Religia jako zjawisko społeczne

Jak można zdefiniować religię?

Zgodnie ze słownikami języka polskiego religia może być określana na przykład jako:

• „wiara w Boga i cześć Mu oddawana, kult boski, sposób chwalenia Boga, wiara, wyznanie, Kościół, obrządek, zasady wiary i moralności”Indeks górny 1¹1Indeks górny 1¹;

• „zespół wierzeń dotyczących istnienia Boga lub bogów, pochodzenia i celu życia, a także zasady moralne i obrzędy związane z tymi wierzeniami”Indeks górny 2²2Indeks górny 2²;

• „zespół wierzeń dotyczących genezy, struktury i celu istnienia człowieka, ludzkości i świata; wiara w Boga, bóstwa i nieśmiertelność duszy oraz związane z nią zachowania i formy organizacyjne”Indeks górny 3³3Indeks górny 3³.

Rflx9eIkGi0H7

Fotografia przedstawiająca wnętrze gotyckiej katedry. Rozświetlone witraże, arkady, złoty, ozdobny ołtarz, w którym stoją rzeźby wyobrażające świętych.

Największe pod względem liczebności wyznawców religie to:

• chrześcijaństwo;

• islam;

• hinduizm;

• buddyzm;

• sikhizm;

• judaizm.

R1eW0vA0mj69F

Ilustracja przedstawiająca 16 symboli religijnych: 1.krzyż łaciński 2.sześcioramienna gwiazda 3. symbol om składający się z trzech łuków – górnego, dolnego i środkowego, kropki oraz półkola 4.dziewięcioramienna gwiazda 5.duży półksiężyc i mała gwiazda pięcioramienna 6.okrąg z krzyżem równoramiennym w środku 7.koło podzielone linią sinusoidalną, każda z wydzielonych w ten sposób części przybiera kształt ryby w kolorach czarnym lub białym i ma kropkę w przeciwnym kolorze. 8.brama składająca się ze słupów złączonych u góry dwiema poprzecznymi belkami 9.koło sterowe 10.symbol, który składa się z centralnego miecza mającego dwa ostrza, okręgu i dwóch zakrzywionych sztyletów 11.swastyka z 4 kropkami obok ramion 12.dłoń z dużą kropką pośrodku 13.kwiat lotosu 14.trzy splecione ze sobą półksiężyce 15.równoramienny krzyż, którego ramiona rozszerzają się na końcach 16. równoramienny krzyż, którego ramiona zakończone są pięciozębem.

Typy organizacji religijnych

Wśród organizacji religijnych wyróżnić możemy:

Religijność we współczesnym społeczeństwie polskim

Według sondażu opublikowanego przez CBOS w 2020 r. 83% respondentów zadeklarowało się jako osoby wierzące, 9% określiło siebie jako osoby niewierzące, a 8% jako osoby głęboko wierzące.

Najliczniejsze grupy wyznaniowe w Polsce to:

• wierni Kościoła rzymskokatolickiego (32 460 984);

• wierni Kościoła prawosławnego (509 186);

• członkowie Kościołów protestanckich (136 370);

• Świadkowie Jehowy (116 085);

• wierni Kościoła greckokatolickiego (55 000);

• członkowie Islamskiego Zgromadzenia Ahl‑ul‑Bayt (6030).

Dane opracowane na podstawie Małego Rocznika Statystycznego Polski (2020).

R1PRPEoCdOdqZ

Fotografia przedstawiająca zimowy pejzaż. Pośrodku stoi bryła cerkwi greckokatolickiej. To duży budynek z trzema cebulastymi kopułami i siedmioma krzyżami o trzech ramionach. Budynek ogrodzony jest stalowym płotem na podmurówce. Na ziemi leży śnieg.

Zbiorowe praktyki religijne

Przejawem religijności jest udział w praktykach religijnych. Na pytanie Centrum Badania Opinii Społecznej w maju 2020 r. o udział w praktykach religijnych udzielono następujących odpowiedzi:

RziaLNS8gUD84

Fotografia przedstawiająca procesję. Ulicą idą młodzi ludzie w ludowych strojach. Na pierwszym planie osiem dziewcząt ubranych w białe bluzki, czarne kamizelki i czerwone spódnice z kwiecistym wzorem. Na stopach mają góralskie buty. Na ramionach mają drewniane drążki, na których umieszczone są figury świętych – Matki Boskiej, która przedstawiona jest jako kobieta ubrana w białą suknię przepasaną niebieską wstążką, trzymająca złożone dłonie oraz świętej Jadwigi, która przedstawiona jako młoda mężatka w długiej sukni z diademem na głowie. Postać w prawej ręce trzyma krzyż, a w lewej makietę kościoła. Pozostałe osoby idące w procesji niosą obrazy religijne w ozdobnych ramach lub sztandary. Na drugim planie rosnące przy ulicy drzewa. W tle zabudowania mieszkalne i wzgórza porośnięte trawą oraz krzakami.

Modlitwa

Jednym z wymiarów religijności prywatnej jest modlitwa. Osoba wierząca może modlić się zarówno podczas uczestnictwa w różnego rodzaju obrzędach (np. w czasie mszy czy nabożeństwa), jak i w samotności lub z rodziną. Modlitwa może mieć więc charakter zarówno indywidualny, jak i zbiorowy.

Związki z własną wspólnotą religijną

W 2018 r. związek ze swoją parafią, zborem, kościołem lokalnym czy wspólnotą religijną odczuwało ok. 66% mieszkańców Polski w wieku 16 lat i więcej. Znaczny odsetek tych osób (22%) określało ten związek jako bardzo silny. Poczucia więzi z parafią nie deklarowało ponad 27% osób, w tym 14% nie czuło żadnego związku.

