Dynastia Jagiellonów

RoXTeCm2O4f5X1

Na zdjeciu znajduje się srebrna moneta. Przedstawia na Kazimierza czwartego Jagiellończyka siedzącego na tronie. Trzyma berło i królewskie jabłko. Jest on otoczony licznymi herbami.

Na wieść o klęsce i śmierci króla Władysława III w bitwie pod Warną w 1444 r. panowie polscy wezwali na tron krakowski Kazimierza Jagiellończyka. Wielki książę litewski, nie chcąc przystać na warunki postawione mu przez możnych, zwlekał z decyzją. Dopiero gdy polscy dostojnicy zaakceptowali pełną odrębność Litwy i pogodzili się z utratą Podola i Wołynia, Kazimierz Jagiellończyk w 1447 r. koronował się na króla Polski. Kiedy Kazimierz został wybrany królem Polski, doszło do unii personalnejunia personalnaunii personalnej. Polska i Litwa, pozostając odrębnymi państwami, zostały połączone osobą jednego władcy. Taki stan rzeczy przetrwał do końca panowania Kazimierza (1492).

R13A8dOh1UOj7

Szkic przedstawia Kazimierza czwartego Jagiellończyka. Siedzi on na tronie. Jest ubrany w szatę, a na głowie ma dużą koronę. Ma wąsa. W Prawej ręce trzyma położone na kolanach berło, a lewą dotyka królewskie jabłko, które również leży na lego kolanach.

Ciekawostka

Polityka dynastyczna

Kazimierz Jagiellończyk ożenił się z Elżbietą Habsburżanką, którą nazywano również Rakuszanką (Rakusy to staropolska nazwa Austrii) lub „matką królów”, jako że spośród jej sześciu synów czterech zostało królami. Para królewska doczekała się w sumie aż trzynaściorga dzieci. Władca zapewnił swoim synom znakomite wykształcenie: ich pierwszym wychowawcą był kanonik krakowski i kronikarz Jan Długosz, po nim zaś funkcję tę przejął prekursorprekursorprekursor renesansu w Polsce, Włoch Filip Kallimach.

RRjNxy2tafxLb

Obraz przedstawia mnicha siedzącego przy stole. Jest on ubrany w czarne szaty, futro i czarną piuskę. Lewą ręką trzyma się za głowę i patrzy przed siebie. W prawej trzyma białe pióro i zapisuje coś w notesie. Na stole leżą liczne książki, kałamarz oraz świecznik. Na podłodze leży otarta skrzynia pełna notatek, które są również porozrzucane po podłodze i poprzypinane do ścian i szafy stojącej za stołem.

Przywileje szlacheckie

W 1374 r. król Ludwik Węgierski, pragnąc zapewnić prawa do polskiej korony swoim córkom, wydał w Koszycach przywilej dla całego stanu rycerskiego. Wcześniej bowiem dziedziczenie tronu w linii żeńskiej nie było w Polsce praktykowane i stąd konieczne okazało się poszukiwanie poparcia dla tej idei wśród rycerstwa.

RkL0YTXfHqO5m

Na zdjęciu znajduje się zapisany ręcznie bardzo drobny tekst. Został on zapisany czarnym atramentem na już zniszczonym i zżółkłym płótnie.

Przywilej koszycki traktował stan rycerski jako jednolitą całość, co było istotną nowością, gdyż prawa spisane i uporządkowane na rozkaz króla Kazimierza Wielkiego wyróżniały różne kategorie rycerzy. Wśród nich najważniejszą, najwyższą w świeckiej hierarchii społecznej stanowili oczywiście możni, czyli ci rycerze, którzy piastowali urzędy. Król Ludwik, pragnąc jak najszerszej akceptacji dla panowania córek, zadeklarował w Koszycach, że 2 grosze z łana będą najwyższym wymiarem podatku (tzw. poradlnegoporadlneporadlnego) z gruntów ornych posiadanych na prawie rycerskim, tym samym więc wszyscy rycerze zostali objęci przywilejem podatkowym. Przywilej koszycki był krokiem w kierunku ujednolicenia praw rycerstwa, które zaczęło przekształcać się w stan.

Panowanie Władysława Jagiełły dało wiele okazji do rozszerzenia praw całego stanu rycerskiego. W 1422 r., podczas wyprawy wojennej przeciw Krzyżakom, w obozie pod Czerwińskiem rycerstwo, grożąc powrotem do domów, wymogło na królu przywilej, w którym monarcha zobowiązał się nie konfiskować majątków rycerskich bez wyroku sądowego i nie powierzać urzędu sędziego ziemskiego starostom.

