Zgodnie ze słownikami języka polskiego religia może być określana na przykład jako:
„wiara w Boga i cześć Mu oddawana, kult boski, sposób chwalenia Boga, wiara, wyznanie, Kościół, obrządek, zasady wiary i moralności”Indeks górny 111Indeks górny 11;
„zespół wierzeń dotyczących istnienia Boga lub bogów, pochodzenia i celu życia, a także zasady moralne i obrzędy związane z tymi wierzeniami”Indeks górny 222Indeks górny 22;
„zespół wierzeń dotyczących genezy, struktury i celu istnienia człowieka, ludzkości i świata; wiara w Boga, bóstwa i nieśmiertelność duszy oraz związane z nią zachowania i formy organizacyjne”Indeks górny 333Indeks górny 33.
1
Źródło: Inny słownik języka polskiego PWN, t. II, Warszawa 2000, s. 432.
2
Źródło: Stanisław Dubisz (red.), Uniwersalny słownik języka polskiego, t. IV, Warszawa 2003, s. 63.
3
Źródło: Nowy słownik języka polskiego, Warszawa 2002, s. 836.
Rflx9eIkGi0H7
Fotografia przedstawiająca wnętrze gotyckiej katedry. Rozświetlone witraże, arkady, złoty, ozdobny ołtarz, w którym stoją rzeźby wyobrażające świętych.
Wskaż różnice między religią a światopoglądem.
Źródło: Iván Rivero, domena publiczna.
Największe pod względem liczebności wyznawców religie to:
chrześcijaństwo;
islam;
hinduizm;
buddyzm;
sikhizm;
judaizm.
R1eW0vA0mj69F
Ilustracja przedstawiająca 16 symboli religijnych: 1.krzyż łaciński 2.sześcioramienna gwiazda 3. symbol om składający się z trzech łuków – górnego, dolnego i środkowego, kropki oraz półkola 4.dziewięcioramienna gwiazda 5.duży półksiężyc i mała gwiazda pięcioramienna 6.okrąg z krzyżem równoramiennym w środku 7.koło podzielone linią sinusoidalną, każda z wydzielonych w ten sposób części przybiera kształt ryby w kolorach czarnym lub białym i ma kropkę w przeciwnym kolorze. 8.brama składająca się ze słupów złączonych u góry dwiema poprzecznymi belkami 9.koło sterowe 10.symbol, który składa się z centralnego miecza mającego dwa ostrza, okręgu i dwóch zakrzywionych sztyletów 11.swastyka z 4 kropkami obok ramion 12.dłoń z dużą kropką pośrodku 13.kwiat lotosu 14.trzy splecione ze sobą półksiężyce 15.równoramienny krzyż, którego ramiona rozszerzają się na końcach 16. równoramienny krzyż, którego ramiona zakończone są pięciozębem.
Czy znasz wszystkie przedstawione tu symbole różnych religii? Poszukaj informacji na temat tych, które z niczym ci się nie kojarzą.
Źródło: Szczepan1990, licencja: CC BY-SA 3.0.
Typy organizacji religijnych
Wśród organizacji religijnych wyróżnić możemy:
R1MFJWHR0Sh0c
związki wyznaniowe Związek wyznaniowy to wspólnota powołana do celów kultu religijnego, a także do propagowania i nauczania określonej tradycji religijnej. Ma własny ustrój, doktrynę i obrzędy. Regulację sytuacji prawnej uzyskuje przez rejestrację w rejestrze kościołów i związków wyznaniowych prowadzonym przez ministra właściwego do spraw wyznań religijnych. Aby zarejestrować w Polsce związek wyznaniowy, grupa co najmniej 100 obywateli polskich, posiadających pełną zdolność do czynności prawnych, musi złożyć odpowiedni wniosek., kościoły Kościół to określenie niektórych związków wyznaniowych. Odnosi się najczęściej do związków wyznaniowych chrześcijańskich. Jest wspólnotą religijną, która kieruje się własną doktryną religijną, sprawuje własny kult religijny, określa zasady moralne i utrzymuje wewnętrzny, autonomiczny ład prawny i organizacyjny w stosunku do porządku państwowego. Może posiadać przymiot podmiotowości prawnej albo działać bez niej. Do największych działających w Polsce kościołów i związków wyznaniowych, ujętych w wykazie prowadzonym przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji, należą:
Kościół katolicki w RP, obrządek łaciński (rzymskokatolicki, łaciński);
Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny;
Świadkowie Jehowy w Polsce;
Kościół Ewangelicko-Augsburski w RP (luterański);
Kościół Greckokatolicki w Polsce;
Kościół Zielonoświątkowy;
Kościół Starokatolicki Mariawitów w RP;
Kościół Polskokatolicki w RP.
