Szukając odpowiedzi na to pytanie, należałoby bardzo szczegółowo prześledzić wszystkie archeologiczne odkrycia z całego świata. Najstarsze dowody pozwalają stwierdzić, że rolnictwo pojawiło się około 9000 lat temu, w okresie neolitu.

R127RDVU57Ykf1

Zdjęcie przedstawia pola uprawne na zboczu wzniesienia. To pola tarasowe, przypominają kształtem schody. Na pierwszym planie jest kobieta zwrócona tyłem do widza. Kobieta niesie na plecach kosz.

Nie określono jednak precyzyjnie czasu rozwoju kultury rolniczej ani konkretnego miejsca na świecie, które jako pierwsze było poddane uprawie. Liczne dowody wskazują na kilka regionów, w których niezależnie zaczęto uprawiać rolę: Bliski Wschód (od Turcji po Iran), Daleki Wschód (południowe Chiny) oraz Amerykę (Meksyk i Peru).

W każdym z wymienionych obszarów inne były metody uprawy roli oraz inne rośliny uprawne. Niezaprzeczalnie jednak kultura rolnicza wpłynęła na zmiany w środowisku przyrodniczym na całym świecie i przyczyniła się do wykształcenia nowych ekosystemów.

Może ciężko to sobie wyobrazić, ale dzisiejsze obszary rolnicze w Polsce znajdują się na terenach dawnych puszcz i borów, które porastały większą część naszego kraju.

Wraz z rozwojem osadnictwa rozpoczął się mozolny proces wycinania lasów w celu pozyskania obszarów pod zabudowę oraz uprawę roli. Dostępność narzędzi była bardzo ograniczona, więc do karczowania jako pierwsze wybierano tereny, które cechowały się stosunkowo żyzną glebą i niewielkim zadrzewieniem. Resztę roślinności wypalano, co poniekąd użyźniało glebę (tzw. gospodarka żarowagospodarka żarowagospodarka żarowa).

Z czasem na obszarach o większym zaludnieniu zaczęło brakować wolnych terenów, konieczna była więc intensyfikacja metod uprawy i hodowli. W uprawach długo dominowały jednak zboża: pszenica, jęczmień, proso i żyto oraz groch, soczewica i len. Różnorodność odmian tych roślin była znacznie większa niż we współczesnym rolnictwie.

Niewielkie poletka i mnogość uprawianych roślin sprzyjały zachowaniu różnorodności biologicznej, pomimo że działania człowieka zmieniły istniejącą strukturę ekosystemów. Możliwe było także wykształcenie nowych siedlisk przyrodniczych, m.in. łąk, pastwisk i sadów.

Zwiększenie zaludnienia w rozwijających się do dzisiaj miastach wymagało dostarczania coraz większej ilości żywności. W konsekwencji znacznie zmieniły się metody uprawy. Małe poletka zastąpiono wielkoobszarowymi monokulturami roślin, stosowano większe ilości sztucznych środków ochrony roślin oraz nawozów. Stopniowo karczowano śródpolne zadrzewienia i zakrzaczeniaczyżniaśródpolne zadrzewienia i zakrzaczenia, które stanowiły siedlisko życia zwierząt – zajęcy, saren, kuropatw i bażantów.

W celu powiększania areału upraw i intensyfikacji produkcji likwidowano również oczka wodne, miedze i bagniska. Miejsca te były ostoją bioróżnorodności roślin, z których wiele gatunków jest dzisiaj zagrożonych wyginięciem, np. przylaszczka pospolita (Hepatica nobilis), pierwiosnek wyniosły (Primula elatior), miłek letni (Adonis aestivalis), dąbrówka żółtokwiatowa (Ajuga chamaepitys).

Dodatkowym zagrożeniem jest mechanizacja rolnictwa, która w bezpośredni sposób wpływa na liczebność zwierząt – wiele gatunków bezkręgowców i kręgowców ginie w maszynach rolniczych, a większe gatunki, jak sarny, są płoszone i często porzucają swoje młode.

W konsekwencji tych wszystkich zmian uzyskano wielohektarowe uprawy monokulturowemonokultura rolniczamonokulturowe oraz łąki i pastwiska cechujące się wysoką produkcyjnością określonych gatunków traw bez różnorodności roślin kwiatowych. Natomiast gleby leżące odłogiem, bez tradycyjnego wypasu zwierząt i sianokosów, podlegały sukcesji krzewów i drzew, zmieniając swój charakter przyrodniczy.

Typowe chwasty polne towarzyszące dawniej uprawom to około 200 gatunków stanowiących ważny składnik polskiej flory. Niejednokrotnie są to rośliny miododajne. Wśród najważniejszych należałoby wymienić: kąkol polny (Agrostemma githago), stokłosę żytnią (Bromus secalinus), chabra bławatka (Centaurea cyanus), nawrot polny (Lithospermum arvense), rdest powojowaty (Fallopia convolvulus), kurzyślad polny (Anagallis arvensis), chwastnicę jednostronną (Echinochloa crus‑galli). Wiele roślin uważanych obecnie za chwasty jeszcze przed kilkudziesięciu laty było roślinami uprawnymi, jak np. owies głuchy (Avena fatua) czy komosa biała (Chenopodium album).

Dzięki tradycyjnym metodom gospodarowania wykształciły się także towarzyszące uprawom roślinne zbiorowiska charakterystyczne, jak zespół wyki czteronasiennej (Vicia tetrasperma) czy zespół jasnoty różowej (Lamium amplexicaule) i przetacznika lśniącego (Veronica polita).

Ważne!

R1cow1edsfz1B1

Zdjęcie przedstawia dużą, wysoką roślinę z grubą, zieloną łodygą. Na dole znajdują się szerokie liście. Kwiaty na szczycie rośliny są zebrane w gęsty i duży baldach. Płatki są białe.

Niektóre chwasty mogą stanowić zagrożenie dla zwierząt i człowieka. Barszcz Sosnowskiego (Heracleum sosnowskyi) to roślina z rodziny selerowatych (Apiaceae), która do lat 70. XX wieku wykorzystywana była jako roślina pastewna. Roślina ta wydziela sok, w którym obecne są furanokumaryny – związki chemiczne powodujące fotodermatozę (oparzenia skórne w obecności światła słonecznego). Ze względu na niekontrolowane rozprzestrzenianie się barszczu Sosnowskiego oraz trudności w zbiorach powodowane wydzielaniem szkodliwego soku zaprzestano uprawy tej rośliny. Barszcz Sosnowskiego ogranicza dostępność terenów uprawnych oraz powoduje degradację środowiska przyrodniczego. Obecnie rozmnażanie, sprzedaż i uprawa barszczu Sosnowskiego są w Polsce prawnie zakazane.

Polne chwasty nie tylko wabią owady i stanowią źródło pokarmu dla wielu zwierząt. Są też ważnym elementem krajobrazu i kultury regionalnej. Niestety stopniowo giną w związku z chemizacją rolnictwa, w tym stosowaniem środków chwastobójczych. Niektóre są na granicy wymarcia, np. kanianka lnowa (Cuscuta epilinum) czy kąkol polny (Agrostemma githago), lub już wymarły, jak np. lnicznik właściwy (Camelina alyssum).

Nową nadzieję na odtworzenie różnorodności biologicznej terenów rolniczych daje coraz większe zainteresowanie gospodarką ekologiczną i świadomość społeczeństwa, które dostrzega wartość żywności ekologicznej. Więcej na temat rolnictwa ekologicznego przeczytasz tutajPoaFJCOKotutaj.

Słownik