Przeczytaj
Koncepcja Platona
Jako pierwszego myśliciela podejmującego kwestię istoty państwapaństwa oraz zasad jego powstania (w kontekście historycznym) wskazuje się Platona. Nakreślona w Państwie utopiautopia idealnego społeczeństwaspołeczeństwa (nazywanego państwem) przyjmuje, że wspólnota ta ma solidniejsze podstawy istnienia aniżeli umowa między jednostkami, a cele znacznie ważniejsze niż zapewnianie jednostkom szczęścia. Państwo istnieje po to, aby harmonizować działania obywateli i namową lub przymusem nakłaniać ich do pracy w imię dobra (pożytku) wspólnego. W analizie historycznej Platon zwraca uwagę na związek istniejący między różnicowaniem się ludzkich potrzeb i podziałem pracy, a powstawaniem społeczeństwa. W Prawach ukazuje przemiany historyczne jako rezultat długotrwałych zmian w sposobie życia ludów, zwłaszcza migracji i zmiany sposobów zdobywania środków utrzymania (przejście od pasterstwa do rolnictwa). Zmiany trybu życia ludzi powodują przechodzenie od łączenia się plemion czy powstania monarchii do nowych form organizacji władzy. W swojej filozofii Platon wskazywał, że każdy nowy model gospodarczy społeczeństwa przyczynia się do nowego podziału pracy i powstania nowych form organizacji systemu.
Zależności między położeniem geograficznym a społeczeństwem
Platon zwracał również uwagę na zależności między położeniem geograficznym społeczeństwa a jego wewnętrzną organizacją. Zróżnicowanie społeczne ujmował dwojako: jako zagrożenie dla stabilności społeczeństwa będącego swego rodzaju całością, a zarazem niezbędny sposób jego organizacji (postulował wydzielenie stanów lub kast: niewolników, ludu i wojowników). Zróżnicowanie społeczne było bowiem dla niego czynnikiem powodującym indywidualizację interesów (każda kasta ma zatem swoje odmienne interesy), która zagrażała interesowi ogółu. Z drugiej strony uznawał, że istnieje związek między typem aktywności państwa a koniecznością zróżnicowania społecznego. Na przykład: nie można prowadzić wojen bez ludzi do tego przygotowanych, musi więc powstać wyodrębniona kasta żołnierska. W filozofii Platona obecne są jednak elementy socjologii politycznejsocjologii politycznej wskazujące na związek między charakterem społeczeństwa a sposobem sprawowania władzy, oraz ujęcie państwa jako zbiorowości o interesach szerszych niż interes pojedynczego obywatela.
Platon twierdził, że ustroje polityczne ulegają stopniowej degeneracji. Wymieniał następujące: ustrój arystokratyczny, timokracjętimokrację, oligarchię, demokrację i dyktaturę.
Arystoteles z kolei przekonywał, że każdy „czysty” ustrój polityczny ma swoją zdegenerowaną wersję:
rządy jednostki: monarchia – tyrania;
rządy mniejszości: arystokracja – oligarchia;
rządy większości: politejapoliteja – demokracja.
Koncepcja Arystotelesa
Arystoteles zastosował metodę empirycznąempiryczną: obserwację i indukcjęindukcję. W Polityce wychodzi od analizy powstania i funkcji państwa. Wywodzi je z wcześniejszych związków społecznych: związku płci koniecznego dla istnienia gatunku i związku między panem a niewolnikiem. Na tych podstawowych związkach opiera się dom, czyli rodzina, z kolei na rodzinach opierają się wspólnoty gminne, a na nich państwo. Państwo zawdzięcza swe istnienie ludziom, zarazem jednak zapewnia pełny rozkwit osoby ludzkiej, gdyż ze swej natury człowiek jest istotą społeczną. Arystoteles wysunął wniosek, iż społeczeństwo jest wcześniejsze od jednostki, jednostka żyje po to, aby tworzyć państwa. W ten sposób stworzył filozofię zakładającą, że państwo (czy społeczeństwo) jest tworem bardziej naturalnym niż jednostka.
Teoria społeczeństwa
U Arystotelesa znajdujemy także organicystyczną teorię społeczeństwa, wedle której państwo postrzegane jest jako wyspecjalizowane części pozostające we wzajemnych komplementarnych zależnościach. Owe części społeczne wyznaczane były według funkcji, jakie są realizowane na rzecz społeczeństwa (wyróżniano: rolników, rękodzielników, kupców, kapłanów, ludzi zamożnych, urzędników państwowych i sędziów), oraz według kryterium zamożności (biedni, bogaci i klasa średnia). W filozofii Arystotelesa szczególną rolę odgrywa teoria demokracji. Opisując formy sprawowania władzy przez lud, stworzył on podwaliny doktryny opartej na współuczestnictwie obywateli w sprawowaniu władzy. Koncepcja ta zakłada, iż demokracja może wtedy dobrze funkcjonować, gdy opiera się na sile klasy średniej: w przypadku świata greckiego na średniozamożnych ludziach wolnych.
Władza uniezależnia się od zadań religijnych i staje się przede wszystkim narzędziem obrony świeckich interesów grupowych, dynastycznych lub – coraz częściej – narodowych. W tym ujęciu polityka staje się „ludzką sztuką” skutecznego zdobywania, utrwalania i rozszerzania władzy.
Słownik
poznawanie rzeczywistości poprzez badanie zjawisk za pomocą zmysłów
rozumowanie polegające na tworzeniu uogólnień z obserwacji jednostkowych przypadków
jest to forma organizacji społeczeństwa, która ma monopol na stanowienie i wykonywanie prawa na określonym terytorium; posiada zdolność do nawiązywania i utrzymywania stosunków dyplomatycznych z innymi państwami
dział socjologii zajmujący się podmiotami politycznymi (takimi jak partie, ruchy społeczne czy grupy interesów) oraz relacjami między nimi
duża zbiorowość społeczna, zamieszkująca dane terytorium, posiadająca wspólną kulturę i tożsamość oraz sieć wzajemnych stosunków społecznych
u Platona – rządy ludzi kierujących się honorem
według Arystotelesa najlepsza forma ustroju politycznego, w którym lud rządzi ku ogólnemu pożytkowi
wyobrażony projekt idealnej rzeczywistości, najczęściej politycznej, budowany zazwyczaj w opozycji wobec aktualnej sytuacji