Na pracę układu krwionośnego mają wpływ czynniki wewnętrzne oraz zewnętrzne, czyli środowiskowe.

Pracę serca cechuje automatyzm. Elementami wewnętrznymi, które ją regulują, są ośrodek przyspieszający i zwalniający pracę serca oraz niektóre jony i hormony. Zmiana intensywności pracy serca (przyspieszanie lub hamowanie) odbywa się odruchowo, bez udziału naszej świadomości. Więcej o działaniu tego narządu przeczytasz w e‑materiałach: Automatyzm serca oraz Cykl pracy serca.

Jednym z czynników środowiskowych mających wpływ na pracę układu krwionośnego jest temperatura otoczenia. W warunkach gorącego mikroklimatu w organizmie człowieka inicjowane są liczne zmiany mające na celu utratę ciepła, takie jak:

• rozszerzenie naczyń krwionośnych skóry;

• zwiększenie przepływu krwi przez naczynia krwionośne;

• przyspieszenie pracy serca.

W warunkach obniżonej temperatury środowiska w organizmie ludzkim zapoczątkowywane są zmiany mające na celu zachowanie ciepła. Aby zmniejszyć jego oddawanie z organizmu do otoczenia, zmniejsza się skórny przepływ krwi. Wykonywanie pracy w niskiej temperaturze jest obciążające dla układu krążenia. Na skutek skurczu naczyń skóry i tkanki podskórnej zachodzi:

• wzrost ciśnienia tętniczego krwi;

• zmniejszenie częstości skurczów serca;

• zwiększenie zapotrzebowania mięśnia sercowego na tlen.

Do głównych czynników środowiskowych wpływających niekorzystnie na układ krążenia należy niewłaściwa dieta. Ponadto są to niska aktywność fizyczna i otyłość. 

Nieprawidłowa dieta prowadzi do zaburzenia proporcji pomiędzy stężeniem frakcji cholesterolucholesterolcholesterolu w organizmie. Spożywanie dużych ilości przetworzonych tłuszczów roślinnych, nazywanych tłuszczami trans, zmniejsza stężenie HDLcholesterol HDLHDL, a zwiększa stężenie LDLcholesterol LDLLDL, sprzyjając wystąpieniu miażdżycymiażdżycamiażdżycy. W przebiegu tej choroby wyściółka tętnic traci gładkość i następuje ich stwardnienie na skutek nagromadzenia się złogów tłuszczowych.

Oprócz właściwej diety na poziom LDL w stosunku do HDL korzystny wpływ ma wysiłek fizyczny.

Palenie tytoniu również jest jednym z głównych czynników ryzyka chorób układu krążenia. Nikotyna zawarta w papierosach powoduje przyspieszenie akcji serca i wzrost ciśnienia tętniczego. Przewlekłe palenie tytoniu prowadzi do nadciśnienia tętniczego, uszkodzenia śródbłonka naczyń i wzrostu krzepliwości krwi, przyczyniając się do zwiększenia ryzyka rozwoju miażdżycy, choroby niedokrwiennej serca, zawału i udaru mózgu, a także zakrzepicy oraz innych chorób układu sercowo‑naczyniowego.

Szkodliwy wpływ na układ krążenia wywiera też alkohol. Nadużywanie go przyczynia się do rozwoju nadciśnienia tętniczego i miażdżycy, może również prowadzić do kardiomiopatiikardiomiopatiekardiomiopatii.

Grawitacja ma istotny wpływ na ciśnienie krwi. Na przykład w pozycji stojącej, czyli gdy głowa znajduje się powyżej klatki piersiowej, ciśnienie tętnicze krwi w mózgu jest o ok. 27 mm Hg niższe niż w rejonie serca. Jeśli ciśnienie krwi w mózgu jest zbyt niskie, aby zapewnić odpowiedni przepływ krwi, może dojść do omdlenia.

Ponadto grawitacja jest czynnikiem wpływającym na przepływ krwi w żyłach, zwłaszcza w nogach. Kiedy stoimy lub siedzimy, grawitacja kieruje krew ku dołowi – do nóg oraz stóp – i utrudnia powrót ku górze, przez co praca w pozycji stojącej lub siedzącej przyczynia się do powstawania żylaków kończych dolnych. Powrót krwi do serca jest wzmacniany przez rytmiczne skurcze mięśni gładkich w ścianach żył oraz skurcze mięśni szkieletowych podczas ruchu.

Innym czynnikiem, który może wywierać szkodliwy wpływ na układ krążenia, jest stres emocjonalny – zarówno ostry, jak i przewlekły. U osób z chorobą niedokrwienną serca wykazano związek pomiędzy wystąpieniem ostrej reakcji emocjonalnej a większą częstością niebezpiecznych incydentów sercowo‑naczyniowych, takich jak zawał serca lub udar. Poprzez pobudzenie układu współczulnego stres przyspiesza akcję serca, zwiększając tym samym zapotrzebowanie mięśnia sercowego na tlen, oraz podnosi ciśnienie tętnicze, w wyniku czego może dojść do oderwania istniejącej blaszki miażdżycowej.

Istnieje również związek pomiędzy pogorszeniem kondycji układu sercowo‑naczyniowego a zanieczyszczeniami powietrza atmosferycznego, który został potwierdzony obserwacjami epidemiologicznymi. Niekorzystny wpływ ma zwłaszcza emisja zanieczyszczeń przemysłowych.

Na temat wpływu średnicy naczyń na pracę układu krwionośnego przeczytasz w e‑materiale pt. Neurohormonalna regulacja ciśnienia i tempa przepływu krwi w naczyniach krwionośnych.

Słownik