Transport kolejowy

Początki transportu kolejowego przypadają na rok 1825, kiedy w Anglii poprowadzono pierwszą na świecie linię kolejową między Stockton a Darlington. Kolejnictwo, jako odmiana transportu o dużej ładowności, dość szybko rozprzestrzeniło się w Europie i w Stanach Zjednoczonych, gdzie było wykorzystywane zarówno do przewozu ładunków, jak i osób. Rozwój kolejnictwa na skolonizowanych terytoriach Afryki, Azji i Ameryki Łacińskiej przebiegał zdecydowanie wolniej. Wciąż zresztą ogranicza się tam ono do przewozu bogactw naturalnych z obszarów eksploatacji do portów morskich. Współcześnie najdłuższymi sieciami kolejowymi charakteryzują się państwa o dużych powierzchniach. Gęstość sieci kolejowej jest tam stosunkowo niewielka i odznacza się znacznymi dysproporcjami. Najwyższe wartości wskaźnika gęstości sieci kolejowej (przekraczające 10 km/100 kmIndeks górny 2² powierzchni) mają stosunkowo niewielkie powierzchniowo, ale dobrze rozwinięte gospodarczo kraje europejskie. Na przeciwległym biegunie rozwoju kolejnictwa są niektóre państwa wyspiarskie (np. Samoa, Malta, Islandia, Cypr, Papua‑Nowa Gwinea) oraz kraje słabo rozwinięte, nierzadko bez bogactw naturalnych (np. Laos, Oman, Gambia, Somalia, Niger, Czad, Bhutan, Jemen), które są całkowicie pozbawione linii kolejowych.

O poziomie rozwoju kolejnictwa świadczy też wskaźnik elektryfikacji kolei. Najwyższe wartości osiąga on w krajach europejskich - w Szwajcarii (100%), Luksemburgu (95%), Belgii (84%), Szwecji (77%), Bośni i Hercegowinie (75%) i Holandii (73%). Państwa rozległe terytorialnie, o dużej łącznej długości linii kolejowych mają z reguły niski wskaźnik elektryfikacji. W ich wypadku dostarczanie energii elektrycznej na odległe, liczące tysiące kilometrów szlaki kolejowe wiązałoby się z ogromnymi stratami energii w samej sieci. Najwięcej ładunków przewożą koleje Stanów Zjednoczonych, Chin i Rosji, a pasażerów – koleje Chin oraz Indii.

Indeks górny Źródło: inzynieria.com/drogi/rankingi/16696,linie‑kolejowe‑na‑swiecie Indeks górny koniec^{Źródło: inzynieria.com/drogi/rankingi/16696,linie‑kolejowe‑na‑swiecie}

Transport kolejowy w Polsce

Transport kolejowy odgrywa w Polsce bardzo ważną rolę. Szczególnie duży udział ma w przewozach towarów masowych. Gęstość sieci kolejowej na obszarze Polski jest nierównomierna. Przyczyn tego zróżnicowania należy upatrywać w przeszłości historycznej. Zarysy dzisiejszej sieci kolejowej kształtowały się w drugiej połowie XIX w., kiedy terytorium Polski znajdowało się pod zaborami. Zdecydowanie najszybszy rozwój kolejnictwa miał miejsce w ówczesnym zaborze pruskim, natomiast zabór rosyjski i austriacki nie stawiały wówczas na rozwój tej gałęzi gospodarki. Skutki tego są wciąż widoczne - zachodnia część Polski ma wyraźnie gęstszą sieć kolejową niż pozostałe części kraju (województwo śląskie – 17,4 km/100 kmIndeks górny 2², województwo podlaskie 3,8 km/100 kmIndeks górny 2²).

Najważniejsze szlaki transportu kolejowego w Polsce to:

• magistrala węglowa łącząca Górnośląski Okręg Przemysłowy z portem w Gdyni,

• linie łączące Warszawę z innymi większymi aglomeracjami kraju: krakowską, poznańską, gdańską oraz z konurbacją górnośląską,

• tranzytowa linia wschód–zachód (Terespol–Kunowice),

• Linia Hutnicza Szerokotorowa (przed 2001 r. nazywana Linią Hutniczo‑Siarkową) łącząca Górny Śląsk z Ukrainą.

Transport samochodowy

Transport samochodowy jest współcześnie najbardziej rozpowszechnionym i najważniejszym rodzajem transportu, zwłaszcza jeśli chodzi o przewozy na krótkie odległości. Najlepiej rozbudowaną sieć dróg mają kraje wysoko rozwinięte, choć i na ich terytorium istnieją znaczne dysproporcje – obszary zurbanizowane odznaczają się zdecydowanie większą gęstością sieci niż tereny wiejskie. Państwem o największej gęstości dróg jest niewielka wyspa na Morzu Śródziemnym – Malta, gdzie na 100 kmIndeks górny 2² powierzchni przypada ponad 620 km dróg kołowych. Nieco mniejsze wartości, choć nadal wysokie, osiągają Singapur (ponad 500 km/100 kmIndeks górny 2² powierzchni), Bahrajn, San Marino i Belgia (ponad 350 km/100 kmIndeks górny 2² powierzchni). Biorąc pod uwagę pracę przewozową wykonywaną przez transport samochodowy, zdecydowanym liderem są tu Stany Zjednoczone plasujące się przed Chinami, Japonią i Niemcami.