Śluby

Od pewnego czasu w Polsce ślub udzielony przez kapłana jest w świetle prawa tak samo ważny, jak małżeństwo zawarte przed urzędnikiem w Urzędzie Stanu Cywilnego (tzw. ślub konkordatowy). Z roku na rok jednak coraz mniej par korzysta z tej możliwości.

Religijność w Polsce i we Francji

Wyznawana religia i szerzej rozumiana religijność są ściśle związane z wyznawanym światopoglądem, wartościami i wynikającym z nich postępowaniem. Jest to trudny przedmiot badań statystycznych z racji swojej wieloaspektowości i różnorodności, w jakiej się przejawia. Tym trudniejsze ze względu na różnice metodologiczne jest porównanie religijności dwóch różnych społeczeństw.

Badania na temat religijności w Polsce prowadzone są regularnie przez wiele instytucji. Dane Narodowego Spisu Powszechnego z 2011 r. dotyczące struktury wyznaniowej wskazują, że 89% naszego społeczeństwa identyfikuje się z jakąś instytucją wyznaniową, zaś Główny Urząd Statystyczny od 1990 r. prowadzi wykaz kościołów i związków wyznaniowych, który jest co roku aktualizowany.

Z kolei obowiązujący we Francji od 1905 r. ścisły rozdział państwa i związków wyznaniowych przekłada się na brak oficjalnych danych na temat religijności francuskiego społeczeństwa. Dane dotyczące funkcjonujących tam kościołów i związków wyznaniowych pochodzą z badań i szacunków prowadzonych przez prywatne, w dużej mierze zagraniczne, instytuty badawcze.

Struktura wyznaniowa Polski w 2011 r.

Indeks górny Oprac. na podst.: GUS, NSP 2011 [za:] GUS, Wyznania religijne w Polsce w latach 2015–2018, Warszawa 2019, s. 326 Indeks górny koniec^{Oprac. na podst.: GUS, NSP 2011 [za:] GUS, Wyznania religijne w Polsce w latach 2015–2018, Warszawa 2019, s. 326}

Struktura wyznaniowa Francji w 2010 r.

Indeks górny Oprac. na podst.: Pew Research Center 2010 r. [za:] GUS, Wyznania religijne w Polsce w latach 2015–2018, Warszawa 2019, s. 327. Indeks górny koniec^{Oprac. na podst.: Pew Research Center 2010 r. [za:] GUS, Wyznania religijne w Polsce w latach 2015–2018, Warszawa 2019, s. 327.}

Mimo że w obydwu porównywanych krajach dominującą religią jest katolicyzm, jego losy kształtowały się odmiennie – pierwsze ślady chrześcijaństwa na terenie dzisiejszej Francji sięgają II w., od V w. nastąpiła jego szybka ekspansja. Francuski Avignon był w średniowieczu stolicą papieży, a następnie antypapieży, zaś spór między władzą państwową a Kościołem katolickim trwał przez stulecia, znajdując swoją kontynuację w Rewolucji Francuskiej. To właśnie ustanowiony przez nią porządek społeczny zapoczątkował proces rozłączenia państwa od religii, którego efektem jest postępująca sekularyzacja francuskiego społeczeństwa.

Wydarzenie określane jako chrzest Polski nastąpiło dopiero niemal pięćset lat później niż chrzest Francji. W czasach najazdów na polskie ziemie, zaborów, wojen, okupacji, a na koniec komunizmu to właśnie wiara katolicka stała się swoistym wyznacznikiem polskości, przynależności narodowo‑kulturowej. Niebagatelną rolę w kształtowaniu się religijności Polaków w ostatnich kilkudziesięciu latach odegrał również papież Jan Paweł II. Kościół katolicki u schyłku komunizmu stał się mediatorem między władzą a społeczeństwem, co po upadku komunizmu dało mu możliwość nieskrępowanego działania – podpisano konkordatkonkordatkonkordat, a religia powróciła do szkół.

Podobieństwa i różnice między religijnością społeczeństwa polskiego i francuskiego (którego sekularyzacja jest znacznie bardziej zaawansowana) wyraźnie pokazują wyniki badania Europejskiego Sondażu Społecznego (ESS), przeprowadzanego wśród osób powyżej 15 lat, oraz Europejskiego Badania Wartości (EVS), przeprowadzonego wśród osób od 18 roku życia.

Francuzi i Polacy w wieku 15 lat i więcej według deklarowanej przynależności do jakiejkolwiek religii lub wyznania w 2012 r.Indeks górny 444 Indeks górny koniec⁴⁴⁴

Indeks górny Oprac. na podst.: ESS 2012 [za:] GUS, Wyznania religijne w Polsce w latach 2015–2018, Warszawa 2019, s. 332. Indeks górny koniec^{Oprac. na podst.: ESS 2012 [za:] GUS, Wyznania religijne w Polsce w latach 2015–2018, Warszawa 2019, s. 332.}

Znaczącą różnicę widać także w postrzeganiu prawdziwości wiary w odniesieniu do różnych wyznań.

Polacy i Francuzi w wieku 18 lat i więcej według rozumienia prawdy w religiach w 2008 r.Indeks górny 555 Indeks górny koniec⁵⁵⁵

Indeks górny Oprac. na podst.: EVS 2008 [za:] GUS, Wyznania religijne w Polsce w latach 2015–2018, Warszawa 2019, s. 326. Indeks górny koniec^{Oprac. na podst.: EVS 2008 [za:] GUS, Wyznania religijne w Polsce w latach 2015–2018, Warszawa 2019, s. 326.}

Słownik