Inna mitologia

R15gt1fio2Ke31

Obraz przedstawia młodego mężczyznę atakującego nożem pół człowieka, pół kozła. Scenie przyglądają się liczni mali i duzi satyrowie.

Pisząc takie wiersze jak Apollo i Marsjasz, Zbigniew Herbert przez lata komponował własną wersję wybranych opowieści mitologicznychmitologiamitologicznych. To, w jaki sposób zmieniał ich kształt i wymowę, świadczy o tym, czego się z nich dowiadywał na temat człowieka i kultury, a także jak z tą wiedzą próbował się zmierzyć. Porównując wiersz Herberta z fragmentem Mitologii Jana Parandowskiego ukazującym pojedynek Apolla z Marsjaszem, zauważamy przede wszystkim zmianę głównego bohatera opowieści. „Niejaki Marsjas” u Parandowskiego pozostaje w cieniu Apolla i jest postacią epizodyczną, jedną z wielu, które odegrały jakąś rolę w przygodach boga poetów i odeszły w cień. Herbert natomiast nobilituje Marsjasza i nie będzie to odosobniony przypadek w twórczości poety. W jego utworach osnutych na mitologicznych motywach zawsze na plan pierwszy wysuwają się postacie nienależące do boskiego panteonu, wprawdzie czasem obdarzone nadzwyczajnymi przymiotami czy talentami, ale w żadnym razie nie idealne – popełniające błędy, słabe, a niekiedy, jak ludzie, śmiertelne, więc skazane na klęskę w pojedynku z nieśmiertelnymi bogami. Słabsi, zapomniani, niedoskonali, skrzywdzeni, a przez to bardziej ludzcy od bogów i herosów – oto bohaterowie mitologii według Herberta.

Poeta koncentruje się na drugorzędnych motywach fabularnych. Nie zmienia greckiego podania, ale wmyśla się w jego szczegóły, wyławia jakiś motyw lub eksponuje jeden obraz, przez co jego opowieść nabiera nowego sensu i zazwyczaj stanowi rodzaj polemiki z pierwowzorem. Analizując opis pojedynku Apolla i Marsjasza, Herbert zatrzymuje się na jednym zdaniu, które w Mitologii Parandowskiego brzmi:

R9Mm8meyA6u35

Obraz przedstawia pagórek pośród drzew. Młody mężczyzna z nożem rozcina skórę na dłoni i ręce leżącemu, nagiemu, atletycznie zbudowanemu mężczyźnie leżącemu na plecach. Scenę obserwują dwie nagie kobiety i satyr o postaci pół człowieka, pół kozła.

Śmierć sylena przybiera w micie kształt lapidarnie i beznamiętnie wypowiedzianej informacji. Tymczasem Herbert z obrazu przywiązanego do drzewa i odartego ze skóry Marsjasza uczynił podstawę swojego utworu – jego myślowe centrum. Poeta staje niejako obok drzewa, na którym zawisł sylen, i właśnie z tego miejsca – miejsca kaźni – patrzy na cały mit, dokonując jego zaskakującej reinterpretacji.

RBZlz7FcmiZHB

Obraz przedstawia powieszonego na drzewie za kopyta pół człowieka, pół kozła. Przy ciele satyra klęczy młody mężczyzna z nożem. Scenie przyglądają się ludzie i satyrowie, młoda kobieta gra na skrzypcach.

Słownik