Zgodnie z polską konstytucją, kościoły i związki wyznaniowe powinny być traktowane równoprawnie, a szczegółowe uregulowania w zakresie ich stosunków z państwem zawierają ustawy przyjęte na podstawie umów zawartych przez polski rząd z właściwymi przedstawicielami kościołów i związków wyznaniowych. W przypadku stosunków Rzeczypospolitej Polskiej i Kościoła katolickiego wzajemne stosunki reguluje konkordat i ustawy., stowarzyszenia religijne Stowarzyszenie religijne to zrzeszenie osób lub grup reprezentujących wspólne wartości oraz cele i zadania. Prowadzą one działalność społeczną, edukacyjną i charytatywną oraz podlegają prawu państwowemu. W klasyfikacji stowarzyszeń religijnych w Polsce wyróżnia się m.in. publiczne stowarzyszenia świeckie, powoływane przez władzę kościelną, i stowarzyszenia prywatne, zakładane przez wiernych i zatwierdzane przez władzę kościelną (np. ruchy i wspólnoty)., sekty Sekta to grupa religijna wyłoniona z religii macierzystej albo powstała z różnych tradycji religijnych i kulturowych.
Jest to grupa nieformalna, posiadająca specyficzny zespół cech takich jak: autorytarne sprawowanie władzy przez przywódcę sekty, instrumentalne podejście do członków sekty przez jej kierownictwo, połączenie celów politycznych i ekonomicznych z celami religijnymi, brak samokrytycyzmu, dążenie do całkowitej autonomii od czynników kontroli społecznej. Istnieją różne kategorie sekt, m.in dzieli się je na:
sekty religijne (m.in. wschodnie, islamskie, neopogańskie, ekologiczne, czcicieli UFO, satanistyczne);
sekty pozareligijne (m.in. psychoanalityczne, terapeutyczne, ekonomiczne, edukacyjne, polityczne, uzdrowicielskie).
związki wyznaniowe Związek wyznaniowy to wspólnota powołana do celów kultu religijnego, a także do propagowania i nauczania określonej tradycji religijnej. Ma własny ustrój, doktrynę i obrzędy. Regulację sytuacji prawnej uzyskuje przez rejestrację w rejestrze kościołów i związków wyznaniowych prowadzonym przez ministra właściwego do spraw wyznań religijnych. Aby zarejestrować w Polsce związek wyznaniowy, grupa co najmniej 100 obywateli polskich, posiadających pełną zdolność do czynności prawnych, musi złożyć odpowiedni wniosek., kościoły Kościół to określenie niektórych związków wyznaniowych. Odnosi się najczęściej do związków wyznaniowych chrześcijańskich. Jest wspólnotą religijną, która kieruje się własną doktryną religijną, sprawuje własny kult religijny, określa zasady moralne i utrzymuje wewnętrzny, autonomiczny ład prawny i organizacyjny w stosunku do porządku państwowego. Może posiadać przymiot podmiotowości prawnej albo działać bez niej. Do największych działających w Polsce kościołów i związków wyznaniowych, ujętych w wykazie prowadzonym przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji, należą:
Kościół katolicki w RP, obrządek łaciński (rzymskokatolicki, łaciński);
Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny;
Świadkowie Jehowy w Polsce;
Kościół Ewangelicko-Augsburski w RP (luterański);
Kościół Greckokatolicki w Polsce;
Kościół Zielonoświątkowy;
Kościół Starokatolicki Mariawitów w RP;
Kościół Polskokatolicki w RP.
