Ćwiczenia

W powtórkowych lekcjach skupimy się na części poświęconej pytaniom. Odnoszą się one do wielu różnych materiałów źródłowych (nie tylko tekstów oraz ilustracji, ale również map, tabel czy wykresów itp.). Przede wszystkim musisz dokładnie zapoznać się z materiałami źródłowymi, ale także zwrócić uwagę na polecenia. Poniżej przybliżamy, jak rozumieć polecenia w zadaniach różnego typu:

Pamiętajcie, że odpowiedź musi odnosić się do źródła – błędem jest bazowanie wyłącznie na swojej wiedzy i zignorowanie podanego materiału. Chodzi bowiem o to, aby osoba odpowiadająca na pytanie umiejętnie połączyła analizę tekstu źródłowego z własną wiedzą. Nie bójcie się korzystać z posiadanych informacji i zawsze odwołujcie się do podanych źródeł. Pamiętajcie również o tym, by wczytywać się w polecenia – czasem wiedza własna nie jest potrzebna, czasem tekst to tylko inspiracja, a innym razem należy połączyć wiedzę z jego interpretacją.

Historia idei praw człowieka

Prawo naturalne i prawo stanowione

Stan natury to hipotetyczny stan, w którym człowiekowi przysługuje prawo do korzystania z pełni praw przynależnych mu wyłącznie na mocy urodzenia: jest to prawo do życia, wolności, korzystania z własności i posiadania równego statusu prawnego z pozostałymi ludźmi. Z tego punktu widzenia stan natury służy do oceny istniejących porządków polityczno‑prawnych i stanowi podstawę formułowania postulatów politycznych i prawnych w zakresie praw człowieka. Ustrój niegwarantujący wspomnianego naturalnego minimum praw człowieka jest traktowany jako bezprawny, co w rozumieniu twórców koncepcji prawa natury uzasadnia dążenie do zmiany władzy, a nawet do jej obalenia.

Podstawę społeczeństwa stanowią wolni ludzie, a państwo jest tylko instytucją gwarantującą zachowanie możliwie maksymalnej wolności dla każdego z nich. Tak więc ludzie w celu zachowania swojej wolności umawiają się między sobą co do sposobu ochrony swoich praw i zawierają umowę społeczną. Wybierają spośród siebie tych, którzy mają sprawować władzę, i zawierają z nimi umowę: władza ma charakter czasowy i podlega ocenie wyborców – niezaakceptowana przez nich musi ustąpić miejsca innej.

Aby zapewnić możliwie szeroką ochronę praw człowieka, scentralizowany model władzy został zastąpiony koncepcją trójpodziału władzy – na władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Taki model funkcjonowania państwa miał doprowadzić do zapewnienia możliwie najszerszych gwarancji dla przyrodzonych człowiekowi praw zwanych wolnościami. Miał także dać człowiekowi możliwość negocjowania kolejnych uprawnień, czyli jego praw.

Z koncepcją praw naturalnych związane jest przekonanie o uprawnieniu każdego człowieka do oporu (ius resistendiius resistendiius resistendi) przeciwko władzy, która narusza prawa natury. Stanowisko takie akceptowali już Sokrates i św. Tomasz z Akwinu. To dzięki nim, a przede wszystkim za przyczyną Johna Locke’a, koncepcja ta przeobraziła się w model obywatelskiego (cywilne) nieposłuszeństwacywilne nieposłuszeństwonieposłuszeństwa.

Prawna realizacja idei praw człowieka, polegająca na ograniczeniu praw władcy wobec poddanych rozpoczęła się w XIII wiecznej Anglii. w roku 1215 król Jan bez Ziemi, chcąc ułagodzić poddanych, wprowadził zasadę nietykalności osobistej i majątkowej. Był to początek długiego procesu rozwoju idei praw człowieka. Kolejne odsłony prawnych ograniczeń władzy królewskiej to przywileje jedleńsko‑krakowskie w Królestwie Polskim, Habeas Corpus Act czy Bill of Rights w Anglii. Każdy kolejny dokument wprowadzał kolejne prawa chroniące poddanych przed nadużyciami władzy królewskiej. Przełomowy we wprowadzaniu prawnej ochrony jednostki przed „tyranią” był wiek XVIII. Wpływ idei oświeceniowych i wzrost znaczenia upośledzonej politycznie burżuazji, doprowadziło do uchwalenia dwóch ważnych dokumentów. Deklaracji Niepodległości, która została uchwalona przez kolonistów angielskich rozpoczynających wojnę o niepodległość 4 lipca 1776 roku oraz Deklarację Praw Człowieka i Obywatela, uchwaloną przez francuską Konstytuantę, 26 sierpnia 1789 roku, w czasie Rewolucji Burżuazyjnej we Francji. Ten ostatni dokument stał się podstawą rozwiązań prawnych, gwarantujących tzw. praw I generacji. Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela to także pierwszy tego rodzaju dokument prawa stanowionego.

Słownik