Czarny romantyzm

Czarny romantyzmczarny romantyzmCzarny romantyzm (ang. Black Romanticism, Dark Romanticism) to jeden z nurtów w ramach literatury, sztuki oraz innych przejawów kultury doby romantyzmu, który charakteryzował się pesymistyczną, mroczną wizją świata. Choć był on już wcześniej obecny w dziełach europejskich, najpełniej rozwinął się w XIX‑wiecznej literaturze amerykańskiej, w twórczości takich autorów, jak Edgar Allan Poe, Nathaniel Hawthorne (Dom o siedmiu szczytach), Henry James (W kleszczach lęku) czy Herman Melville (Oszust).

Autorzy amerykańscy zgłębiali w swoich utworach tajemnice ludzkiej natury, poruszali problem zła i grzechu. Przepajająca ich dzieła atmosfera grozy wynikała często z pesymistycznych założeń filozoficznych dotyczących natury ludzkiej, lęku przed tymi obszarami ludzkiego umysłu, które nazwalibyśmy dziś podświadomością, jak również poczuciem winy związanym z niechlubnymi dziejami Stanów Zjednoczonych (np. niewolnictwo, proces czarownic z Salem, okrutne traktowanie Indian). Kreując mroczną wizję świata, twórcy ci nawiązywali do estetyki gotycyzmugotycyzmgotycyzmu, jednak typowe dla literatury gotyckiej wątki i schematy wykorzystywali głównie do budowania nastroju, a nie budzenia strachu.

Czarny romantyzm eksponuje tajemnice kryjące się w duszy i umyśle człowieka – ukazuje jednostkę jako istotę skłonną do grzechu i dążącą do samodestrukcji.  W prozie zaliczanej do tego nurtu pojawiają się motywy szaleństwa, rozdwojenia jaźni, zbrodni, samobójstwa, przemocy itp. Charakterystyczne dla nurtu tematy i motywy to także noc, śmierć, ciemność, cisza. Fascynacja ciemną stroną natury i okrucieństwem człowieka przejawia się również w wykorzystaniu motywów frenetycznychfrenezja romantycznafrenetycznych.

Termin „frenezja” wywodzi się z języka francuskiego, w którym słowo frénésie oznacza „szaleństwo”. Do najważniejszych wyróżników obrazowania frenetycznego należy wprowadzanie do utworu mrocznych i krwawych motywów, pozwalających wyeksponować problem zła, jak również deformowanie świata przedstawionego, tak aby odpowiadał on temu, jak postrzega go schorowany umysł.

Berenice

Edgar Allan Poe to twórca, którego uznaje się za jednego z głównych przedstawicieli czarnego romantyzmu. Nowela Berenice (alternatywny tytuł polski: Berenika) została po raz pierwszy opublikowana w 1835 roku na łamach „Southern Literary Messenger”.

R1GkhwBNyB8zH1

Zdjęcie przedstawia stronę z tekstem ułożonym w dwie kolumny. Tekst zapisany jest w języku angielskim.

Głównym bohaterem noweli, a zarazem jej narratorem, jest Egeusz, który mieszka wraz z kuzynką, Berenice. Mężczyzna cierpi na monomanię ‒ chorobę objawiającą się skupianiem uwagi na banalnych przedmiotach i obiektach. Bohater podkreśla, że z uwagi na swoje schorzenie miewa luki w pamięci i niekiedy nie jest w stanie przypomnieć sobie, czym się zajmował. Często nie rozumie także motywów swojego postępowania. Podkreśla chorobliwą pracę własnej wyobraźni, która zniekształca jego ogląd rzeczywistości. Pewnego dnia Egeusz dostrzega uśmiech kuzynki i od tej chwili nie przestaje myśleć o jej pięknych zębach. Wkrótce Berenice umiera i zostaje pochowana. Egeusz popada w otępienie, a kiedy wraca mu świadomość, dostrzega na swoim biurku tajemnicze pudełko i lampę. Służący informuje o profanacji grobu Berenice. Egeusz dostrzega plamy krwi i błota na swoich ubraniach. Otwiera pudełko, w którym odkrywa narzędzia dentystyczne oraz trzydzieści dwa wyrwane zęby.

Utwór wywołał poruszenie i oburzenie. Zszokowani drastycznymi opisami czytelnicy wysyłali skargi do wydawcy magazynu, w skutek czego nowelę Poego ocenzurowano, usuwając kilka akapitów.

Słownik