Zgodnie z polską konstytucją, kościoły i związki wyznaniowe powinny być traktowane równoprawnie, a szczegółowe uregulowania w zakresie ich stosunków z państwem zawierają ustawy przyjęte na podstawie umów zawartych przez polski rząd z właściwymi przedstawicielami kościołów i związków wyznaniowych. W przypadku stosunków Rzeczypospolitej Polskiej i Kościoła katolickiego wzajemne stosunki reguluje konkordat i ustawy., stowarzyszenia religijne Stowarzyszenie religijne to zrzeszenie osób lub grup reprezentujących wspólne wartości oraz cele i zadania. Prowadzą one działalność społeczną, edukacyjną i charytatywną oraz podlegają prawu państwowemu. W klasyfikacji stowarzyszeń religijnych w Polsce wyróżnia się m.in. publiczne stowarzyszenia świeckie, powoływane przez władzę kościelną, i stowarzyszenia prywatne, zakładane przez wiernych i zatwierdzane przez władzę kościelną (np. ruchy i wspólnoty)., sekty Sekta to grupa religijna wyłoniona z religii macierzystej albo powstała z różnych tradycji religijnych i kulturowych.
Jest to grupa nieformalna, posiadająca specyficzny zespół cech takich jak: autorytarne sprawowanie władzy przez przywódcę sekty, instrumentalne podejście do członków sekty przez jej kierownictwo, połączenie celów politycznych i ekonomicznych z celami religijnymi, brak samokrytycyzmu, dążenie do całkowitej autonomii od czynników kontroli społecznej. Istnieją różne kategorie sekt, m.in dzieli się je na:
sekty religijne (m.in. wschodnie, islamskie, neopogańskie, ekologiczne, czcicieli UFO, satanistyczne);
sekty pozareligijne (m.in. psychoanalityczne, terapeutyczne, ekonomiczne, edukacyjne, polityczne, uzdrowicielskie).
Religijność we współczesnym społeczeństwie polskim
Według sondażu opublikowanego przez CBOS w 2020 r. 83% respondentów zadeklarowało się jako osoby wierzące, 9% określiło siebie jako osoby niewierzące, a 8% jako osoby głęboko wierzące.
Najliczniejsze grupy wyznaniowe w Polsce to:
wierni Kościoła rzymskokatolickiego (32 460 984);
wierni Kościoła prawosławnego (509 186);
członkowie Kościołów protestanckich (136 370);
Świadkowie Jehowy (116 085);
wierni Kościoła greckokatolickiego (55 000);
członkowie Islamskiego Zgromadzenia Ahl‑ul‑Bayt (6030).
Dane opracowane na podstawie Małego Rocznika Statystycznego Polski (2020).
R1PRPEoCdOdqZ
Fotografia przedstawiająca zimowy pejzaż. Pośrodku stoi bryła cerkwi greckokatolickiej. To duży budynek z trzema cebulastymi kopułami i siedmioma krzyżami o trzech ramionach. Budynek ogrodzony jest stalowym płotem na podmurówce. Na ziemi leży śnieg.
Cerkiew Świętego Ducha w Białymstoku. Wskaż zalety różnorodności wyznań w Polsce.
Źródło: Akir, licencja: CC BY-SA 3.0.
Zbiorowe praktyki religijne
Przejawem religijności jest udział w praktykach religijnych. Na pytanie Centrum Badania Opinii Społecznej w maju 2020 r. o udział w praktykach religijnych udzielono następujących odpowiedzi:
RX2liHjcLsNX8
Wykres kołowy. Czy bierze Pan(i) udział w praktykach religijnych, takich jak: msze, nabożeństwa lub spotkania religijne?. Lista elementów: uczestniczę kilka razy w tygodniu; Wartość: 5; Udział procentowy: 5%uczestniczę raz w tygodniu; Wartość: 35; Udział procentowy: 35%uczestniczę przeciętnie raz lub dwa razy w miesiącu; Wartość: 13; Udział procentowy: 13%uczestniczę kilka razy w roku; Wartość: 23; Udział procentowy: 23%w ogóle nie uczestniczę; Wartość: 24; Udział procentowy: 24%
Wykres kołowy. Czy bierze Pan(i) udział w praktykach religijnych, takich jak: msze, nabożeństwa lub spotkania religijne?. Lista elementów: uczestniczę kilka razy w tygodniu; Wartość: 5; Udział procentowy: 5%uczestniczę raz w tygodniu; Wartość: 35; Udział procentowy: 35%uczestniczę przeciętnie raz lub dwa razy w miesiącu; Wartość: 13; Udział procentowy: 13%uczestniczę kilka razy w roku; Wartość: 23; Udział procentowy: 23%w ogóle nie uczestniczę; Wartość: 24; Udział procentowy: 24%
CBOS, Czy bierze Pan(i) udział w praktykach religijnych, takich jak: msze, nabożeństwa lub spotkania religijne?, cbos.pl, [dostęp: 21.09.2021 r.]
