Ćwiczenia

W powtórkowych lekcjach skupimy się na części poświęconej pytaniom. Odnoszą się one do wielu różnych materiałów źródłowych (nie tylko tekstów oraz ilustracji, ale również map, tabel czy wykresów itp.). Przede wszystkim musisz dokładnie zapoznać się z materiałami źródłowymi, ale także zwrócić uwagę na polecenia. Poniżej przybliżamy, jak rozumieć polecenia w zadaniach różnego typu:

Pamiętajcie, że odpowiedź musi odnosić się do źródła – błędem jest bazowanie wyłącznie na swojej wiedzy i zignorowanie podanego źródła. Chodzi bowiem o to, aby osoba odpowiadająca na pytanie umiejętnie połączyła analizę materiału źródłowego z własną wiedzą. Nie bójcie się korzystać z posiadanych informacji i zawsze odwołujcie się do podanych źródeł. Pamiętajcie również o tym, by wczytywać się w polecenia – czasem wiedza własna nie jest potrzebna, czasem tekst to tylko inspiracja, a innym razem należy połączyć wiedzę z interpretacją tekstu.

Czym jest kultura?

Kultura jest specyficznym wytworem człowieka, jego myśli i działalności. Może być definiowana również jako całokształt materialnego i duchowego dorobku ludzkości, który jest przekazywany z pokolenia na pokolenie. Odróżnia ona człowieka od reszty świata przyrodniczego.

Najogólniejsza charakterystyka kultury jako cechy wyróżniającej człowieka zawiera następujące elementy:

• kultura obejmuje całość życia człowieka – począwszy od zaspokojenia podstawowych potrzeb (kultura zdobywania pożywienia, zapewnienia bezpieczeństwa, kultura stosunków seksualnych) po wytwory twórczości duchowej (np. literackiej, muzycznej, malarskiej);

• kulturą jest wszystko to, co jest dziełem człowieka, w przypadku wytworów dzieł materialnych możemy mówić o kulturze materialnej;

• kultura jest tworem zarówno indywidualnym, jak i zbiorowym – rozwija się w wyniku kontaktów między ludźmi, którzy przekazują ją sobie wzajemnie, ucząc się jej; jest zobiektywizowanym zewnętrznym systemem, który podlega ciągłemu procesowi tworzenia. Ludzie na przestrzeni dziejów tworzą nowe formy kultury, nowe sposoby myślenia i działania;

• kultura narasta i przekształca się w czasie, dlatego jest nieodłącznie związana z czasem, w którym istnieje. Nowe elementy kultury są włączane do istniejących struktur, mogą je przekształcać, ale przynajmniej w pewnym stopniu podstawą są formy już stworzone. Jest przekazywana przez ludzi pozagenetycznie, czyli niezależnie od czynników biologicznych.

Istnieją różne definicje kultury. Łączy je jednak przekonanie, że na kulturę składają się wzory sposobów myślenia, odczuwania i reagowania. Podstawowy trzon kultury stanowią idee, a szczególnie wartości.

Wielość kultur i kryteria ich wyodrębniania

Kultury są bardzo zróżnicowane. Każda zbiorowość wytwarza właściwą sobie kulturę i żyje zgodnie z przyjętymi w niej wartościami i wytworzonymi wzorami zachowań.

Istnieje wiele kryteriów, które mogą stać się podstawą wyróżnienia kultur i wyznaczenia granic między nimi. Wśród nich możemy wyodrębnić m.in. kryterium:

• terytorialne (określona zbiorowość zamieszkująca właściwy sobie obszar) – np. kultura Indian, kultura zachodnioeuropejska, kultury narodowe;

• chronologiczne – np. kultura średniowieczna, baroku;

• wielkości – np. kultura chłopska, mieszczańska;

• wiekowe – np. kultura młodzieżowa.

Subkultura, kontrkultura, kultura dominująca

Pojęcie subkultury lub podkultury nie jest pojęciem wartościującym i nie oznacza kultury niższej. Najczęściej ta kategoria jest używana dla wyróżnienia kultury niewielkiej zbiorowości o odmiennych wartościach i wzorach zachowań, ale funkcjonującej w obrębie większej zbiorowości. Możemy np. wyróżnić subkulturę młodzieżową, subkulturę raperów czy kibiców piłkarskich.

Czasami subkultura bywa tworzona w opozycji do kultury większości społeczeństwa zwanej kulturą dominującąkultura dominującakulturą dominującą i programowo neguje wartości i normy powszechnie w nim obowiązujące. Przez kontestację odmawia udziału w akceptacji zastanej rzeczywistości (np. moralnej, społecznej, politycznej, ekonomicznej, kulturowej). Tworzy alternatywne wzory zachowań nie tylko dla siebie, ale programowo również dla całego społeczeństwa. Takie subkultury określamy mianem kontrkulturkontrkulturakontrkultur lub kultur alternatywnychkultura alternatywnakultur alternatywnych.

Z czasem niektóre kontestacyjne wzory kontrkultury mogą stać się (przynajmniej w jakiejś mierze) wzorami dominującymi. Stało się tak z pewnymi wzorami obyczajowymi i kulturowymi wprowadzonymi przez kontrkulturę młodzieżową lat 60. i 70. XX w. w Europie Zachodniej i Ameryce Północnej.

Przykładem takiej sytuacji (oprócz większej tolerancji obyczajowej) może być zmiana we wzorcach kultury masowejkultura masowakultury masowej, np. muzyki, jak i sztuk plastycznych, teatru. Jednak najbardziej czytelnym wzorem jest „odbudowa więzi ze środowiskiem naturalnym”, rozumianym wówczas jako „powrót do natury”, a zamienionym dzisiaj w nowe formy prawne dotyczące ochrony środowiska.

Kultura elitarna i kultura masowa

W ujęciu socjologicznym kultura bywa traktowana jako system komunikowania się. Można na nią spojrzeć jako na trzy różne systemy komunikowania się.

Kulturalizm – współczynnik humanistyczny

Według kulturalizmukulturalizmkulturalizmu dane są nam bezpośrednio tylko wartości, a wszystko inne postrzegamy w ich świetle. Nadawanie w ten sposób znaczenia światu, nie tylko arbitralnie, ale też w świetle aktualnego i dotychczasowego doświadczenia własnego i innych ludzi, tworzy szeroko rozumianą kulturę.

Kultura nie jest czysto subiektywna ani też w pełni obiektywna. W świecie kultury doświadczenia podlegają zarówno procesom subiektywizacji, jak i obiektywizacji. Nie jest ona więc sprowadzalna do aktualnego doświadczenia jednostki, a nawet zbiorowości, ale równocześnie istnieje w sposób zobiektywizowany tylko o tyle, o ile można w niej dostrzec tzw. współczynnik humanistyczny.

Systemy kultury funkcjonują względnie niezależnie od siebie. Różne systemy kultury stanowią jedność jedynie na poziomie doświadczenia i działalności jednostek, z których każda uczestniczy zazwyczaj w wielu systemach kulturowych.

Socjologia jest w tej perspektywie nauką o kulturze zajmującą się wartościami społecznymi (np. człowiekiem, stowarzyszeniem, interakcjami między ludźmi, między ludźmi a grupami i między grupami), gdyż w każdym zjawisku społecznym doszukuje się współczynnika humanistycznego.

Unikając sprowadzenia zjawisk społecznych do obiektywnych zjawisk przyrodniczych, ale również do subiektywnych zjawisk psychologicznych, socjologowie interesują się nie tym, jak jednostka widzi świat, ale jaką formę przybiera w świadomości człowieka konkretne doświadczenie.

Słownik