Przeczytaj

Socjalizacja

Człowiek, jeszcze jako dziecko, najpierw uczy się chodzić i mówić. Potem, idąc do szkoły, uczy się pisać. Później, na kursie dla przyszłych kierowców, już jako człowiek wkraczający w dorosłość, uczy się jeździć samochodem. Na starość uczy się nowych technik komunikacji, które w społeczeństwie informacyjnym zmieniają się szybciej niż ludzkie pokolenia. Ale uwaga:

SOCJALIZACJA ≠ EDUKACJA

Proces nauczania, jak i instytucje edukacyjne to istotne elementy procesu socjalizacji. Jest ona jednak czymś więcej:

Barbara Szacka Wprowadzenie do socjologii

Socjalizacja to złożony, wielostronny proces uczenia się, dzięki któremu człowiek, istota biologiczna, staje się istotą społeczną, członkiem określonego społeczeństwa i reprezentantem określonej kultury. Jest to proces stawania się takim, jakim chce nas mieć nasze otoczenie społeczne.

soc Źródło: Barbara Szacka, Wprowadzenie do socjologii, Warszawa 2003, s. 137.

Proces ten zmierza do przekazania jednostce:

  • umiejętności interakcyjnych (mowa, interpretacja przekazów symbolicznych i zachowań innych ludzi);

  • umiejętności posługiwania się różnymi przedmiotami;

  • normnormanorm i wzorów zachowań;

  • wartościwartościwartości.

Zarówno treść tego, co jest przekazywane w trakcie procesu, może się zmieniać w czasie (wzory interakcji, wartości dominujące w społeczeństwie etc.), jak również sam sposób socjalizowania. Te sposoby, zmienne historycznie, ale także zależne od preferencji podmiotów socjalizujących, układają się w pewne typy opisywane w literaturze jako modele. Wymienia się wśród nich np.: laissez‑fairemodel laissez‑fairelaissez‑faire, lepienie z glinymodel lepienia z glinylepienie z gliny, model konfliktowymodel konfliktowymodel konfliktowy, wzajemnościowymodel wzajemnościowywzajemnościowy. Ich występowanie można obserwować horyzontalniehoryzontalnyhoryzontalnie (na przykład wtedy, kiedy obserwujemy, na co rodzice pozwalają nam, a na co naszym koleżankom i kolegom ich rodzice) i wertykalniewertykalnywertykalnie (kiedy, na przykład, słyszymy od rodziców, że „mamy lepiej niż oni”, bo „za ich czasów…”).

Jednostka ludzka jako przedmiot i podmiot socjalizacji

R17de2dooeJbJ
Ujęcie przedmiotowe Jednostka stanowi obiekt oddziaływania wychowawczego całego spektrum czynników, zarówno o osobowym, jak i instytucjonalnym, przedmiotowym i podmiotowym charakterze:
– rodziny;
– szkoły;
– Kościoła;
– organizacji, do których należy;
– miejsc, w których pracuje;
– grupy rówieśniczej;
– kręgów towarzyskich i przyjacielskich;
– przekazów symbolicznych (od ulotek reklamowych począwszy, na spektaklach teatralnych skończywszy, poprzez: książki, filmy, publicystykę radiową, telewizyjną, prasową i internetową, świadectwa kultury materialnej).

Wpływ powyższych czynników na jednostkę może mieć dwojaki charakter: zamierzony, kiedy socjalizacja jest elementem działalności statutowej jakiejś organizacji (na przykład szkoły) lub niezamierzony, kiedy efekt socjalizacyjny pojawia się w wyniku zetknięcia się jednostki z faktami, wydarzeniami, uczestniczenia w sytuacjach wzbogacających jej doświadczenie życiowe., Ujęcie podmiotowe Jednostka kształtuje w procesie socjalizacji samą siebie. Nie tylko społeczeństwo chce socjalizować jednostkę, ale i ona sama chce się uspołecznić (zachowując się konformistycznie). Nie zawsze te dwa kierunki procesu są zbieżne. Czasami jednostka nie socjalizuje się w stopniu oczekiwanym przez społeczeństwo (zachowuje się nonkonformistycznie). Ta dysharmonia może dotyczyć drobiazgów, które korygowane są przez system kontroli społecznej, bądź całokształtu (odrzucenia porządku społecznego i podejmowania działań wrogich społeczeństwu). Wtedy system kontroli społecznej doprowadza do izolacji jednostki (ostracyzm, więzienie).

