Przeczytaj
Jak rozwiązywać spory międzynarodowe?
Spór międzynarodowy to sytuacja, w której istnieją sprzeczne stanowiska – konflikt interesów – między podmiotami tego prawa. Sytuacja ta może zagrozić międzynarodowemu pokojowi i bezpieczeństwu. Regulacje dotyczące sporów międzynarodowych zawarte są w Karcie Narodów Zjednoczonych (KNZ) oraz Konwencji haskiej z 1899 i 1907 r. KNZ formułuje obowiązek pokojowego rozwiązywania sporów i wymienia tego sposoby. Są to metody sądowe i pozasądowe (pierwsze są wiążące, a drugie – nie). Katalog ten nie jest zamknięty, ale brak jest współcześnie legalnej alternatywy dla metod pokojowych. Prawo międzynarodowe nie formułuje zasad wybierania sposobu załatwiania sporów, tak więc wybór zależy od woli stron. Zaleca się jednak, aby uczestnicy konfliktu wybierali najpierw metody pozasądowe.
Rozstrzyganie sporów międzynarodowych może odbywać się także z wykorzystaniem metod sądowych. Społeczność międzynarodowa powołała wiele sądów do rozstrzygania sporów. Ich status prawny jest różny, a zakres ich właściwości i moc wiążąca wydawanego orzecznictwa zależy zasadniczo od aktu założycielskiego, na podstawie którego dany sąd został utworzony. Poniżej przedstawiono dwa z nich:
Międzynarodowy Trybunał SprawiedliwościMiędzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości – najważniejszy organ sądowy, w skład którego wchodzi 15 sędziów wybieranych przez Zgromadzenie Ogólne i Radę Bezpieczeństwa ONZ. Orzeka on w sprawach sporów prawnych (nie politycznych), wykładni traktatu lub jakichkolwiek zagadnień prawa międzynarodowego. Należy podkreślić, że rozstrzyga spory wyłącznie między państwami. Przed tym trybunałem nie może dojść do sytuacji, w której brak jest podstawy prawnej dla rozstrzygnięcia. Poza sprawowaniem jurysdykcji spornej MTS może wydawać opinie doradcze w każdej kwestii prawnej na wniosek Rady Bezpieczeństwa albo Zgromadzenia ONZ. Od 22 maja 1947 r. do 5 marca 2021 r. wpisano 179 spraw na listę ogólną trybunału.
RP75fGVVYVL2h 
Sędziowie MTS decydują o wyroku większością głosów. Ich wyrok bezwzględnie wiąże strony będące w sporze – mają one obowiązek jego wykonania. Tylko w stosunku do danego sporu jest ostateczny i bez możliwości odwołania. Żądanie rewizji wyroku może być zgłoszone tylko wtedy, gdy opiera się na odkryciu faktu, który w chwili wydania wyroku był nieznany ani Trybunałowi, ani stronie żądającej rewizji, a mógł mieć wpływ decydujący - zawsze jednak z zastrzeżeniem, że nieświadomość ta nie była zawiniona skutkiem niedbalstwa.Źródło: J. Bouman, dostępny w internecie: commons.wikimedia.org, domena publiczna.Międzynarodowy Trybunał Prawa MorzaMiędzynarodowy Trybunał Prawa Morza – stronami postępowania mogą być tylko państwa będące stronami Konwencji o prawie morza z 1982 r.; orzeczenie tego trybunału jest ostateczne i wiąże strony.
Sądową drogą rozwiązywania sporów jest także arbitraż międzynarodowyarbitraż międzynarodowy, który ma za zadanie rozstrzyganie sporów między państwami przez sędziów wybranych na zasadzie poszanowania prawa. Zastosowanie arbitrażu pociąga za sobą obowiązek poddania się z dobrą wiarą jego wyrokowi. Podstawą arbitrażu zawsze jest porozumienie między stronami: kompromis arbitrażowy (umowa) albo klauzula arbitrażowa zawarta w umowie. Strony same ustalają sposób powoływania arbitrów, skład i procedurę. Wyrok jest wiążący dla stron, a jego procedura jest na ogół jednoinstancyjna. Mamy różne sądy arbitrażowe, np. Stały Trybunał Arbitrażowy powołany na mocy ustaleń konferencji w Hadze w 1899 r. (obecnie stosunkowo mało aktywny).
Spory międzynarodowe – zwłaszcza te, w przypadku których nie skorzystano z metod ich pokojowego rozwiązania – mogą przerodzić się w wojnęwojnę. Niemniej są one obecne w historii państw i narodów od zawsze.
Jak zapobiegać konfliktom?
Odpowiedzi na pytanie – jak zapobiegać i zarządzać konfliktami – dostarcza nam teoria transformacji konfliktu. W przeciwieństwie do innych podejść, które ujmują konflikt jako coś negatywnego, co należy przezwyciężyć lub zredukować, teoria ta postrzega sytuację konfliktową jako szansę do wprowadzenia pozytywnych zmian. Konflikt stwarza stres w relacjach społecznych, ale jednocześnie pomaga przekształcić te relacje z bardziej sprzecznych na harmonijne i konstruktywne. Dzieje się tak, ponieważ pozwala on uwidocznić niesprawiedliwości, sygnalizując w ten sposób konieczność wprowadzenia niezbędnych przemian w społeczeństwie.