Jeszcze lepszej okazji do wywierania nacisku na Jagiełłę dostarczyły jego starania o zapewnienie synom następstwa tronu. W 1430 r. w Jedlni król wydał dokument zawierający słynne słowa: neminem captivabimus nisi iure victum, co znaczy dosłownie: „nikogo nie uwięzimy, chyba że prawem pokonanego”. Przywilej jedlneński gwarantował więc rycerstwu nietykalność osobistą, a król mógł odtąd uwięzić tylko tego rycerza, który został skazany wyrokiem sądu. Prawo to stało się fundamentem wolności szlacheckiej w Polsce. W 1433 r. dotychczas wywalczone przywileje szlachty zostały potwierdzone przez monarchę dokumentem wystawionym w Krakowie.

Ciekawostka

Szlachta

W ciągu XIV w. wykształciły się w Polsce rody heraldyczne, które grupowały rodziny rycerskie posiadające ten sam herb. Wspólne godło i nazwę traktowano jako znak pokrewieństwa. W większości wypadków związki krwi w obrębie rodów heraldycznych były faktycznie albo bardzo odległe, albo zgoła fikcyjne. Ich podtrzymywanie leżało jednak w interesie wszystkich współrodowców, a najpotężniejszym dostojnikom zapewniało polityczne oraz zbrojne poparcie rycerzy tego samego herbu, niższemu zaś rycerstwu – możliwość osiągnięcia wyższego statusu dzięki więziom rodowym z możnymi. Przynależność do stanu rycerskiego zaczęła wynikać nie tylko z faktu posiadania ziemi na prawie rycerskim, lecz także z urodzenia. Rycerstwo przekształciło się w ten sposób w szlachtę. Jeżeli powstawały jakiekolwiek wątpliwości co do statusu pojedynczego szlachcica, to przedstawiciele rodu, do którego przynależność on deklarował, potwierdzali (lub negowali) jego szlachectwo. Przyjrzyj się herbom w galerii i wymień elementy wspólne.

R1Rkpg4uII3zR

Ilustracja przedstawia czerwony herb z białą literą w. Nad herbem znajduje się rycerski hełm w złotej koronie, nad którą znajduje się druga biała litera w. Z hełmu wychodzą czerwono białe roślinne ozdoby.

R8scHDWJUSTYw

Ilustracja przedstawia niebieski herb ze złotą podkową, w której znajduje się złoty krzyż. Nad herbem znajduje się rycerski hełm w złotej koronie, na którym siedzi jasno‑brązowy orzeł, który trzyma w szponach złotą podkowę z krzyżem. Z korony na boki rozchodzą się niebiesko‑żółte roślinne ozdoby.

RSgxlRjgNwBgX

Ilustracja przedstawia czerwony herb z białą związaną chustą. Nad herbem znajduje się rycerski hełm w złotej koronie, z którego wystają poroża oraz biało‑czerwone roślinne ozdoby. Na hełmie siedzi kobieta w czerwonej sukni i złotych włosach, trzyma się za poroża.

Pomimo wspólnych praw stanowi szlacheckiemu daleko było do jednolitości. W pierwszej połowie XV w. wyraźnie zaznaczyła się polityczna kontrowersja między najbogatszymi możnowładcami a średniozamożnym rycerstwem, kulminacja tego sporu przypadła zaś na czasy panowania Władysława III. W imieniu małoletniego króla regencjęregentregencję sprawował Zbigniew Oleśnicki, niewątpliwie najpotężniejszy ówczesny możnowładca.

RMP7HMn6tZjLX

Szkic przedstawia Zbigniewa Oleśnickiego. Ma on długie włosy. Na głowie ma wysoką czapkę. Jest ubrany w koszulę z wysokim kołnierzykiem

Przeciwko wszechwładnemu regentowi zbuntowała się część rycerstwa małopolskiego ze Spytkiem z Melsztyna na czele, w 1439 r. w bitwie pod Grotnikami buntownicy zostali jednak pokonani. Zwycięstwo Oleśnickiego pozwoliło stronnictwu możnowładczemu utrzymać przewagę w państwie.

Słownik

Słowa kluczowe

polityka dynastyczna, Ludwik Węgierski, szlachta, Zbigniew Oleśnicki, przywilej podatkowy, łan, Polska w XIV–XV w.

Bibliografia

Wielka historia świata. Tomy 1‑12 (praca pod patronatem Polskiej Akademii Umiejętności); Świat Książki 2004‑2006.

Wielka historia Polski, tomy 1‑10; Oficyna Wydawnicza FOGRA, Kraków 2016.

Seria Historia powszechna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011‑2019.