Współcześnie w Stanach Zjednoczonych na 1000 mieszkańców przypada ponad 750 samochodów, co stanowi najwyższy wskaźnik na świecie. W światowej czołówce tego zestawienia znajdują się ponadto wysoko rozwinięte kraje Europy, Azji i Oceanii. Najbardziej zmotoryzowane na świecie społeczeństwo Stanów Zjednoczonych ma obecnie ponad 250 mln prywatnych samochodów (ponad 30% ogólnej liczby samochodów na świecie).

Transport drogowy w Polsce

W ciągu ostatnich kilkunastu lat nastąpił gwałtowny wzrost liczby samochodów użytkowanych w Polsce. Po wejściu Polski do Unii Europejskiej kupno używanych, niedrogich aut z zachodniej Europy okazało się osiągalne prawie dla każdego. Powszechne stało się również posiadanie prawa jazdy. Przedsiębiorcy natomiast, dzięki dotacjom unijnym, mogli wyposażyć firmy w rożne środki transportu. Gwałtowny wzrost liczby pojazdów nie idzie jednak w parze z przybywaniem długości dróg oraz z poprawą stanu technicznego nawierzchni. Od kilkunastu lat planowana jest rozbudowa sieci dróg szybkiego ruchu oraz autostrad, ale większość zamierzeń nie jest realizowana. Przyczyny tak wolnego rozwoju sieci autostrad są rożne:

• tereny, przez które mają przebiegać autostrady, są często w rękach prywatnych, a ich właściciele niechętnie godzą się na ich wykup przez państwo,

• przejście od fazy projektowania do fazy realizacji w przypadku budowy autostrad wiąże się z koniecznością pokonania wielu barier natury prawnej i proceduralnej,

• klimat nie sprzyja całorocznej budowie dróg, sezon budowlany jest w Polsce stosunkowo krótki.

Pomimo trudności, gęstość sieci dróg utwardzonych na obszarze Polski systematycznie wzrasta. W połowie pierwszej dekady XXI w. przekroczyła ona 80 km/100 kmIndeks górny 2² powierzchni. Różnice między poszczególnymi województwami są stosunkowo duże. Największą gęstość dróg mają województwa południowej Polski (śląskie, małopolskie i świętokrzyskie), a najmniejszą – północno‑wschodnia część kraju (warmińsko‑mazurskie, podlaskie) i część północno‑zachodnia (lubuskie, zachodniopomorskie).

Transport morski

Transport morski zajmuje się głownie międzynarodowym przewozem ładunków masowych. Coraz mniejsze znaczenie mają przewozy pasażerskie oraz przewozy drobnicy i płodów rolnych. W międzynarodowych, a zwłaszcza międzykontynentalnych przewozach tych ostatnich ładunków zdecydowanie na pierwsze miejsce wysunął się transport lotniczy. Przyczyną zmian był znacznie dłuższy czas przewozu transportem morskim przy niewiele różniących się kosztach. Do transportu rożnych rodzajów ładunku używa się rożnych typów statków: drobnicowców, kontenerowców, masowców, tankowców (zbiornikowców), chemikaliowców, gazowców, chłodniowców czy samochodowców.

Największą morską flotą handlową dysponują kraje taniej banderytania banderataniej bandery oraz kraje określane jako światowe potęgi gospodarcze. W międzynarodowych przewozach drogą morską największe znaczenie mają surowce energetyczne (głownie ropa naftowa) i produkty ropopochodne. Stąd najważniejsze szlaki żeglugowe to te, które łączą kraje naftowe z Europą, Stanami Zjednoczonymi i Japonią.

Pozostałe szlaki morskie:

• z Europy Zachodniej na wschodnie wybrzeża Stanów Zjednoczonych,

• z Japonii do Australii,

• z Azji Południowo‑Wschodniej do Europy,

• z Europy do Ameryki Południowej.

Największe porty morskie na świecie pod względem rocznych obrotów ładunkowych w 2016 r.

Indeks górny Źródło: https://www.worldshipping.org/ Indeks górny koniec^{Źródło: https://www.worldshipping.org/}

Transport morski w Polsce

Polska posiada szereg portów morskich, ale dla handlu zagranicznego największe znaczenie ma zespół portów Szczecin‑Świnoujście oraz porty w Gdańsku i w Gdyni. Pozostałe porty mają raczej znaczenie lokalne, służąc zwykle jako bazy rybackie bądź porty obsługi ruchu turystycznego.

Największe porty morskie w Polsce wg wagi brutto towarów przewożonych w 2016 r.

