Cyprian Norwid Ad leones!

Rcb1hUOD1TZwb1

Zdjęcie przedstawia papierową kartkę z odręcznym zapisem w języku polskim.

Bywalcy rzymskiej kawiarni Caffè Greco przez długi czas żyli wyobrażeniami o dziele, które tworzył rudobrody rzeźbiarz. Tytuł powstającej rzeźby – Ad leonesad leonesAd leones – wskazywał na temat dzieła: męczeństwo pierwszych chrześcijan. Ów tytuł stał się dla bywalców kawiarni rodzajem hasła, którym określali każde tragiczne wydarzenie. Gdy sława nieukończonego jeszcze dzieła była już wielka, rzeźbiarz zaprosił do swojej pracowni grono przyjaciół i znajomych ciekawych efektów jego pracy, a wśród nich: Redaktora miejscowej gazety i narratora opowiadanej historii. Pośród gości znalazł się też bogaty korespondent amerykańskiego dziennika zainteresowany kupnem rzeźby. Spotkanie w pracowni rzeźbiarza miało na celu ustalenie moralnego sensu dzieła.

Dzień nawiedzenia rzeźbiarskiej pracowni skoro w swej pełni nadszedł, znalazłem się wśród znanych osób i wśród zajmującego widoku. […]
Sam rzeźbiarz nabrał tonu nieco, jak należało było, wyzywającego świat do walki…
Guwerner, pomiędzy biusty na ziemi stojącymi wskazując mu najbliższy, rzecze: –
Oto, zda mi się, DomicjanDomicjanDomicjan!… – Pan się nie mylisz – rzeźbiarz na to, i kopnięciem nogi odbił nos imperatorowi, aż charcica, która leżała była pierwej jak gryf odlany z brązu, podniosła się, powąchała odłamy gipsu rozbitego i powróciła ułożyć się w też same monumentalne formy i spokojność. […]
Uciszenie skoro do swojej pełni doszło, i gdy wszyscy się spokojnie na siedzeniach swoich znaleźli, Redaktor w sposób następujący do rzeźbiarza pierworzędnie, lecz zarazem i do gości, przemówił: […]
– Otóż, trafiającym się fortunnie mecenasem w tej sprawie być by mógł lub nieledwie że jest bogaty korespondent wielkiego amerykańskiego monitora. Osoba ta jaką wyznaje religię? (a których w Stanach Zjednoczonych jest kilkadziesiąt), tego gdy nie wiemy, byłoby roztropnie, może nawet byłoby i estetycznie; odjąć krzyże z rąk figur? Na cóż koniecznie ten znak martwy, którego uczucie w całości rzeczy i tak jest rozlanym? a dla którego obecności nabywca (dajmy na to m o j ż e s z o w e g o - w y z n a n i amojżeszowe wyznaniem o j ż e s z o w e g o - w y z n a n i a) nie będzie mógł w parku swoim przed domem grupy postawić, i od kupna się cofnie…
Rzeźbiarz uwagę zrobił, iż te krzyże załamują stosownie bieg głównych linii, lecz, bukszpanowym szerokim dłutem bawiąc się, wejrzał na wszystkich pilnie, jakby ogólnego uczucia poszukiwał, a że stałem najbliżej, do mnie z pytającym gestem się obrócił.
– Co do mnie – rzekłem – myślę o tym, iż ujęcie ręką krzyż a jest ze znanych dotąd najtrudniejszym choreograficznym i plastycznym zadaniem – PALEC DOTYKA SYMBOLU – to nie może być ani zręczne i wykwintne, ani niezgrabne – ani grożące, ani bez znaczenia – ani łatwe, ani przysadne – ani proste, ani przemyślne… ani piękne, ani niepiękne!… Nic trudniejszego nie znam! I artysta, który to zrobi, potrafi wszelką kompozycję zrobić…
Tak rzekłem, mało baczny, iż ta uwaga moja otrzymała właśnie nie zamierzany przeze mnie skutek, albowiem naraz Redaktor i malarz zawołali: „To więc jedna wielka trudność mniej!”… – gdy rzeźbiarz, półgłosem to samo powtórzywszy, wbiegł na schodki wyrównywające grupie, a przy niej utwierdzone, i dwoma zacięciami bukszpanowego narzędzia odjął krzyż z ujęcia figury męskiej – po czym nad ręką żeńskiej figury zatrzymał cios, ku czemu zawołał guwerner:
– Jeżeli dla załamania linii należy coś wetknąć w ręce kobiety, to tu prawie scjentyficznie godziłoby się nadmienić, iż do SemitówSemiciSemitów, a przez onych do Chrześcijan, przeszedł był obyczaj jeszcze chaldejski i egipski, który zalecał dawanie w rękę klucza osobom ważne rzeczy uczytelniającym lub zwiastującym (czego zasię ślady są i w Ewangeliach: klucze św. Piotra, i w Apokalipsie).
Rzeźbiarz, rękę mając na czas tej mowy zatrzymaną, opuścił z narzędziem na krzyż drugi i kilkoma biegłymi ruchy naznaczył ogólne kształty klucza.
Działo się to jakoś magicznie, przez ogólny nakłon pojęć i uczuć, a zupełny brak rozumowanej protestacji. Jednakowoż gdy rzeźbiarz z ostatniego zstępował schodka, zawoła nagle, do Redaktora się zbliżając:
– Ależ to tym sposobem i z tychże względów cała scena chrześcijańska musiałaby odmienić się?!!…
Redaktor, biorąc ku sobie, jakby na świadki, guwernera, z uśmiechem i niecierpliwością rzecze:
– Czy ta grupa jest dziełem historycznym?… czy za Domicjana, nie zaś za Nerona, ta scena dzieje się ? czy to są portrety męczennika X i męczennicy X?… jużci że nie! – toć nie idzie o osobistości, lecz o dramę.
[…] A wtem otworzyły się drzwi i wszedł jegomość miernego wzrostu, w niskim kapeluszu szarym i w szarym ubiorze bardzo świeżym, w białej arcystarannej chustce i kamizelce, spod której gruby złoty łańcuch rzucał na brzuch kluczyki i pieczątki z drogich kamieni. Był to Amerykanin, korespondent wielkiego monitora Stanów Zjednoczonych.
Pozdrowił Redaktora po koleżeńsku, zamienił z rzeźbiarzem ukłony i, komplementu gest względem nas wypełniwszy, prosto do grupy zbliżył się. Chwilkę patrzył szarym i głębokim okiem, odgarniając na tył głowy kapelusz z czoła i obejmując, i gładząc rudawą brodę, która przy ogolonych wąsach tym bujniejszą się wydawała.
– Życzę mieć szczegółowe wytłumaczenie figur – rzekł do Redaktora i rzeźbiarza, który naraz półkrokiem się w tył cofnął, ażeby pierwszego głosu nie zabierać.
– Jest to… (jako się nadmieniło było) – rzekł Redaktor – jest to patetyczna scena z tragedii życia człowieczego… mężczyzna wyobraża tę energię czynu, która pracę poczyna… kobieta swój udział w niej zaleca…
– I ona – Amerykanin przerwie – zdaje się, że klucz trzyma w ręku, gdy niżej widzę – i tu wskazał bryłę gliny na lwa przeznaczoną – widzę kufer… to więc kobieta wyobraża Oszczędność?… Mężczyzny energia zapowiada być bardzo piękną i stosowną! – – Mnie się wydaje, że przy kufrze należałoby dać widzieć narzędzia rolnicze i rękodzielne… Tak, jak jest, bryła niższa więcej wygląda na jakie śpiące zwierzę niż na szkatułę!…
Rzeźbiarz, zbliżywszy się do grupy, naznaczył kształt sierpa i dwa boki kufra, gdy Amerykanin, raz jeszcze obszedłszy dokoła całość rzeczy, zawoła:
– Jaśniej okazanej i piękniejszej myśli dawno nie napotkałem… Grupa wyobraża KAPITALIZACJĘ w sposób i wyrozumowany, i przystępny… Na dzień obecny, stosownie do stopnia, do którego posuniętą jest praca, mniemam, że będzie wystarczającym, gdy kolega Redaktor zechce na mojej karcie nakreślić…
Tu oddał swą kartę Redaktorowi, zabierającemu się skrzętnie do pisania, i dalej mówił: – – co następuje:

