Przeczytaj
Bohaterki kobiece pojawiające się w Lalce Bolesława Prusa łączy zdaniem Edyty Jarosz‑Mackiewicz jedna podstawowa kwestia – czytelnik poznaje je wszystkie z perspektywy mężczyzn, którzy w pierwszej kolejności oceniają walory ich urody:
UrodaByły idealne, ponętne, czasem intrygujące, lecz daremnie by u nich szukać śladu głębszej myśli. Nie tego od nich oczekiwano.
Źródło: Edyta Jarosz-Mackiewicz, Uroda, „Nowa Panorama Literatury Polskiej ”, dostępny w internecie: http://nplp.pl/artykul/uroda/ [dostęp 2021.05.21 r.].
Kobiety w powieści Prusa są uwięzione w gorseciegorsecie patriarchalnejpatriarchalnej kultury, często zredukowane do roli panien na wydaniu, żon, matek czy kochanek. Nawet przebojowa i pozornie wyzwolona Kazia Wąsowska zostaje ostatecznie spętana przez społeczne konwenansekonwenanse.
O tym, że losy bohaterek Lalki mają niewiele wspólnego z głoszonymi w 2. połowie XIX wieku postulatami emancypacjiemancypacji kobiet, świadczą słowa doktora Szumana, który w czasie rozmowy z Ignacym Rzeckim stwierdza:
LalkaCzy nie spostrzegłeś, panie Ignacy, że jeżeli mężczyzna pod względem duchowym jest muchą, to kobieta jest jeszcze gorszą muchą, gdyż – pozbawioną łap i skrzydeł. Wychowanie, tradycja, a może nawet dziedziczność, pod pozorem zrobienia jej istotą wyższą, robią z niej istotę potworną. I ten próżnujący dziwoląg, ze skrzywionymi stopami, ze ściśniętym tułowiem, czczym mózgiem, ma jeszcze obowiązek wychowywać przyszłe pokolenia ludzkości! […] Nasze kobiety są owocem klerykalno‑feudalno‑poetyckiej teorii miłości, która jest obelgą dla higieny i zdrowego rozsądku…
Źródło: Bolesław Prus, Lalka, t. 1, Wrocław 1991, s. 193.
Przestrzenią kobiecej wolności pozostają w Lalce marzenia, w przypadku Izabeli Łęckiej przyjmujące skrajną postać. Prus nie był zwolennikiem haseł emancypacyjnych. Jak zauważa Grażyna Borkowska:
UrodaPośrednio Prus zauważa, że emancypacja kobiet, emancypacja w sferze erotyki może przynieść tylko negatywne skutki społeczne. Swoboda obyczajowa mężczyzn, sprzyjająca np. prostytucji, może zostać zrównoważona tylko przez „czynnik” kobiecy: przez ich uczciwość, nieskazitelność, anielskość. To jedyna droga do nawrócenia grzeszników i uratowania świata przed upadkiem.
Źródło: Edyta Jarosz-Mackiewicz, Uroda, „Nowa Panorama Literatury Polskiej ”, dostępny w internecie: http://nplp.pl/artykul/uroda/ [dostęp 2021.05.21 r.].
Bohaterki Lalki obserwują zmiany zachodzące w świecie, ale same im nie podlegają. Pisarz pozostawia im do dyspozycji repertuar sztuczek – wykorzystują swoje wdzięki, flirtują, szantażują, rzadko mogąc być naprawdę sobą. W świecie Lalki warunki dyktują bowiem mężczyźni, kobiety bezwzględnie im podlegają.
Biografka Prusa, Monika Piątkowska uważa, że pisarz oglądał świat kobiet „jak rozeznany w akcji widz patrzy na przedstawienie teatralne”Indeks górny 11 Indeks górny koniec11.
Słownik
(łac. emancipare – oswobodzić, uwolnić) – uwolnienie od zależności, poddaństwa, ucisku; usamodzielnienie, uzyskanie równouprawnienia
(fr. convenance) – obowiązująca w jakimś środowisku norma zachowania się w określonej sytuacji
(gr. misos – nienawiść) – antypatia do kobiet