Indeks górny Źródło: https://stat.gov.pl/ Indeks górny koniec^{Źródło: https://stat.gov.pl/}

Transport lotniczy

Początki lotnictwa datuje się na pierwszą dekadę XX w., jednak do przewozu ładunków samoloty zaczęto wykorzystywać dopiero ok. 20 lat później. Szybki rozwój tego transportu w drugiej połowie ubiegłego wieku był możliwy dzięki ciągłemu postępowi technicznemu. Obecnie transport lotniczy jest najbardziej nowoczesną i jednocześnie najdynamiczniej rozwijającą się gałęzią transportu. Wynika to z następujących atutów:

• największego rozbudowania infrastruktury ze wszystkich gałęzi transportu,

• stosunkowo małego wpływu na środowisko naturalne,

• największego bezpieczeństwa ze wszystkich gałęzi transportu.

Prawidłowe funkcjonowanie transportu lotniczego wymaga dużych nakładów pieniężnych oraz zatrudniania osób o wysokich kwalifikacjach (pilotów, pracowników obsługi naziemnej). Dlatego też intensywny rozwój tej gałęzi transportu dotyczy głównie krajów wysoko rozwiniętych, zwłaszcza tych o dużych powierzchniach, gdzie wykorzystanie zalet lotnictwa jest najefektywniejsze. Potęgą w transporcie lotniczym są Stany Zjednoczone, na które przypada ponad 1/3 wszystkich przewozów lotniczych. W USA ma swoje siedziby pięć największych linii lotniczych, biorąc pod uwagę liczbę pasażerów i są to: American Airlines, Southwest Airlines, Delta Air Lines, United Airlines, Northwest Airlines. Do największych towarzystw lotniczych zalicza się również: Lufthansę, Air France, KLM, Sabenę, Iberię, JAL, Australia Airlines i Air India. Podobnie jak towarzystwa lotnicze innych krajów, są one zrzeszone w International Air Transport Association (IATA). Ważną rolę w przewozach pasażerów odgrywają tanie linie lotnicze. Oferują one stosunkowo niskie ceny dzięki:

• korzystaniu z tańszych w obsłudze lotnisk położonych daleko od miast,

• rezygnacji z bezpłatnych posiłków na pokładzie,

• ograniczeniu bagażu możliwego do zabrania w podroż,

• zmniejszeniu do niezbędnego minimum liczby członków załogi,

• skróceniu czasu pobytu na lotnisku,

• zagęszczeniu miejsc w samolotach,

• sprzedaży biletów przez Internet i telefon.

Największymi tanimi liniami lotniczymi w Europie są m.in. Air Berlin, TUIfly, Germanwings, easyJet, Ryanair, Wizz Air czy Norwegian. W światowej komunikacjitania banderakomunikacji lotniczej największe znaczenie mają transatlantyckie połączenia między Europą a Ameryką Północną, przeloty ze Stanów Zjednoczonych do Ameryki Łacińskiej i na Daleki Wschód oraz połączenia krajów europejskich z Bliskim i Dalekim Wschodem oraz Australią. Największe porty lotnicze ulokowane są na głównych szlakach lotniczych, w pobliżu wielkich aglomeracji miejskich, nierzadko w bezpośrednim sąsiedztwie stolic.

Wielkość rocznych przewozów pasażerskich w 2018 r.

Indeks górny Źródło: World Air Transport Statistics 2019 Edition (WATS) - MEDIA KIT Indeks górny koniec^{Źródło: World Air Transport Statistics 2019 Edition (WATS) - MEDIA KIT}

Transport lotniczy w Polsce

Przewozy lotnicze to obecnie najdynamiczniej rozwijający się sektor transportowy nie tylko na świecie, ale również w Polsce. Liczba osób podróżujących w Polsce samolotami przekroczyła w ostatnich latach 20 mln. Systematyczny wzrost tej liczby wiąże się przede wszystkim z uruchomieniem połączeń prowadzonych przez tanie linie lotnicze, ze wzrostem świadomości dotyczącej bezpieczeństwa i związanym z tym spadkiem lęku przed lataniem, ze wzrostem mobilności Polaków (w tym zwłaszcza z nasileniem się migracji zarobkowej) z intensywnym rozwojem turystyki masowej.

Transport specjalny

Na obszarze Polski transport specjalny (przesyłowy) obejmuje głównie sieci: rurociągową, gazociągową oraz energetyczną. Sieć rurociągów służąca do przesyłu ropy naftowej i produktów ropopochodnych obejmuje przede wszystkim rurociąg „Przyjaźń” biegnący niemal równoleżnikowo z Rosji przez Białoruś i Polskę (przechodzący przez największą polską rafinerię – w Płocku) do Niemiec oraz jego odnogę, tzw. rurociąg pomorski, łączący rafinerię płocką i gdańską.

Sieć gazociągowa pokrywa niemal całą Polskę, a jej całkowita długość wynosi ok. 100 tys. km. Do tego systemu włączone są także najważniejsze złoża podkarpackie i wielkopolskie. Polskie gazociągi są częścią sieci ogólnoeuropejskiej, w ramach której nasz kraj połączony jest z sieciami gazowymi Rosji, Ukrainy, Białorusi i Niemiec. Podobnie jak pozostałe sieci, także sieć energetyczna łączy się z sieciami naszych sąsiadów, umożliwiając eksport nadwyżek energii. Długość sieci na obszarze Polski wynosi ponad 700 tys. km.

Słownik