RyX0OIlnnI0j21

Obraz przestawia portret starszego mężczyzny. Mężczyzna siedzi odwrócony lewym półprofilem do widza. Jego długie, siwe włosy sięgają mu niemal do ramion. Twarz mężczyzny jest pociągła. Policzki zapadnięte. Widoczne są na twarzy liczne zmarszczki. Mężczyzna ma wory pod oczami. Jego nos jest długi, haczykowaty. Mężczyzna ubrany jest w białą koszulę ze stójką oraz surdut.

Istota poglądów Johna Locke’a i jednocześnie oś sporu z Filmerem leży w tezie o pochodzeniu władzy. Z punktu widzenia rojalistyrojalistarojalisty Filmera wyjaśnienie genezy władzy i systemu politycznego znajduje się w objawieniu, zgodnie z którym wszelka władza doczesna ma swoją genezę i wzorzec w ojcowskiej władzy biblijnego Adama i jest dziedziczona. Ludzie, oprócz władcy, nie rodzą się wolni. Tezy te uzasadniały królewskie roszczenia do absolutyzmu. Natomiast z punktu widzenia Locke’a wyjaśnienie wszelkich relacji społecznych, zwłaszcza władczych, zakłada odwołanie się do właściwości jednostek, ich woli i potrzeb. Dla Filmera relacje społeczne są dane i niezmienne, dla Locke’a mogą być kształtowane przez rozum i wolę jednostek. Źródłem i podmiotem władzy politycznej, a więc i decyzji społecznych, był według Locke’a lud zorganizowany we wspólnotę polityczną. Aby jednak zrozumieć mechanizm powstania tej wspólnoty, należy odwołać się do koncepcji stanu natury i prawa natury oraz do koncepcji umowy społecznej w filozofii Locke’a.

Stan natury to hipotetyczna sytuacja wolności, w której człowiek, będący poza jakimikolwiek relacjami społecznymi, kieruje się przyrodzonym mu dążeniem do szczęścia, czyli własnej korzyści. Przysługuje mu niezbywalne prawo natury, które Locke utożsamiał z wolnością rozporządzania majątkiem i własną osobą oraz równością, czyli brakiem podporządkowania innej osobie. Sens koncepcji stanu natury i prawa natury zawiera się w wyjaśnieniu na ich gruncie dwu kwestii: po pierwsze – powodów i trybu powstania społeczeństwa, po drugie – pożądanego kształtu społeczeństwa. W obu kwestiach Locke wyrażał interesy powstającego stanu mieszczańskiego, podkreślając autonomię jednostek, prawo zawłaszczania dóbr przyrody oraz ochronę własności.

R1GFNRnb5Y61m1

Zdjęcie przedstawia stronę tytułową książki Dwa traktaty o rządzie. Napisy na stronie są w języku angielskim.

Powstanie społeczeństwa związane jest z tym, że jakkolwiek w stanie natury wszystkim przysługują takie same prawa (natury), to ich egzekwowanie napotyka na trudności. Wprawdzie każda jednostka może ścigać i karać naruszających jej naturalne prawa, ale nie każda jest w stanie to skutecznie czynić. Ponieważ jednak ludzie są zainteresowani jak najszerszą i najbardziej skuteczną ochroną praw natury, to odwołują się do rozumnej idei umowy społecznej, na mocy której postanawiają zawiązać wspólnotę polityczną. Od tej pory jednostkowe uprawnienia do ścigania, sądzenia i karania naruszających prawo natury scedowane są na władzę publiczną powoływaną przez wspólnotę na mocy prawa stanowionegoprawo stanowione (pozytywne) prawa stanowionego. Władza i prawo są więc uprawomocnione autorytetem wspólnoty. Państwo staje się gwarantem przestrzegania praw natury. Rząd, jako powiernik uprawnień jednostkowych, jest odpowiedzialny za ich skuteczną realizację oraz odwoływalny.  Pierwotność jednostki wobec społeczeństwa, suwerenna rola obywateli i służebna rola rządu to te elementy teorii Locke’a, dzięki którym można traktować go jako twórcę liberalnej demokracji.

Słownik