Izaak Edgar Midlebank-junior u dostojnego Rzeźbiarza*** zamawia grupę przedstawiającą KAPITALIZACJĘ, a która ma być z marmuru białego, bez plamy i skazy, wykonaną – i nie o wiele przechodzić ceną swoją 15 000 dolarów.

– Czy tak jest godziwym? – zapytał Amerykanin, ku czemu rzeźbiarz swoją kartę Redaktorowi nasunął, a ten skreślił:

Rzeźbiarz*** podejmuje się wykonać grupę (KAPITALIZACJĘ) z marmuru białego, o ile można bez plamy i skazy – nie przechodzącą o wiele ceną swoją 75 000 lirów, i na rozkaz dostojnego Izaaka Edgara Midlebank (junior) etc., etc.

Po czym Amerykanin, pisma oba przez szkiełko uważywszyuważywszyuważywszy, życzył dołożyć daty pominięte, a gdy się to spełniło, zamienił karty, mówiąc:
– Jest wszystko, jak należy!… bardzo winszuję panu takiego pięknego talentu – tu dodał uścisk ręki – i takiej pięknej suki!… Cóż za prześliczne zwierzę! Cóż za rasa!… Z pewnością można rzec, że takiej suki, takiegoż rodzaju, nie ma drugiej w całym mieście!…
A to gdy mówił, skłonił się i począł mieć się ku drzwiom. […]
*
Serce miałem obrzmiałe i ciężkie, ducha czułem poniżonego… powiew jakiś, czy jęk, Hiobowym nastrojem szemrał mi w ucho: „Tak to więc wszystko, na tym słusznie przeklętym świecie, wszystko, co się poczyna z dziewiczego natchnienia myśli, musi tu być sprzedanym za 6 dolarów!… (30 SREBRNIKÓW!)”.
I jakkolwiek obiecywałem sobie nic wcale nie powiedzieć – nic dodać, nic nie powtórzyć, jednakowoż, przenieść na sobie nie mogąc całego ciężaru moralnego, rzekłem do Redaktora:
– Jak to jednak daleko od wyznawców, i dla wyznania, lwom rzuconych do Kapitaliza - cji!…
On zaś, giętkie okulary poprawując, począł coś parasola ostrzem kreślić na bruku i, nie podnosząc oczu, odrzekł:
– Redakcja nie jest telefonem. My podobnież przecie czynimy co dzień z każdą nieledwie myślą i z każdym uczuciem… REDAKCJA JEST REDUKCJĄ…
– To tak , jak sumienie jest sumie - niem – odpowiedziałem.

1 Źródło: Cyprian Norwid, Ad leones!, [w:] tegoż, Pisma wszystkie, t. 6, Warszawa 1971.