Morze Bałtyckie zaliczane jest do śródlądowych mórz Europy. Ze wszystkich stron otoczone jest przez obszar lądowy państw nadbałtyckich: Danii, Niemiec, Polski, Rosji, Litwy, Łotwy, Estonii, Finlandii i Szwecji. Ze względu na jego utrudniony kontakt z Oceanem Atlantyckim (przez Cieśniny Duńskie) traktowane jest jako morze półzamkniętemorze półzamkniętemorze półzamknięte.

Bilans wodny, a więc zestawienie obiegu wody na określonym obszarze, to kryterium, według którego można podzielić wszystkie zbiorniki półzamknięte na dwie kategorie:

I  - morza o bilansie dodatnim (w których przeważa odpływ wody z morza do oceanu lub otwartego morza),

II – morza o bilansie ujemnym (w których przeważa dopływ wód oceanicznych, wlewów, do morza półzamkniętego).

Bałtyk zaliczany jest do mórz o bilansie dodatnim, co oznacza, że poza okresami wlewów wód oceanicznych z Atlantyku przeważa odpływ wody z morza do oceanu. Wynika to przede wszystkim z przewagi dopływu rzecznego (Bałtyk zasila około 250 rzek) i opadów nad parowaniem z powierzchni wody (co sekundę Bałtyk zasila ok. 15 000 ton słodkiej wody pochodzącej z dostawy z rzek i opadów). Dzięki temu wody odpływają do Oceanu Atlantyckiego (ryc. 1).

Należy jednak pamiętać, że dopływ tak dużej liczby rzek wiąże się także ze zwiększoną dostawą zanieczyszczeń (m.in. ścieków komunalnych i przemysłowych) oraz substancji wypłukiwanych z pól uprawnych (pestycydów, nawozów itd.). Wszystkie te substancje powodują zwiększenie eutrofizacji Bałtyku, czyli wzbogacenia w pokarm zużywany głównie do rozwoju glonów, które - obumierając - zużywają tlen w procesie rozkładu. Efektem jest rozwijanie się stref beztlenowych (ryc. 2), w których z powodu dalszego rozkładu martwej materii (już bez udziału tlenu) pojawia się inny gaz – siarkowodór.

Morze Bałtyckie jest zbiornikiem o zróżnicowanej budowie. Składa się z zatok, które głęboko wcinają się w ląd, a budowa dna rozdziela kolejne głębie licznymi ławicami. Z tego powodu Bałtyk podzielony został na siedem regionów – akwenów (ryc. 3).

Życiodajne wlewy słonej wody

Półzamknięty charakter Morza Bałtyckiego sprawia, że nie jest ono typowym słonym morzem. Średnie zasolenie powierzchniowych wód Morza Bałtyckiego wynosi ok. 7‰ i zmienia się z zachodu w kierunku północo‑wschodnim (ryc. 4). Dla porównania - średnie zasolenie wód oceanicznych to 36‰. Podobną zmienność wykazuje zasolenie wód głębinowych, które w okolicy Cieśnin Duńskich wynosi ok. 30‰.

Różnica gęstości wód Morza Bałtyckiego i Morza Północnego wymusza stałe, powolne sączenie się mocno zasolonych, gęstszych wód przez Cieśniny Duńskie w kierunku Bałtyku Właściwego. Ilość dostarczanej w ten sposób wody słonej nie wystarcza jednak do odświeżenia wód stagnujących przy dnie morza. Dopiero intensywne, nieregularne wlewy z Morza Północnego dostarczają odpowiedniej ilości tlenu, dzięki któremu redukcji ulega powierzchnia stref beztlenowych (stref anoksjianoksjaanoksji). Szacuje się, że pełna wymiana wód Bałtyku następuje co około 30 lat.

Duże wlewy wymuszane są na skutek różnicy ciśnień między Kattegatem a Bałtykiem Właściwym. Sytuacja ta jest konsekwencją warunków meteorologicznych, związanych z występowaniem specyficznego układu barycznego oraz cyrkulacji powietrza. W pierwszej fazie, na skutek intensywnych i długotrwałych wiatrów wschodnich, wody Morza Bałtyckiego przelewają się przez Cieśniny Duńskie do Morza Północnego. W ten sposób następuje obniżenie się poziomu wody w Bałtyku, które następnie zostaje skompensowane przez wlew wody z Morza Północnego. Zjawisko to potęgowane jest przez odwrócenie cyrkulacji, w której dominuje wiatr zachodni. Wystąpienie opisanych dwóch faz, jedna po drugiej, powoduje największe wpływy słonych, natlenionych wód z Oceanu Atlantyckiego. W ten sposób woda przedostaje się najpierw przez Cieśniny Duńskie, dalej przez Basen Arkoński, Głębię Bornholmską, Rynnę Słupską aż do Głębi Gdańskiej i Basenu Gotlandzkiego (ryc. 5). Obecnie tego typu największe wlewy występują nieregularnie (w latach 1960‑1980 zdarzały się co 3‑4 lata, od 1984 zjawisko ustało, a kolejne miały miejsce w latach 1993, 2003 i 2014).

Słownik