Przeczytaj
Małże (Bivalvia) zamieszkują we wszystkich typach środowisk wodnych. Żyją w słonych wodach tropikalnych, rafach koralowych, wodach strefy umiarkowanej i zimnych strefy podbiegunowej. Zasiedlają również głębokie rowy oceaniczne, wody słonawe, słodkie, okresowe zbiorniki i wody podziemne. Prowadzą osiadły tryb życia.
Małże prowadzące osiadły tryb życia żyją:
na dnie zbiorników;
w osadach dennych;
przyczepione bisiorem do podłoża;
przycementowane do podłoża;
w otworach wydrążonych w skałach;
w otworach wydrążonych w drewnie.
Przystosowania małży do osiadłego trybu życia
Mięczaki (Mollusca) mają ciało zbudowane z głowy, worka trzewiowego okrytego płaszczem, jamy płaszczowej i nogi.
Małże (Bivalvia), podobnie jak ślimaki (Gastropoda) i głowonogi (Cephalopoda), należą do mięczaków. Od pozostałych grup odróżnia je uwsteczniona głowa i cechy wykształcone w wyniku osiadłego trybu życia.
Ciało małży zbudowane jest z worka trzewiowego i nogi. U niektórych gatunków noga jest zredukowana. W worku trzewiowym znajdują się wszystkie narządy wewnętrzne. Z zewnątrz worek trzewiowy okryty jest płaszczem. Między nimi znajduje się jama płaszczowa. W jamie płaszczowej znajdują się skrzela oraz otwory: gębowy i odbytowy, chowana jest w niej również noga.
W tylnej części ciała dwie szczeliny płaszcza tworzą przez zrośnięcie syfonysyfony. Są to rury, którymi woda wpływa i wypływa z jamy płaszcza. Syfon wpustowy pobiera wodę z zawiesiną pokarmu, którą płaty gębowe kierują z jamy płaszcza do jamy gębowej. Syfon wypustowy usuwa wodę wraz z metabolitami z jamy płaszcza na zewnątrz ciała małża.
Przykład syfonów małża z rodziny okładniczkowatych (Solenidae)
U małży zagrzebujących się głęboko syfony mogą osiągać znaczną długość. Są oddzielone od siebie i ruchliwe lub połączone w sztywny wyrostek syfonalny z przegrodą pomiędzy kanałem wpustowym i wypustowym.
Nie wszystkie małże mają syfony. Przycementowana do podłoża ostryga jadalna (Ostrea edulis) i pływający przegrzebek wielki (Pecten maximus) mają wolne brzegi płaszcza.
Ciało małży okryte jest dwuklapową muszlą, będącą wytworem fałdów płaszcza. Połówki muszli połączone są więzadłemwięzadłem lub więzadłem i zamkiemzamkiem. Więzadło zbudowane jest z elastycznych i niealastycznych białek. Zamek tworzą zęby na jednej połowie i odpowiadające im dołki na drugiej połowie muszli.
Niektóre małże mają gruczoł bisiorowy uchodzący do jamy bisiorowej w nodze i wytwarzający bisiorbisior. Delikatne nitki bisioru powstają z szybko krzepnącej, mocnej wydzieliny.
Bisior umożliwia przyczepianie się do podłoża lub pionowej skały, czasem wykorzystywany jest przez małże do przemieszczania się po dnie. Wyrzucone nici bisioru na dużą odległość służą do podciągania i przesuwania ciała po podłożu.
Cechy budowy małży wynikające z osiadłego trybu życia:
występowanie syfonów, przez które do jamy płaszcza wpływa i wypływa woda;
noga służąca do zagrzebywania się, poruszania się, czasem do skakania;
wytwarzanie bisioru umożliwiającego przyczepienie się do podłoża lub pionowej ściany;
chowanie nogi do wnętrza muszli;
układ mięśniowo‑hydrauliczny zapewniający szybkie zagrzebywanie się;
parzyste płaty gębowe przekazujące cząstki pokarmu do otworu gębowego;
filtrowanie mułu dostarczającego cząstki pokarmu;
zrośnięcie w wielu miejscach brzegów płaszcza;
opływowy kształt ciała i muszli;
połączenie muszli więzadłem lub więzadłem i zamkiem, dodatkowym elementem spajającym muszlę, co ułatwia jej szczelne zamknięcie;
bruzdy, prążki guzki i wyrostki na muszli.
Cechy czynności życiowych małży wynikające z osiadłego trybu życia:
zagłębianie się w osady denne umożliwia pobieranie syfonami pokarmu z powierzchni dna;
zagrzebywanie się w piachu, osadach i mule skutecznie broni przed drapieżnikami;
budowanie jamek wyścielonych śluzem, które są stałym schronieniem przed drapieżnikami;
przyczepianie się bisiorem do pionowych powierzchni ułatwia dostęp do dobrze natlenowanej wody i zawiesiny z pokarmem;
przyczepianie się bisiorem uniemożliwia wymycie małży z osadów dennych przez ruchy pływowe wody.
Przykłady małży żyjących w osadach dennych
Gatunki, które stale i głęboko są zagrzebane w piasku lub w mule, na dnie mają szczególnie długie syfony. Wysuwają je na powierzchnię i wciągają wodę z mułem do jamy płaszcza.
Gatunek (Ensis directus) z rodziny okładniczkowatych (Solenidae) wciska nogę w piaszczyste podłoże. Tworzy kieszeń, która wypełnia się wodą i piaskiem. Małż otwiera i zamyka muszlę, poruszając jednocześnie ciałem w górę i w dół. Z łatwością przedostaje się przez mieszaninę wody i piasku. Potrafi zagłębić się na 70 cm z prędkością 1 cm/s.