Jakkolwiek niezadowalający ze społecznego punktu widzenia byłby proces socjalizacji, nie wpływa to na sam wynik. Człowiek zawsze w wyniku socjalizacji uzyskuje osobowość i tożsamość.
Ernest R. Hilgard Wprowadzenie do psychologii

Termin osobowość jest używany dla oznaczenia zorganizowanej struktury cech indywidualnych i sposobów zachowania, które decydują o sposobach przystosowania się danej jednostki do jej środowiska.

os Źródło: Ernest R. Hilgard, Wprowadzenie do psychologii, Warszawa 1967, s. 658.
Maria Jarymowicz, Teresa Szustrowa Poczucie własnej tożsamości – źródła, funkcje regulacyjne

Tożsamość osobista to świadomość własnej spójności w czasie i przestrzeni, w różnych okresach życia, w sytuacjach społecznych i pełnionych rolachrola społecznarolach, a także świadomość własnej odrębności, indywidualności, niepowtarzalności.

toz Źródło: Maria Jarymowicz, Teresa Szustrowa, Poczucie własnej tożsamości – źródła, funkcje regulacyjne, [w:] Osobowość, a społeczne zachowanie się ludzi, red. Janusz Reykowski, Warszawa 1980.
Barbara Szacka Wprowadzenie do socjologii

Tożsamość społeczna jednostki jest pochodną jej przynależności do różnych grup i kategorii społecznych. Tożsamość ta ma zarówno wymiar subiektywny (poczucie tożsamości), jaki obiektywny (zaklasyfikowanie jednostki przez innych).

toz2 Źródło: Barbara Szacka, Wprowadzenie do socjologii, Warszawa 2003, s. 150.

Etapy socjalizacji

bg‑azure

Czy staruszkowi wypada to samo, co nastolatkowi?
Czy student zachowuje się tak samo jak dyrektor przedsiębiorstwa?
Czy barmanka pracuje tak samo jak zakonnica?
I kiedy (oraz gdzie) człowiek się tego wszystkiego ma nauczyć: w domu, w szkole?

Socjalizacja ma charakter permanentny. Człowiek całe życie przyswaja sobie różne wzory zachowań, odnoszące się do usytuowania w zbiorowościach. Czyli całe życie przygotowuje się do pełnienia ról społecznych obejmowanych na jego różnych etapach. W tym procesie dają się wyróżnić dwa główne dwa rodzaje socjalizacji. Są to: socjalizacja pierwotna i wtórna.

Jednostka nie przechodzi między nimi tak jak uczeń przechodzi z klasy do klasy. Przejście ma charakter dynamiczny: jedne działania socjalizacyjne zanikają, inne się pojawiają, jako że socjalizacja jest wieloaspektowa i wielowymiarowa. Na początku swojego życia jednostka podlega socjalizacji pierwotnej. W miarę upływu czasu charakter procesu się zmienia – zmienia się zakres osób i instytucji socjalizujących jak i to co jednostka przyswaja. Socjalizacja pierwotna płynnie przechodzi w socjalizację wtórną.

Niezależnie od podziału na dwa podstawowe etapy socjalizacji możemy zaobserwować zjawisko socjalizacji odwróconej (jej przykładem może być nauka obsługi komputera, gdzie wnuczek jest nauczycielem, a dziadek czy babcia – uczniami). W procesie socjalizacji zazwyczaj starsze pokolenie wprowadza w życie młodsze. W socjalizacji odwróconej dzieje się odwrotnie. Rozwój społeczny przebiega według innego rytmu niż rozwój osobniczy i przemiana pokoleń. Jeśli przyspiesza, starsze pokolenia natrafiają na takie obszary, w których sobie nie radzą – są „niezsocjalizowane”. Z pomocą przychodzi wówczas odwrócenie procesu socjalizacji.

Socjalizacja pierwotna

To etap, na którym człowiek, głównie poprzez naśladownictwo i zabawę, nabywa podstawowych umiejętności pozwalających na przeżycie w społeczeństwie.

