Monarchia współcześnie

MonarchiamonarchiaMonarchia to forma państwa, w której władzę suwerenną sprawuje król (cesarz). Monarchie były pierwszymi systemami politycznymi będącymi sposobami organizacji społeczeństwa. Pierwsze monarchie, mające charakter despotyczny, pojawiły się w państwach starożytnego Wschodu. Na przestrzeni wieków zmieniały się formy monarchii i kompetencje władców. Rozszerzany był katalog praw obywatelskich, powstawały parlamenty i wprowadzano zasadę trójpodziału władzy. Dlatego dzisiejsze państwa europejskie, w których głową państwagłowa państwagłową państwa jest monarcha, charakteryzują się parlamentarnym systemem politycznym, a monarcha staje się gwarantem porządku publicznego i arbitrem w sporach wewnętrznych.

W literaturze można znaleźć podział wszystkich monarchii na dwie kategorie: monarchie realne i monarchie nominalne.

We współczesnej Europie istnieje 12 monarchiimonarchie12 monarchii. Większość z nich to państwa demokratyczne, członkowie Unii Europejskiej. Są to monarchie realne, w których władca ma pośredni wpływ na działania administracji rządowej, a jednocześnie jest realną głową państwa i zwornikiem jego jedności.

Wielka Brytania

Jedną z monarchii budzących największe emocje, równie ze względu na stałą obecność członków rodziny królewskiej w mediach, jest Wielka Brytania. Głową państwa jest tam królowa, a Zjednoczone Królestwo to monarchia dziedziczna. Monarcha musi wyznawać religię protestancką, ponieważ jest równocześnie głową Kościoła w Anglii. Warunkiem objęcia tronu jest uzyskanie pełnoletności.

Większość uprawnień monarchy, które kształtowały się od XIII wieku i wynikają z prawa zwyczajowego, nie zaś ze spisanej konstytucji, ma wciąż charakter królewskich prerogatyw (royal prerogatives). Wszystkie kompetencje monarchy zostały mu przyznane przez parlament, bez jego udziału. Prerogatywy królewskie mają charakter rezydualny, co oznacza, że są pozostałością arbitralnej władzy monarchy i powstanie nowych uprawnień nie jest możliwe.

Prerogatywy królewskie:

• osobiste (personal prerogatives);

• wykonywane za zgodą ministrów (prerogative powers of ministers).

Najważniejszą prerogatywą królewską jest prawo powoływania i odwoływania premiera. Nie jest to jednak osobista decyzja monarchy, funkcję tę pełni lider partii mającej większość parlamentarną. Ewentualne zmiany premiera w okresie trwania kadencji parlamentu jest rezultatem rozgrywek wewnątrzpartyjnych.

Wszelkie te prerogatywy podlegają kontroli parlamentarnej i sądowej. Parlament ma prawo zmiany ustawowej, której konsekwencją jest zmiana prerogatywy. Rola sądu to sprawdzenie zgodności z prawem i sposobu wykonania decyzji królewskich. Sądy nie mają prawa oceniać prerogatyw o charakterze politycznym.

Podstawową zasadą relacji w obrębie systemu politycznego jest neutralność monarchy. Oznacza to, że nie jest on związany z żadną partią polityczną i nie bierze udziału w wyborach. Realizowana jest poprzez działania monarchy za pośrednictwem odpowiedzialnych przed parlamentem ministrów. Oni są zobowiązani do udzielania władcy rad, które pozwalają mu uniknąć zagrożenia politycznym uwikłaniem. Zasada neutralności obowiązuje monarchę również w rozmowach prywatnych. Monarcha odbywa regularne spotkania z premierem raz w tygodniu, w każdy wtorek. W ten sposób jest na bieżąco informowany o najważniejszych problemach politycznych. Otrzymuje również kopie rządowych dokumentów. Obecnie monarchini ogranicza się do wykonywania funkcji ceremonialnych i protokolarnych. Jest biernym członkiem dualnej egzekutywy. Pełni funkcję głowy państwa, przyjmując przywódców innych państw oraz składając wizyty dyplomatyczne. Do osobistych uprawnień monarchy należy nadawanie orderów i odznaczeń oraz tytułów szlacheckich.

Hiszpania

Państwem o długiej tradycji monarchicznej, w którym monarchia została przywrócona w 1975 r. mocą decyzji konstytucyjnej, jest Hiszpania. Hiszpania jest monarchią dziedziczną.

Zgodnie z Konstytucją Hiszpanii król jest szefem państwa, symbolem jego jedności oraz przedstawicielem państwa w kontaktach zewnętrznych. Jego pozycja jest usytuowana poza strukturą podzielonych władz. Król nie jest członkiem egzekutywy, która w Hiszpanii ma charakter monistyczny. Jako szef państwa król sprawuje arbitraż i czuwa nad prawidłowym funkcjonowaniem instytucji państwa. Dlatego też jego kompetencje dotyczą zarówno parlamentu, jak i rządu.

