William Szekspir sięgał po tematy dla swoich tragedii i komedii do dzieł historycznych albo utworów napisanych przez innych dramaturgów. Akcja jego sztuk była, do pewnego stopnia, powtórzeniem tego, co czytelnicy lub widzowie mogli już znać. Nie oznacza to kopiowania przez Stradfordczyka tekstów historyków czy pisarzy podejmujących przed nim dany motyw – autor Makbeta czy Romea i Julii zawsze wprowadzał wiele zmian.

Dotyczy to m.in. Hamleta. Dzieje tego duńskiego księcia znane były Szekspirowi przede wszystkim z (niezachowanej do dziś) tragedii Thomasa Kyda, nazywanej Pra‑Hamletem.

Zmiany odnosiły się m.in. do ukształtowania bohaterów tego dzieła.

Wielowymiarowość postaci Hamleta

Jednym z walorów Hamleta jest wielowymiarowość jego bohaterów. Nawet bohaterom epizodycznym nadał znamiona indywidualne. Postacie prezentowane są w opozycjach: bohater pozytywny - czarny charakter (Hamlet - Król Klaudiusz). Pozwalają one uwypuklić niezdecydowanie Hamleta oraz pewność siebie Fortynbrasa, dwulicowość Rozenkranca i Gildensterna oraz szlachetność Horacego. Inne opozycje występujące w dramatach to: dobry król — zły król; postać szlachetna — postać nikczemna; osoba rozważna — osoba porywcza; postać męska — postać żeńska.

RryCuI9KOCUyR

Obraz przedstawia czterech mężczyzn na wzgórzu. Dwóch z nich stoi. Są ubrani w dworskie stroje. Przed nimi siedzą na ziemi dwaj mężczyźni w zniszczonych, podartych ubraniach. Jeden z nich ma chustę na głowie i trzyma w uniesionej lewej ręce ludzką czaszkę.

Badacze wciąż zastanawiają się, co kierowało postępowaniem duńskiego królewicza: chęć odzyskania należnego mu tronu, pragnienie zemsty na mordercy swego ojca, rozczarowanie matką, która związała się z bratem swego byłego męża. Nie ma też jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, jakim człowiekiem był Hamlet: niedojrzałym emocjonalnie marzycielem, nieumiejącym podjąć decyzji intelektualistą czy też sprytnym realizatorem planu. 

Konstrukcja postaci w Hamlecie

Szekspir konstruując poszczególne postaci swojego dramatu korzystał z dwóch głównych metod charakteryzowania bohaterów literackich:

ProzografiaprozopografiaProzografia to charakterystyka zewnętrzna, dotycząca wyglądu postaci, natomiast etopejaetopejaetopeja koncentruje się na przedstawieniu cech wewnętrznych (psychologicznych, moralnych, duchowych), jest synonimem charakterystyki wewnętrznej.

W Hamlecie rzadko występują opisy wyglądu zewnętrznego (zawarte w didaskaliachdidaskaliadidaskaliach lub wypowiedziach bohaterów). Jednym z nielicznych przykładów takiej charakterystyki jest wypowiedź Gertrudy mówiącej o jej synu walczącym z Laertesem:

która pozwala ustalić, że Hamlet najprawdopodobniej miał nadwagę. Znacznie obszerniejszy przykład bezpośredniej charakterystyki dotyczącej wyglądu zewnętrznego zawiera fragment rozmowy między Hamletem a Gertrudą, w którym młody królewicz analizuje obraz przedstawiający jego nieżyjącego ojca:

Hamlet to dzieło mające przede wszystkim wymiar psychologiczny, stąd przewaga w tym dramacie etopei. Cel, jakim było scharakteryzowanie wnętrza postaci, twórca osiągał na kilka sposobów:

• bezpośrednie nazywanie własnej cechy przez danego bohatera,

• bezpośrednie nazywanie cechy postaci przez inne osoby dramatu,

• kształtowanie wypowiedzi bohatera w taki sposób, by można było wywnioskować pośrednio, jakimi cechami się charakteryzuje,

• przedstawianie zachowania postaci, pozwalające wnioskować, jaką jest osobą.