R1cfsg6ibcXoK1
Ilustracja interaktywna przedstawia zdjęcie pary łabędzi płynących po wodzie z gromadą młodych łabędziątek. Opis: 1. Gdzie? W rodzinie. To jest główna grupa, w której przebiega socjalizacja pierwotna. Na początkowym etapie życia – jedyna. W miarę upływu czasu w proces włączają się instytucje zewnętrzne: żłobek, przedszkole, szkoła. Pojawia się również socjalizacyjne oddziaływanie grup zabawowych., 2. Kiedy? Rozpoczyna się wraz z narodzinami człowieka . Przyjmuje się, że koniec tego etapu następuje najwcześniej po 10 roku życia, a najpóźniej przed 16 rokiem życia., 3. Jak? Jest to etap zabawy. Jednostka przyswaja wiedzę głownie poprzez naśladownictwo i zabawę oraz powtarzanie nowych czynności., 4. W jakim celu? Zdobycie przez jednostkę podstawowych umiejętności społecznych gwarantujących przeżycie i dających poczucie bezpieczeństwa w kontakcie z innymi członkami społeczeństwa. Ponadto przyswojenie reguł i norm uzasadniających takie, a nie inne wykonywanie poszczególnych czynności. Te racje dla działania wzmacniają przekonanie o ich słuszności, prowadząc do internalizacji norm i wartości.
Źródło: pixel2013, domena publiczna.

Socjalizacja wtórna

To etap socjalizacji, na którym człowiek przygotowuje się do pełnienia ról w dorosłym życiu, a po osiągnięciu tej dorosłości, modyfikuje i wzbogaca jedynie swoją osobowość, wchodząc w coraz to nowe role.

Rt5IFBmXbwwmJ1
Ilustracja interaktywna prezentuje ptaki siedzące na murze w pobliżu Tamizy. Opis: 1. Gdzie? Socjalizowany podmiot uczestniczy w wielu światach społecznych, odmiennych od środowiska rodzinnego: formalnych grupach rówieśniczych (klasie szkolnej, zespole sportowym, w kółku zainteresowań) oraz nieformalnych grupach rówieśniczych, w których aktywność wypełnia większość wolnego czasu dziecka. Słabnie wpływ rodziny na procesy socjalizacyjne będące udziałem dziecka, a rośnie rola grup rówieśniczych i systemu instytucjonalnego (głownie szkoły)., 2. Kiedy? Rozpoczyna się przed 16 rokiem życia i trwa do jego zakończenia, chociaż najbardziej dynamiczny okres socjalizacji wtórnej przypada na okres od 16 do 20 roku życia. Wtedy to właśnie krystalizuje się osobowość młodego człowieka i jego tożsamość., 3. Jak? Jest to etap gry, w której podmiot uczy się generalizować cechy grupy, role pełnione przez jej członków, jak też i całą grupę, postawy innych członków grupy oraz reguły działania jednostkowego i grupowego. Uczy się stawać w - nie swoich jeszcze – rolach., 4. W jakim celu? Podjęcie ról społecznych w dorosłym życiu.
Źródło: domena publiczna.

Słownik

adolescencja
adolescencja

dojrzewanie dziecka pod względem fizycznym i psychospołecznym; wyróżnia się adolescencję wczesną (wiek dorastania: pomiędzy 10./12. a 16. rokiem życia) i późną adolescencję (wiek młodzieńczy: pomiędzy 16. a 20. rokiem życia)

dominicantes
dominicantes

wskaźnik, który określa odsetek katolików uczęszczających na niedzielną Eucharystię w odniesieniu do ogólnej liczby zobowiązanych (deklarujących się jako katolicy)

horyzontalny
horyzontalny

poziomy

wertykalny
wertykalny

pionowy

internalizacja
internalizacja

mechanizm i zarazem proces przyjmowania ze środowiska społecznego i uznawania za własne poglądów, norm wartości, wzorów zachowań, postaw w stosunku do świata rzeczy i ludzi

model wzajemnościowy
model wzajemnościowy

model socjalizacji, który zakłada poszanowanie podmiotowości indywidualności ucznia; nauczyciel ma zachęcać ucznia, by był aktywnym podmiotem procesu socjalizacji, winien swe działania wychowawcze dopasować do wychowanka; działania nauczyciela winny być akceptowane przez ucznia, w innym przypadku należy ich zaniechać

