegającą na nieustannym dążeniu do prawdy i wiedzy pewnej
grupa doktryn filozoficznych wypracowanych przez przedstawicieli pierwszego nurtu filozofii w starożytnej Grecji, których główną cechą wspólną jest poruszanie tego samego problemu: co jest zasadą (arché), z której powstały rzeczy. Zainteresowania jońskich filozofów przyrody ograniczały się do zjawisk przyrodniczych i zaowocowały koncepcjami kosmologicznymi w duchu monizmu materialistycznego, naturalizmu i hylozoizmu. Przedstawiciele: Tales z Miletu, Anaksymander, Anaksymenes, Heraklit z Efezu
nauka o metodach działalności naukowej i stosowanych w nauce procedurach badawczych