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
RziaLNS8gUD84
Fotografia przedstawiająca procesję. Ulicą idą młodzi ludzie w ludowych strojach. Na pierwszym planie osiem dziewcząt ubranych w białe bluzki, czarne kamizelki i czerwone spódnice z kwiecistym wzorem. Na stopach mają góralskie buty. Na ramionach mają drewniane drążki, na których umieszczone są figury świętych – Matki Boskiej, która przedstawiona jest jako kobieta ubrana w białą suknię przepasaną niebieską wstążką, trzymająca złożone dłonie oraz świętej Jadwigi, która przedstawiona jako młoda mężatka w długiej sukni z diademem na głowie. Postać w prawej ręce trzyma krzyż, a w lewej makietę kościoła. Pozostałe osoby idące w procesji niosą obrazy religijne w ozdobnych ramach lub sztandary. Na drugim planie rosnące przy ulicy drzewa. W tle zabudowania mieszkalne i wzgórza porośnięte trawą oraz krzakami.
Procesja podczas odpustu parafialnego w Krościenku nad Dunajcem (2011). Podaj znaczenie zbiorowych praktyk religijnych dla wspólnoty wiernych.
Źródło: Happa, licencja: CC BY 3.0.
Modlitwa
Jednym z wymiarów religijności prywatnej jest modlitwa. Osoba wierząca może modlić się zarówno podczas uczestnictwa w różnego rodzaju obrzędach (np. w czasie mszy czy nabożeństwa), jak i w samotności lub z rodziną. Modlitwa może mieć więc charakter zarówno indywidualny, jak i zbiorowy.
R1Bm5Ubhhq3af
Wykres kolumnowy. Częstotliwość modlitwy (w % osób w wieku 16 lat i więcej). Lista elementów: 1. zestaw danych:częstotliwość: kilka razy w ciągu dnia2015 r.: 5,52018 r.: 6,62. zestaw danych:częstotliwość: codziennie lub prawie codziennie2015 r.: 34,72018 r.: 34,93. zestaw danych:częstotliwość: przynajmniej raz w tygodniu2015 r.: 25,62018 r.: 284. zestaw danych:częstotliwość: raz lub dwa razy w miesiącu2015 r.: 10,22018 r.: 8,95. zestaw danych:częstotliwość: kilka razy w roku2015 r.: 11,12018 r.: 9,86. zestaw danych:częstotliwość: raz w roku i rzadziej2015 r.: 5,22018 r.: 4,27. zestaw danych:częstotliwość: nigdy2015 r.: 7,72018 r.: 7,6
Wykres kolumnowy. Częstotliwość modlitwy (w % osób w wieku 16 lat i więcej). Lista elementów: 1. zestaw danych:częstotliwość: kilka razy w ciągu dnia2015 r.: 5,52018 r.: 6,62. zestaw danych:częstotliwość: codziennie lub prawie codziennie2015 r.: 34,72018 r.: 34,93. zestaw danych:częstotliwość: przynajmniej raz w tygodniu2015 r.: 25,62018 r.: 284. zestaw danych:częstotliwość: raz lub dwa razy w miesiącu2015 r.: 10,22018 r.: 8,95. zestaw danych:częstotliwość: kilka razy w roku2015 r.: 11,12018 r.: 9,86. zestaw danych:częstotliwość: raz w roku i rzadziej2015 r.: 5,22018 r.: 4,27. zestaw danych:częstotliwość: nigdy2015 r.: 7,72018 r.: 7,6
Źródło: GUS, Życie religijne w Polsce. Wyniki Badania spójności społecznej 2018, stat.gov.pl [dostęp: 21.09.2021 r.]
