Warto przeczytać

Galileusz - człowiek

W Polsce nazywamy go Galileuszem, ale jego włoskie imię i nazwisko to Galileo Galilei, zgodnie z ówczesnym zwyczajem toskańskim, umożliwiającym tworzenie imienia pierworodnego syna przez powtórzenie nazwiska rodowego. Ojciec Galileusza, Vincenzio, był znanym wówczas muzykiem i kompozytorem i uczył syna rysunków i muzyki. Galileusz polubił grę na lutni i często sobie na niej przygrywał. Był krępy, niewielkiego wzrostu, miał niebieskie oczy i rudawe włosy.

R1WPZNqIG8Q5P

Rys. 1. Rysunek przedstawia czarno‑biały portret Galileusza wykonany przez Ottavio Leniego w tysiąc sześćset dwudziestym czwartym roku. Na rysunku widać mężczyznę w średnim wieku z dość długą brodą ubranego w czarny strój z dużym białym kołnierzem.

Za radą ojca zaczął studiować medycynę na uniwersytecie w Pizie, mieście w którym się urodził w 1564 roku. Wkrótce jednak zafascynowała go matematyka i mechanika. Po czterech latach musiał z braku funduszy przerwać naukę. Przez następne lata zarabiał na życie, udzielając prywatnych lekcji w Sienie i Florencji. W 1589 roku otrzymał jednak, dzięki protekcji markiza Guidobaldo Del Monte, posadę profesora matematyki na uniwersytecie w Pizie. Matematykę traktowano wówczas jako przedmiot pomocniczy i ceniono dużo niżej niż filozofię, prawo czy teologię, toteż Galileusz mógł prowadzić wykłady uniwersyteckie, chociaż nie miał ukończonych studiów i uniwersyteckiego dyplomu.

Miał żywy temperament, był zadziorny, gwałtowny i łatwo wpadał w podniecenie podczas dyskusji. Denerwowały go konserwatywne poglądy kolegów profesorów i próbował ich przekonywać do nowych pomysłów, a kiedy to nie skutkowało, posuwał się do drwin. Nie był więc lubiany na uniwersytecie i wszyscy odetchnęli, kiedy w 1592 roku Galileusz przyjął zaproszenie do objęcia stanowiska profesora matematyki na uniwersytecie w Padwie. W owym czasie Włochy były podzielone na kilka mniejszych państw. Piza była miastem w Wielkim Księstwie Toskanii, natomiast Padwa leżała w Republice Wenecji. Panowały tam trochę inne zwyczaje, a mieszkańcy mówili dialektem odmiennym od toskańskiego. Galileusz znalazł się więc w obcym kraju, ale poczuł się tam dobrze i w ciągu osiemnastoletniego pobytu dokonał swych największych odkryć w fizyce i astronomii.

W 1599 roku Galileusz poznał w Wenecji piękną młodą dziewczynę. Nazywała się Marina Gamba i pochodziła z ubogiej rodziny. Chociaż pozostawali razem przez ponad dziesięć lat i mieli dwie córki i syna, Galileusz nigdy nie zalegalizował tego związku, może dlatego, że Marina pochodziła z gminu, a może po prostu wolał jako uczony unikać wszelkich więzów. Dla starszej córki Galileusz wybrał na cześć swej siostry imię Virginia, a dla młodszej - Livia Antonia. Obu córkom pochodzącym z nieślubnego związku przyszło wdziać habit. Virginia przyjęła zakonne imię Maria Celesta, a Livia – Arcangela. Obie spędziły resztę życia w klasztorze San Mateo w Arcetri. Syn, Vinzenzio Andrea, został przez władcę Toskanii uznany za prawowitego spadkobiercę Galileusza.

