Jak się porozumieć?

Znany XX‑wieczny rosyjski językoznawca Roman Jakobson stworzył schemat komunikacji językowej uwzględniający sześć elementów niezbędnych do jej zaistnienia.

Polecenie 1

Zapoznaj się ze schematem Romana Jakobsona i spróbuj odnieść jego elementy do sytuacji w wierszu Wisławy Szymborskiej „Wieża Babel”.

RzegMaiNCqa5k1
Ilustracja interaktywna przedstawia schemat komunikacji. Schemat składa się z sześciu elementów: nadawca, odbiorca, komunikat, kontekst, kontakt, kod. Z lewej strony znajduje się element podpisany jako "nadawca". Przypisana jest mu funkcja emotywna zwana także ekspresywną. Skupia się na nadawcy komunikatu. Służy wyrażaniu, uczuć, emocji, stanów psychicznych, opinii lub poglądów. Od tej funkcji odchodzi strzałka w prawą stronę i wskazuje na element podpisany jako "komunikat". Przypisana jest mu funkcja konatywna zwana także perswazyjną lub impresywną. Skupia się na odbiorcy komunikatu. Służy wpływaniu na uczucia, emocje lub decyzje odbiorcy. Najczęściej spotykana w reklamie, tekstach perswazyjnych oraz codziennych komunikatach mających nakłonić kogoś do czegoś. Powyżej tego elementu jest kolejny, który określono jako "kontekst". Przypisano mu funkcję poznawczą zwaną także kognitywną, referencyjną lub przedstawieniową. Skupia się na kontekście komunikatu. Odsyła ona do elementów świata mających wpływ na zrozumienie i właściwą interpretację komunikatu, np. miejsca, czasu, celu sytuacji komunikacyjnej. Poniżej komunikatu jest element podpisany jako "kontakt". Przypisana jest mu funkcja poetycka zwana też autoteliczną. Skupia się na samym komunikacie, na jego wartości estetycznej. Spełniają ją środki stylistyczne, których używamy w celu wzmocnienia efektu artystycznego komunikatu. Poniżej kontaktu jest "kod". Przypisana jest mu funkcja fatyczna. Skupia się na kontakcie między nadawcą a odbiorcą komunikatu. Służy głównie podtrzymaniu kontaktu lub upewnieniu się, czy odbiorca nadal nas słyszy. Od komunikatu odchodzi kolejna strzałka w prawo. Prowadzi do "odbiorcy". Przypisana jest mu funkcja metajęzykowa zwana także metalingwistyczną. Skupia się na kodzie czyli języku komunikatu.

Zgodnie z powyższym schematem akt komunikacji wymaga nadawcy i odbiorcy, którzy posiadają wspólny język (kod) służący do tworzenia komunikatu, mają ze sobą kontakt (niekoniecznie bezpośredni, twarzą w twarz – może to być również kontakt przez telefon czy internet) i działają we wspólnym kontekście, tj. mają zbliżoną wiedzę na temat wycinka rzeczywistości, którego dotyczy komunikat. Badacze komunikacji zwracali uwagę, że schemat Jakobsona nie jest wystarczający, ponieważ nie uwzględnia m.in. emocji rozmówców i ich chęci lub niechęci porozumienia. Brytyjski filozof języka Paul Grice w odpowiedzi na ten problem sformułował cztery reguły konwersacyjne, których spełnienie ma gwarantować osiągnięcie porozumienia. Są to:

  1. Reguła ilości nakazująca przedstawianie tylu informacji, ile potrzeba dla osiągnięcia celu (nie mniej i nie więcej).

  2. Reguła jakości nakazująca mówienie prawdy.

  3. Reguła odniesienia nakazująca mówienie na temat.

  4. Reguła sposobu nakazująca mówienie jasno i zrozumiale.

1
Polecenie 2

Przeanalizuj powyższy schemat i do każdej z jego części stwórz opis sytuacji lub własny przykład wypowiedzi ją ilustrującej.

RVgG6yTAwfWHM
Funkcja poznawcza (Uzupełnij) Funkcja emotywna (Uzupełnij) Funkcja poetycka (Uzupełnij) Funkcja konatywna (Uzupełnij) Funkcja fatyczna (Uzupełnij) Funkcja metajęzykowa (Uzupełnij).