Monarcha Hiszpanii w sprawach polityki zagranicznej i obronnej jest najwyższym dowódcą sił zbrojnych, akredytuje ambasadorów i przedstawicieli dyplomatycznych oraz przyjmuje listy uwierzytelniające, ratyfikuje umowy międzynarodowe, a także po upoważnieniu przez Kortezy, wypowiada wojnę i zawiera pokój. Większość kompetencji monarchy to jego obowiązki konstytucyjne, co oznacza, że nie może się uchylać od ich wykonania ani dowolnie z nich korzystać. Wszystkie akty urzędowe króla podlegają obowiązkowi kontrasygnatykontrasygnata kontrasygnaty premiera lub odpowiedniego ministra. Powoduje to przeniesienie odpowiedzialności za akty królewskie na osobę kontrasygnującą. Jeśli chodzi o rolę króla jako arbitra, konstytucja nie zapewnia mu żadnych odpowiednich narzędzi, jedynym jest możliwość przewodniczenia posiedzeniom Rady Ministrów. Król robi to wprawdzie na wniosek premiera, ale w okresie konfliktu rządu z parlamentem, przyjmując zaproszenie, udziela poparcia rządowi. W przypadku nieprzyjęcia zaproszenia jest to swoiste votum nieufności wobec rządu. Król dysponuje również zestawem kompetencji domniemanych.

Należą do nich:

• publiczne wystąpienia radiowe i telewizyjne, orędzia do narodu i do Kortezów;

• cotygodniowe spotkania z premierem i regularne spotkania z członkami opozycji.

Belgia

Belgia jest państwem utworzonym w wyniku decyzji międzynarodowych po powstaniu belgijskim w 1830 roku. Od początku stanowiła federację, w której dbano o prawa wszystkich grup narodowościowych. Dzisiaj król Belgii jest gwarantem jedności państwa, którego społeczeństwo jest zróżnicowane językowo i kulturowo.

W Belgii, zgodnie z zasadą podziału władz, każda z nich powinna być sprawowana przez oddzielną grupę organów państwowych. Jednak zgodnie z belgijską konstytucją władza ustawodawcza jest wykonywana wspólnie przez króla, Izbę Reprezentantów i senat. Kolejny artykuł konstytucji stanowi, że król sprawuje władzę wykonawczą. Jednocześnie Konstytucja Belgii wprowadziła zasadę nietykalności króla i parlamentarnej odpowiedzialności ministrów. Dlatego można przyjąć, że władza wykonawcza realnie sprawowana jest przez rząd federalny. Z drugiej strony federalny ustrój państwa, sfragmentaryzowanie belgijskiego systemu partyjnego oraz specyficzny system wyborczy dają królowi realny wpływ na sformowanie rządu; monarcha pełni wówczas funkcję tzw. arbitra partii i wyznacza przyszłego premiera. Oprócz dużej roli w tworzeniu rządu król w Belgii uzyskał również tradycyjne uprawnienia przysługujące głowie państwa.

Król Belgów jest symbolem jedności Belgii, ciągłości narodu oraz bezstronnym i apolitycznym promotorem koalicji rządowych.

W okresie kryzysu politycznego związanego z trudnościami z wyłonieniem rządu kompetencje króla wzrastają. Jednak w sytuacjach codziennych kompetencje króla w obrębie egzekutywy wyrażają się w prawie powoływania i odwoływania ministrów na wniosek premiera. W drodze konwenansów konstytucyjnychkonwenanse konstytucyjnekonwenansów konstytucyjnych istnieje w Belgii obowiązek uzyskania przez rząd wotum zaufania ze strony parlamentu. Król ma również prawo wydawania rozporządzeń i postanowień do ustaw, ale te dokumenty wymagają kontrasygnaty właściwego ministra.

Szwecja

Monarchiczna forma państwa występuje również w większości państw skandynawskich. Jednym z nich jest Szwecja. Głową państwa szwedzkiego – może być wyłącznie osoba z królewskiego rodu (bez względu na płeć), która ukończyła 25. rok życia.

Zgodnie z konstytucją król stoi na czele państwa i jest organem egzekutywy. W wyniku reform ustrojowych przeprowadzonych w II połowie XX wieku znacznie ograniczono kompetencje króla na rzecz parlamentu i rządu.

Relacje króla z parlamentem i rządem:

• przewodniczy obradom Komitetu Spraw Zagranicznych (ciało o charakterze doradczym);

• reprezentuje Szwecję w stosunkach międzynarodowych.

Jako członek egzekutywy powinien być informowany przez premiera o działaniach i planach rządu. Na wniosek króla również obrady Rady Ministrów mogą odbywać się pod jego kierownictwem. Jednak król nie ponosi odpowiedzialności prawnej ani politycznej, dlatego wszystkie jego akty wymagają, pod rygorem nieważności, kontrasygnaty odpowiedniego ministra.

Jedną z honorowych funkcji króla Szwecji jest coroczne wręczanie nagród Nobla.

Słownik