Wtedy na uniwersytetach nie było laboratoriów, więc Galileusz musiał je sobie sam urządzić. Usłyszawszy, że w Holandii wynaleziono lunetę, która umożliwiała oglądanie w zbliżeniu odległych obiektów, Galileusz wkrótce sam też zbudował lunetę, która dawała powiększenie około dziesięć razy. Cieszył się oglądając odległe budynki i przedmioty, a w pewnej chwili wpadł na pomysł skierowania tej lunety na Księżyc. Wtedy wprost oniemiał, gdyż zobaczył, że Księżyc nie ma gładkiej powierzchni, jak utrzymywali ówcześni filozofowie, lecz że są na nim góry i doliny, podobne do tych na naszej planecie. Podniecony zaczął obserwować kolejne obiekty na niebie. Przekonał się, że Droga Mleczna to nie „zgęszczenie eteruEtereteru”, lecz zbiorowisko bardzo wielu gwiazd, świecących zbyt słabo, by je pojedynczo widzieć gołym okiem. Wreszcie 7 stycznia 1610 roku przyszło odkrycie najdonioślejsze, że wokół Jowisza krążą cztery satelity. Każdej pogodnej nocy spędzał przy swej lunecie wiele godzin, zapisując swe obserwacje.

Chciał jak najszybciej opisać te rewelacje. Zapełniał kolejne strony i przekazywał je do drukarni, gdzie odbywał się ich druk. Swą niewielką książeczkę, zaledwie 48 stron, Galileusz napisał po łacinie, która była wtedy językiem uczonych i zatytułował „Sidereus nuncius” (Posłanie z gwiazd). Ukazała się 12 marca tegoż roku, a ostatnia zanotowana w niej obserwacja pochodziła z 2 marca!

Już ze słów wstępu możemy wyczuć ogromną fascynację Galileusza nowymi odkryciami:

„Posłanie astronomiczne, które zawiera i wyjaśnia obserwacje wykonane niedawno za pomocą nowej lunety, odnoszące się do powierzchni Księżyca, Drogi Mlecznej, gwiazd mgiełkowych, niezliczonych gwiazd stałych, jak również czterech planet nigdy przedtem nie widzianych, a teraz nazwanych Gwiazdami MedycejskimiGwiazdy medycejskieGwiazdami Medycejskimi.
Naprawdę wielkie są rzeczy, które w tym krótkim traktacie przedstawiam wszystkim badaczom natury do obserwacji i rozważań. Mówię wielkie, ze względu na doskonałość samego przedmiotu, zupełnie niespodziewany i nowy charakter tych rzeczy, wreszcie ze względu na instrument, dzięki któremu zostały one ujawnione naszym zmysłom...”

Po publikacji tej książeczki, której pięćset egzemplarzy rozprzedano natychmiast, Galileusz stał się najsławniejszym uczonym całego świata, gdyż przewracał do góry nogami całą ówczesną astronomię. Odkrycia astronomiczne przekonały go, że system świata zaproponowany przez Kopernika jest prawdziwy. To go naraziło na ostry konflikt z autorytetami kościelnymi, które uparcie utrzymywały wywodzący się z Biblii pogląd, że to Ziemia jest środkiem świata. Galileusz nie zamierzał ustępować i wydawał kolejne książki. Doprowadziło to do wezwania upartego uczonego do Rzymu, gdzie został przez sąd Inkwizycji skazany na dożywotni areszt domowy, zakaz publikacji oraz czytanie co tydzień w ciągu trzech lat siedmiu psalmów pokutnych. Schorowany, cierpiący na reumatyzm i przepuklinę, oślepły wskutek katarakty starzec zmarł w styczniu 1642 roku, ale prześladowano go jeszcze po śmierci, nie zezwalając na publiczny pogrzeb, ani nawet na umieszczenie jego nazwiska na skromnym nagrobku w kościele Santa Croce we Florencji. Dopiero w 1737 roku uzyskano pozwolenie na przeniesienie jego zwłok do ładnego grobowca‑mauzoleum w tym kościele. W tym samym grobie umieszczono zwłoki Marii Celesty, ukochanej córki uczonego, która zmarła w kwietniu 1634 roku, niedługo po procesie i skazaniu ojca. Grobowiec ozdabiają posągi dwóch muz: Astronomii i Geometrii.

W 1992 roku Galileusz został zrehabilitowany przez papieża Jana Pawła II.

Słowniczek