model laissez‑faire
model laissez‑faire

model socjalizacji, według którego działanie wychowawcy ogranicza się do stworzenia odpowiedniego otoczenia, sprzyjającego samodzielnemu rozwijaniu swego potencjału przez ucznia; ingerencja nauczyciela w proces socjalizacji jest nieuprawniona; uczeń sam winien szukać rozwiązań sytuacji problemowych, aktywnie poszukiwać optymalnych dla siebie dróg rozwoju

model konfliktowy
model konfliktowy

model socjalizacji, według którego uczeń postrzegany jest jako podmiot postępujący niezgodnie z obowiązującymi zasadami w społeczeństwie, podmiot działający w znacznej mierze impulsywnie, bezrefleksyjnie; nauczyciel winien poskramiać jego prymitywne zachowania, zmuszać do rezygnacji z dotychczasowych nawyków, a przede wszystkim narzucić mu reguły działania zgodne z powszechnie obowiązującymi zasadami

model lepienia z gliny
model lepienia z gliny

model socjalizacji, w którym uczeń jest traktowany jako bierny uczestnik procesu socjalizacji; aktywny jest jedynie wychowawca kształtujący osobowość wychowanka i kierujący rozwojem jego umiejętności, wiedzy, zdolności poznawczych; w procesie wychowania nauczyciel kształtuje nawyki ucznia i cechy jego osobowości; plastyczna osobowość wychowanka tak jak glina jest kształtowana przez nauczyciela

norma
norma

nakaz lub zakaz określonego zachowania, działania mający chronić i zarazem podtrzymywać wartość cenioną w grupie lub całym społeczeństwie; trwały, przyjęty w społeczeństwie lub zbiorowościach sposób działania

rola społeczna
rola społeczna

względnie trwałe, spójne oczekiwania, jakie wobec podejmującego rolę członka ma zbiorowość społeczna

status społeczny
status społeczny

warunkowana przez wiele czynników, zależnie od konkretnego społeczeństwa (np. prawnych, politycznych, ekonomicznych religijnych, etnicznych czy rasowych) klasyfikacja jednostek i grup w strukturze uwarstwienia społecznego

znaczący inny
znaczący inny

osoba, która wywiera znaczący wpływ na system wartości, wzorów zachowań socjalizowanego podmiotu; w socjalizacji pierwotnej to rodzice, opiekunowie; w socjalizacji wtórnej inne osoby, na których wzoruje się podmiot; znaczący inny określa zdolność podmiotu do stawiania się w roli innych: ojca, babci, nauczyciela itp.

konformizm
konformizm

w pierwszym znaczeniu to zmiana zachowania pod naciskiem rzeczywistym lub wyobrażonym innych osób; w drugim to podporządkowanie zasadom, regułom obowiązującym w zbiorowościach lub w całym społeczeństwie

nonkonformizm
nonkonformizm

krytyczna postawa wobec zasad, reguł obowiązujących w zbiorowościach lub w społeczeństwie i idące w ślad za nią zachowanie odmienne od powszechnie przyjętego; za tą postawą stoi odmienny system wartości uznawanych i podtrzymywanych przez podmiot

ostracyzm
ostracyzm

wykluczenie z grupy społecznej, zbiorowości lub środowiska osoby, która mu się naraziła, której postawa jest niezgodna z oczekiwaniami grupy w stopniu zdecydowanym; oznacza też atmosferę niechęci lub wrogości otaczającą taką osobę

patriarchat
patriarchat

określenie systemu organizacji życia grup społecznych, w którym mężczyzna stoi na czele zbiorowości; obecnie tym określeniem opisuje się głównie rodzinę, w której mężczyzna, zwłaszcza ojciec, ma dominującą pozycję

trajektoria
trajektoria

w naukach przyrodniczych krzywa, którą zakreśla w przestrzeni poruszający się obiekt; w naukach społecznych określa przebieg losu (życia) ludzkiego (lub społecznego) przez poszczególne etapy

wartości
wartości

( z niem. der Wert – godność, honor, powaga); pożądane obiekty (materialne bądź o symbolicznym charakterze ) lub sądy (opinie) egzystencjalne (dotyczące tego, co istnieje) oraz normatywne (dotyczące tego, co powinno być i jak to osiągnąć)

Wprowadzenie
Audiobook