Teoria rozwiązania konfliktu | Teoria transformacji konfliktu | |
Postrzeganie konfliktu | coś negatywnego, co należy wyeliminować | coś pozytywnego, katalizator zmian na lepsze |
Cel walki z konfliktem | rozwiązanie samego konfliktu | przekształcenie przyczyn konfliktu |
Sposoby walki z konfliktem | mediacjemediacje, negocjacjenegocjacje i inne pokojowe metody rozwiązywania konfliktów | działania społeczne i polityczne, sojusze, opór czynny i bierny |
Rola osób z zewnątrz | strażacy, którzy przybywają na miejsce pożaru, gaszą go i odchodzą, nie wiedząc, co go spowodowało i może spowodować go ponownie | architekci budujący platformy (podwaliny) nowych relacji społecznych |
Teoria transformacji konfliktu dostarcza nam narzędzi analitycznych do zrozumienia dynamiki konfliktu i wielu jego poziomów, na których się on wyraża: w ludziach, w relacjach, formach przywództwa, organizacjach, systemach politycznych, narracjach i ramach kulturowych. Jego zwolennicy nie chcą wyłącznie rozwiązywać danego konfliktu poprzez stosowanie pokojowych metod takich jak mediacja. Uważają, że jest to tylko „gaszenie pożaru”. Wiedzą, że za konfliktem kryją się przyczyny, w których jest on zakorzeniony i którymi musimy się zająć, jeśli chcemy zwiększyć sprawiedliwość w relacjach społecznych i nie dopuścić do nawrotu sytuacji konfliktowej.
Teoria ta zakłada, że należy wypracować elastyczną strategię (mechanizm) transformacji społeczno‑politycznej, psycho‑społecznej i kulturowej, która wyartykułuje potrzeby i działania, jakie należy podjąć w krótkim okresie (kiedy konflikt się zaostrza) z długoterminową ścieżką do zmiany (odnosząc się do kontekstu, w którym osadzony jest konflikt).
Słownik
pokojowy i sądowy sposób rozstrzygania sporów międzynarodowych za pomocą orzeczenia wydanego przez jednego lub więcej arbitrów wybranych przez strony
pokojowy i pozasądowy sposób rozstrzygania sporów międzynarodowych; strony powołują komisję bądź na podstawie stałej, bądź też w trybie ad hoc dla zajęcia się sporem; komisja ta zmierza do bezstronnego zbadania sporu i podejmuje próbę ustalenia warunków rozwiązania, które mogłyby być przyjęte przez strony, albo też dostarczenia stronom pomocy w załatwieniu sporu, o jaką one się zwrócą
pokojowy i pozasądowy sposób rozstrzygania sporów międzynarodowych, prawne i uporządkowane administracyjnie postępowanie, w którym rządy, wykonując swoje niekwestionowane kompetencje, prowadzą wzajemne relacje poprzez dyskusję, regulują oraz rozwiązują swoje spory
pokojowy i pozasądowy sposób rozstrzygania sporów międzynarodowych; ciało powołane przez strony do zbadania okoliczności faktycznych sporu i definicji, której celem jest przyczynienie się do rozwiązania zaistniałego sporu (nie: samo jego rozwiązanie)
pokojowy i pozasądowy sposób rozstrzygania sporów międzynarodowych, w którym interweniuje strona trzecia, zmierzając do pogodzenia roszczeń wysuwanych przez strony konfliktu oraz składając własne propozycje kompromisowego zakończenia sporu, które zostanie przez wszystkich zaakceptowane
główny organ sądowy ONZ z siedzibą w Hadze, ustanowiony w 1945 r. do rozstrzygania sporów między państwami; trybunał działa według swego Statutu, który opiera się na Statucie Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej i stanowi integralną część Karty Narodów Zjednoczonych; członkowie ONZ są stronami Statutu Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości; państwo nienależące do ONZ może przystąpić do Statutu Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości na warunkach, które w każdym przypadku ustali Zgromadzenie Ogólne na zalecenie Rady Bezpieczeństwa
sąd międzynarodowy z siedzibą w Hamburgu, rozstrzygający spory i wnioski dotyczące statków morskich oraz eksploatacji przez człowieka obszarów morskich, w tym dna morskiego; został utworzony na podstawie Aneksu VI do Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawie morza z 1982 r.
pokojowy i pozasądowy sposób rozstrzygania sporów międzynarodowych, który doprowadza do zapoczątkowania dialogu pomiędzy skonfliktowanymi stronami, które nie komunikują się ze sobą (zwłaszcza wtedy, gdy nie utrzymują ze sobą bezpośrednich stosunków dyplomatycznych)
zorganizowany konflikt zbrojny między państwami, narodami lub grupami etnicznymi i społecznymi; brak jest jednak jednoznacznej, powszechnie uznanej definicji wojny, której próby zdefiniowania podejmowane były już od starożytności; pojęciem szerszym w stosunku do wojny jest konflikt zbrojny, które obejmuje wszelkie przejawy walki zbrojnej