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Związki z własną wspólnotą religijną
W 2018 r. związek ze swoją parafią, zborem, kościołem lokalnym czy wspólnotą religijną odczuwało ok. 66% mieszkańców Polski w wieku 16 lat i więcej. Znaczny odsetek tych osób (22%) określało ten związek jako bardzo silny. Poczucia więzi z parafią nie deklarowało ponad 27% osób, w tym 14% nie czuło żadnego związku.
Śluby
Od pewnego czasu w Polsce ślub udzielony przez kapłana jest w świetle prawa tak samo ważny, jak małżeństwo zawarte przed urzędnikiem w Urzędzie Stanu Cywilnego (tzw. ślub konkordatowy). Z roku na rok jednak coraz mniej par korzysta z tej możliwości.
GUS, Bank Danych Lokalnych, bdl.stat.gov.pl [dostęp: 21.09.2021 r.]
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Religijność w Polsce i we Francji
Wyznawana religia i szerzej rozumiana religijność są ściśle związane z wyznawanym światopoglądem, wartościami i wynikającym z nich postępowaniem. Jest to trudny przedmiot badań statystycznych z racji swojej wieloaspektowości i różnorodności, w jakiej się przejawia. Tym trudniejsze ze względu na różnice metodologiczne jest porównanie religijności dwóch różnych społeczeństw.
Badania na temat religijności w Polsce prowadzone są regularnie przez wiele instytucji. Dane Narodowego Spisu Powszechnego z 2011 r. dotyczące struktury wyznaniowej wskazują, że 89% naszego społeczeństwa identyfikuje się z jakąś instytucją wyznaniową, zaś Główny Urząd Statystyczny od 1990 r. prowadzi wykaz kościołów i związków wyznaniowych, który jest co roku aktualizowany.
Z kolei obowiązujący we Francji od 1905 r. ścisły rozdział państwa i związków wyznaniowych przekłada się na brak oficjalnych danych na temat religijności francuskiego społeczeństwa. Dane dotyczące funkcjonujących tam kościołów i związków wyznaniowych pochodzą z badań i szacunków prowadzonych przez prywatne, w dużej mierze zagraniczne, instytuty badawcze.
Struktura wyznaniowa Polski w 2011 r.
Przynależność do wyznania religijnego
% ogółu udzielających odpowiedzi na to pytanieIndeks górny 666 Indeks górny koniec666
Kościół Katolicki (obrządek łaciński)
95,95
Kościół Prawosławny
0,44
Świadkowie Jehowy
0,39
Kościół Ewangelicko‑Augsburski
0,2
Kościół Greckokatolicki (obrządek bizantyjsko‑ukraiński)
0,09
Kościół Zielonoświątkowy
0,08
Kościół Starokatolicki Mariawitów
0,93
Inne
2,64
Indeks górny Oprac. na podst.: GUS, NSP 2011 [za:] GUS, Wyznania religijne w Polsce w latach 2015–2018, Warszawa 2019, s. 326 Indeks górny koniecOprac. na podst.: GUS, NSP 2011 [za:] GUS, Wyznania religijne w Polsce w latach 2015–2018, Warszawa 2019, s. 326
6
7,1% ankietowanych odmówiła odpowiedzi na to pytanie, a 1,63% ankietowanych udzieliło odpowiedzi nierozstrzygającej.
Struktura wyznaniowa Francji w 2010 r.
Przynależność do wyznania religijnego
% deklaracji w 2010 r.
Katolicy
60,4
Nienależący do żadnego wyznania
28
Muzułmanie
7,5
Protestanci
2,6
Żydzi
0,5
Buddyści
0,45
Wyznawcy religii tradycyjnych
0,35
Hinduiści
0,05
Inni
0,15
Indeks górny Oprac. na podst.: Pew Research Center 2010 r. [za:] GUS, Wyznania religijne w Polsce w latach 2015–2018, Warszawa 2019, s. 327. Indeks górny koniecOprac. na podst.: Pew Research Center 2010 r. [za:] GUS, Wyznania religijne w Polsce w latach 2015–2018, Warszawa 2019, s. 327.