Zastosowanie tych metod sprawia, że widz lub czytelnik otrzymuje wielowymiarowy obraz uczestnika wydarzeń przedstawionych w Hamlecie.

Konstrukcja bohatera w dramacie

W różnych epokach, zgodnie z obowiązującymi konwencjami estetycznymi, ukształtowały się charakterystyczne modele postaci dramatycznych:

Typ – postać wyposażona w rysy ponadindywidualne, złożona z cech wzorca osobowego zalecanego do naśladowania, charakterystycznych dla przedstawicieli jakiejś grupy społecznej.

Charakter – postać wyraziście zindywidualizowana, którą autor wyposaża w dobitne cechy osobowości, są one zhierarchizowane i podporządkowane jakiejś dominancie, która rządzi pozostałymi cechami charakteru i wyznacza status postaci.

Charakter może być statyczny, wówczas wyróżnia się zespołem cech niezmiennych w przebiegu akcji oraz dynamiczny, podlegający zmianom, przełomom pod wpływem zdarzeń.

Indywiduum – postać o dobitnie zarysowanej i niepowtarzalnej indywidualności, którą kształtują cechy psychiczne, środowisko lub opowiadana historia.

W dramacie klasycznym występują postaci wyraziste, bohaterowie działający, monumentalni, tacy, jak na przykład Antygona. W dramacie szekspirowskim pojawia się indywiduum, bohater dynamiczny, który przeżywa metamorfozę w toku akcji. W Hamlecie tytułowy bohater, którym targają rozterki, analizuje sytuacje, wyciąga wnioski i podejmuje decyzje.

Dialog i monolog w dramacie

Wydarzenia w dramacie dzieją się w obecności kogoś z zewnątrz, tym kimś jest widz w teatrze lub czytelnik. Nieobecność w tekście narratora sprawia, że w dialogach muszą znaleźć się informacje konieczne do zrozumienia utworu i motywacji bohaterów. Dialog jest wypowiedzią wielopodmiotową, dzięki której można zaobserwować więź między rozmówcami oraz związek postaci z sytuacją.

W Hamlecie dialogi służą charakterystyce postaci, ukazaniu emocji, konfliktów moralnych, gry namiętności, nadają akcji dynamizmu.

W dramacie wyróżnia się dialog dyskusyjny, który pełni funkcję dramatyczną, rozmówcy są nastawieni wobec siebie antagonistycznie. Z kolei dialog sytuacyjny związany jest z warunkami, w jakich znajdują się postaci dramatu, wypływają one na język jej bohaterów. Dialog konwersacyjny to dialog statyczny, czynnikiem wiążącym wypowiedź jest temat. Może służyć charakterystyce postaci lub grupy społecznej. Tożsamość postaci ujawnia się przez język, jakim komunikuje się z innymi bohaterami dramatu. Szekspir tak kształtuje wypowiedzi i dialogi bohaterów, że można wywnioskować, jakimi cechami się charakteryzują. Zdarza się, że postacie opisują i nazywają swoje cechy.

Oprócz dialogów, w dramacie występują struktury językowe skierowane wyłącznie do odbiorcy, to monolog i apart.

Monolog jest głośną wypowiedzią postaci, która nie posuwa akcji do przodu, ale pozwala widzowi poznać psychikę bohatera. Monolog w Hamlecie pełni ważną funkcję, widz poznaje uczucia i emocje bohaterów.

Apart jest wypowiedzią postaci skierowaną do publiczności, to taka wypowiedź „na stronie”, dzięki której można poznać, prawdziwe intencje bohatera.

Bohaterowie Szekspirowscy, to postacie zindywidualizowane, dynamiczne, o skomplikowanej psychice, kierujące się złożonymi motywami, trudnymi do jednoznacznej oceny. Dzięki zręcznej i psychologicznej charakterystyce zapadają w pamięć. Badacze literatury uznają je za największe dramatyczne postacie, jakie kiedykolwiek stworzono.

Słownik