Przykłady małży przyczepionych bisiorem do podłoża
Omułek jadalny (Mytilus edulis) przyczepia się bisiorem do dna morskiego. Ma trójkątny i silnie wydłużony kształt muszli, co umożliwia ułożenie wielu osobników na niewielkiej powierzchni. W Zatoce Kilońskiej występują skupiska ok. 30 tys. osobników na powierzchni 1 mIndeks górny 22.
Szołdra szlachetna (Pinna nobilis) osiąga do 91 cm długości. Przymocowuje się do skał za pomocą silnego bisiora. Gatunek wykazuje szczególną wrażliwość na zanieczyszczenia środowiska.
Racicznica zmienna (Dreissena polymorpha), słodkowodny małż, żyje w koloniach przyczepiona bisiorem do podłoża. W ciągu doby przefiltrowuje prawie 3 l wody.
Przykłady małży przycementowanych do podłoża
Larwa ostrygi jadalnej (Ostrea edulis) wydziela z gruczołu bisiorowego kroplę substancji cementującej, która przytwierdza lewą, większą i wklęsłą połowę muszli do podłoża. Przytwierdzenie larwy jest stałe. Osobnik dorosły również pozostaje przytwierdzony do podłoża.
Przykłady małży żerujących w skałach i drewnie
Gatunki borujące otwory w skałach lub w drewnie zanurzonym w wodzie mają silnie uwstecznione więzadło muszli łączące jej połowy.
Świdrak okrętowiec (Teredo navalis) borujący tunele w drewnie należy do najbardziej wyspecjalizowanej grupy mięczaków. Małże tego gatunku uległy licznym przekształceniom. Odżywiają się drewnem. Wytwarzają enzym rozkładający celulozę – celulazę i wykorzystują enzymy produkowane przez symbiotyczne bakterie.
Tunele wydrążone w drewnie powodują duże szkody.
Małże z rodziny skałotoczowatych ( Pholadidae) mają zmodyfikowane muszle, przystosowane do drążenia skał. Ostre żebra muszli, listwy działające jak dodatkowe zawiasy i wykonywanie ruchów obrotowych umożliwiają małżom zeskrobywanie skały. Tunele wydrążone w skałach są dla małży schronieniem przed drapieżnikami. Na zewnątrz tuneli małże wysuwają jedynie syfony.
Przykłady małży żyjących na dnie zbiorników wodnych
Muszle osiadłych małży, zamieszkujących na dnie zbiorników wodnych mają struktury, które zapobiegają ich przesuwaniu. Mogą to być: wypukłości, guzki, kolce, zęby, rowki, prążki, zagłębienia, listwy i wyrostki. Dzięki nim małże nie są wymywane przez prądy i ruchy wody podczas pływów.
(Tridacna squamosa) Przydacznie łuskowate mają dużą, pofalowaną muszlę, której krawędzie są żłobkowane., 3. Kąkol
Małże żyjące w Polsce
W Polsce występują 34 gatunki małży słodkowodnych i 9 gatunków małży słonowodnych.
Przykłady małży z wód słodkich w Polsce
Szczeżuja wielka jest jednym z najbardziej znanych gatunków słodkowodnych małży. Długość jej muszli może osiągać nawet 20 cm. Jest bardzo wrażliwa na zanieczyszczenia wody, dlatego spotkanie jej w zbiorniku wodnym świadczy o czystości wody.
W Polsce gatunek chroniony.
Perłoródka rzeczna preferuje życie w zimnych rzekach i strumieniach. Jest bardzo wrażliwa na zanieczyszczenia. Występuje jedynie w czystych, dobrze natlenionych wodach o bezwapiennym podłożu.
W Polsce gatunek chroniony, uważany za wymarły.
Skójka gruboskorupkowa jest wrażliwa na zanieczyszczenie i przekształcanie siedlisk. Jej liczebność maleje. Uznana za gatunek zagrożony.
W Polsce gatunek chroniony.
Przykłady małży z wód słonych w Polsce
Małgiew piaskołaz żyje w osadach dennych strefy przybrzeżnej. Ma jajowatą muszlę i bardzo długie syfony.
Omułek jadalny wytwarza długi bisior. Ma bardzo zredukowaną nogę. Żyje w dużych grupach. W słonawych wodach Bałtyku osiąga 5 cm długości. Jest gatunkiem jadalnym.
Sercówka pospolita ma małe, sercowate muszle. W Morzu Bałtyckim osiąga 3 cm długości. Młode osobniki często przyczepiają się bisiorem do roślinności wodnej, starsze żyją zagrzebane w dnie.
Rogowiec bałtycki żyje w miękkim podłożu strefy brzegowej. Ma gładką muszlę z delikatnymi pierścieniami przyrostu.
Więcej na temat małży w e‑materiałach:
Budowa i środowisko życia mięczakówBudowa i środowisko życia mięczaków
Budowa i znaczenie muszli mięczakówBudowa i znaczenie muszli mięczaków
Słownik
substancja rogowa uformowana w nici, wydzielana przez gruczoł bisiorowy małży; służy do przyczepiania się małży do podłoża
długie rury (wpustowa i wypustowa), powstałe przez zrośnięcie brzegów szczelin płaszcza, w tylnej części ciała małży
element łączący połówki muszli małży, zbudowany z zewnętrznej części (z białek nieelastycznych) i wewnętrznej części (z białek elastycznych)
element spajający muszlę, ułatwiający jej szczelne zamknięcie; zbudowany z zębów na jednej połowie muszli i odpowiadających im dołków na drugiej połowie