Mimo że w obydwu porównywanych krajach dominującą religią jest katolicyzm, jego losy kształtowały się odmiennie – pierwsze ślady chrześcijaństwa na terenie dzisiejszej Francji sięgają II w., od V w. nastąpiła jego szybka ekspansja. Francuski Avignon był w średniowieczu stolicą papieży, a następnie antypapieży, zaś spór między władzą państwową a Kościołem katolickim trwał przez stulecia, znajdując swoją kontynuację w Rewolucji Francuskiej. To właśnie ustanowiony przez nią porządek społeczny zapoczątkował proces rozłączenia państwa od religii, którego efektem jest postępująca sekularyzacja francuskiego społeczeństwa.
Wydarzenie określane jako chrzest Polski nastąpiło dopiero niemal pięćset lat później niż chrzest Francji. W czasach najazdów na polskie ziemie, zaborów, wojen, okupacji, a na koniec komunizmu to właśnie wiara katolicka stała się swoistym wyznacznikiem polskości, przynależności narodowo‑kulturowej. Niebagatelną rolę w kształtowaniu się religijności Polaków w ostatnich kilkudziesięciu latach odegrał również papież Jan Paweł II. Kościół katolicki u schyłku komunizmu stał się mediatorem między władzą a społeczeństwem, co po upadku komunizmu dało mu możliwość nieskrępowanego działania – podpisano konkordatkonkordatkonkordat, a religia powróciła do szkół.
Podobieństwa i różnice między religijnością społeczeństwa polskiego i francuskiego (którego sekularyzacja jest znacznie bardziej zaawansowana) wyraźnie pokazują wyniki badania Europejskiego Sondażu Społecznego (ESS), przeprowadzanego wśród osób powyżej 15 lat, oraz Europejskiego Badania Wartości (EVS), przeprowadzonego wśród osób od 18 roku życia.
Francuzi i Polacy w wieku 15 lat i więcej według deklarowanej przynależności do jakiejkolwiek religii lub wyznania w 2012 r.Indeks górny 444 Indeks górny koniec444
Deklarowana przynależność do religii lub wyznania
Francja
Polska
tak
48,1%
89,3%
nie/trudno powiedzieć
51,9%
10,7%
Indeks górny Oprac. na podst.: ESS 2012 [za:] GUS, Wyznania religijne w Polsce w latach 2015–2018, Warszawa 2019, s. 332. Indeks górny koniecOprac. na podst.: ESS 2012 [za:] GUS, Wyznania religijne w Polsce w latach 2015–2018, Warszawa 2019, s. 332.
4
wielkość próby dla Francji N=1959, dla Polski N=1883
Znaczącą różnicę widać także w postrzeganiu prawdziwości wiary w odniesieniu do różnych wyznań.
Polacy i Francuzi w wieku 18 lat i więcej według rozumienia prawdy w religiach w 2008 r.Indeks górny 555 Indeks górny koniec555
Rozumienie prawdy w religiach
Francja
Polska
Jest tylko jedna prawdziwa religia.
7,5%
30,9%
Jest tylko jedna prawdziwa religia, ale wszystkie zawierają niektóre podstawowe prawdy.
14,2%
38,2%
Nie ma jednej prawdziwej religii - wszystkie zawierają niektóre podstawowe prawdy.
47,9%
26,5%
Żadna religia nie zawiera żadnej prawdy.
30,4%
4,4%
Indeks górny Oprac. na podst.: EVS 2008 [za:] GUS, Wyznania religijne w Polsce w latach 2015–2018, Warszawa 2019, s. 326. Indeks górny koniecOprac. na podst.: EVS 2008 [za:] GUS, Wyznania religijne w Polsce w latach 2015–2018, Warszawa 2019, s. 326.
5
Wielkość próby dla Francji N=3071, dla Polski N=1510
Słownik
ateizm
ateizm
brak wiary w istnienie jednego lub wielu bogów
konkordat
konkordat
umowa międzynarodowa zawierana między państwem a Stolicą Apostolską, regulująca sprawy dotyczące obu stron
monoteizm
monoteizm
wiara w istnienie jednego boga
transcendentny
transcendentny
wymykający się zwykłemu ludzkiemu doświadczeniu; niepoznawalny przy użyciu dostępnych środków naukowych