Przeczytaj
O autorce
Wisława Szymborska (1923–2012) to jedna z najwybitniejszych polskich poetek współczesnych, uhonorowana w 1996 roku literacką Nagrodą Nobla. Charakteryzując swoją twórczość, mówiła: wysoko sobie cenię dwa małe słowa: «nie wiem». Małe, ale mocno uskrzydlone. Rozszerzające nam życie na obszary, które mieszczą się w nas samych, i obszary, w których zawieszona jest nasza nikła Ziemia
. W swoich utworach poetyckich w charakterystycznym ironicznym, a zarazem serdecznym tonie podejmowała zarówno wielkie filozoficzne pytania o istotę człowieczeństwa, sens życia, jak i problemy dnia codziennego, relacji międzyludzkich: przyjaźni, miłości, wrogości.
Wiersz Na wieży Babel, którym będziesz się zajmować, pochodzi z tomu Sól wydanego w 1962 roku. Już sam tytuł utworu odsyła nas do innego tekstu kultury – biblijnej opowieści o wieży Babel, zawartej w Księdze Rodzaju.
Przeczytaj fragment Księgi Rodzaju i zastanów się nad powodami niepowodzenia budowy wieży Babel.
Wieża BabelMieszkańcy całej ziemi mieli jedną mowę, czyli jednakowe słowa. A gdy wędrowali ze wschodu, napotkali równinę w kraju Szinear i tam zamieszkali. I mówili jeden do drugiego: „Chodźcie, wyrabiajmy cegłę i wypalmy ją w ogniu”. A gdy już mieli cegłę zamiast kamieni i smołę zamiast zaprawy murarskiej, rzekli: „Chodźcie, zbudujemy sobie miasto i wieżę, której wierzchołek będzie sięgał nieba, i w ten sposób uczynimy sobie znak, abyśmy się nie rozproszyli po całej ziemi”. A Pan zstąpił z nieba, by zobaczyć to miasto i wieżę, które budowali ludzie, i rzekł: „Są oni jednym ludem i wszyscy mają jedną mowę, i to jest przyczyną, że zaczęli budować. A zatem w przyszłości nic nie będzie dla nich niemożliwe, cokolwiek zamierzą uczynić. Zejdźmy więc i pomieszajmy tam ich język, aby jeden nie rozumiał drugiego!”. W ten sposób Pan rozproszył ich stamtąd po całej powierzchni ziemi, i tak nie dokończyli budowy tego miasta. Dlatego to nazwano je Babel, tam bowiem Pan pomieszał mowę mieszkańców całej ziemi. Stamtąd też Pan rozproszył ich po całej powierzchni ziemi. (Rdz 11, 1–9)
Źródło: Wieża Babel, [w:] Biblia Tysiąclecia. Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, Poznań - Warszawa 1991, s. 32.
Wieża Babel – i co dalej?
Wisława Szymborska już w tytule swojego wiersza przywołuje biblijną opowieść o wieży Babel. Zabieg ten to tzw. nawiązanie intertekstualnenawiązanie intertekstualne. Wskazuje ono, że historia biblijna będzie ważnym środkiem do zinterpretowania sensu utworu. Przypomnij sobie, jakie aspiracje mieli budowniczowie wieży Babel. Dlaczego Bogu nie spodobały się ich zamiary i jak postanowił ich ukarać? Odpowiedzi na te pytania wskażą drogę najtrafniejszej interpretacji tekstu Szymborskiej.
Przeczytaj wiersz Na wieży Babel Wisławy Szymborskiej. Spróbuj wyobrazić sobie, kim są osoby mówiące i w jakiej sytuacji się znajdują. Zanotuj swoje spostrzeżenia.
Na wieży Babel– Która godzina? – Tak, jestem szczęśliwa,
i brak mi tylko dzwoneczka u szyi,
który by brzęczał nad Tobą, gdy śpisz.
– Więc nie słyszałaś burzy? Murem targnął wiatr,
wieża ziewnęła jak lew, wielką bramą
na skrzypiących zawiasach. – Jak to, zapomniałeś?
Miałam na sobie zwykłą szarą suknię
spinaną na ramieniu. – I natychmiast potem
niebo pękło w stubłysku. – Jakże mogłam wejść,
przecież nie byłeś sam. – Ujrzałem nagle
kolory sprzed istnienia wzroku. – Szkoda,
że nie możesz mi przyrzec. – Masz słuszność,
widocznie to był sen. – Dlaczego kłamiesz,
dlaczego mówisz do mnie jej imieniem,
kochasz ją jeszcze? – O tak, chciałbym,
żebyś została ze mną. – Nie mam żalu,
powinnam była domyślić się tego.
– Wciąż myślisz o nim? – Ależ ja nie płaczę.
– I to już wszystko? – Nikogo jak ciebie.
– Przynajmniej jesteś szczera. – Bądź spokojny,
wyjadę z tego miasta. – Bądź spokojna,
odejdę stąd. – Masz takie piękne ręce.
– To stare dzieje, ostrze przeszło
nie naruszając kości. – Nie ma za co,
mój drogi, nie ma za co. – Nie wiem
i nie chcę wiedzieć, która to godzina.Źródło: Wisława Szymborska, Na wieży Babel, [w:] tejże, Widok z ziarnkiem piasku, Poznań 1997, s. 28.
Dlaczego się nie rozumiemy?
Wisława Szymborska nadała wierszowi postać dialogu (na który wskazują użyte w zapisie myślniki) pomiędzy bohaterami lirycznymibohaterami lirycznymi, których płeć możesz określić dzięki rodzajowi gramatycznemu czasowników. Szybko zauważysz, że rozmowa ta ma nietypowy przebieg. Podmiot liryczny relacjonuje wypowiedzi bohaterów, ale w nie nie ingeruje, nie dopowiada wyjaśnień, pozostaje ukryty za sytuacją lirycznąsytuacją liryczną i tym samym zostawia zadanie wyciągnięcia wniosków odbiorcy, co jest zabiegiem typowym dla liryki pośredniejliryki pośredniej. Przebieg rozmowy oraz tytuł nadany tekstowi każą skoncentrować uwagę na kwestii porozumienia. Warto przypomnieć sobie, jakie warunki muszą zostać spełnione, by zostało ono osiągnięte.
Słownik
osoba występująca w tekście poetyckim, opisywana przez podmiot liryczny lub przezeń cytowana
odmiana liryki, w której podmiot liryczny nie ujawnia się bezpośrednio, zajmuje pozycję obserwatora lub sprawozdawcy sytuacji lirycznej
świadome i celowe nawiązanie w jednym tekście do innego tekstu, np. poprzez zacytowanie lub sparafrazowanie jego fragmentu, umieszczenie w jednym tekście bohaterów, miejsc czy motywów zaczerpniętych z innego tekstu bądź naśladowanie stylu innego tekstu
ogół zjawisk przedstawionych w utworze lirycznym; na sl. składają się przede wszystkim: charakterystyka podmiotu lirycznego i bohatera lirycznego (kto mówi?, do kogo mówi?), okoliczności, w których mówi podmiot liryczny (gdzie?, kiedy?), jego stosunek do opisywanego świata (jak?)