Przeczytaj
Finanse publiczne
Finanse publiczne obejmują procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdysponowywaniem.
Najważniejsze kwestie związane z finansami publicznymi uregulowane są w rozdziale X Konstytucji RP oraz Ustawie z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych.
Budżet państwa to plan dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów organów władzy publicznej uchwalany przez Sejm RP w formie ustawy na następny rok budżetowy.
Pochodzenie dochodów budżetowych według ustawy o finansach publicznych
-
podatki i opłaty w części, która zgodnie z odrębnymi ustawami nie stanowi dochodów jednostek samorządu terytorialnego, przychodów państwowych funduszy celowych oraz innych jednostek sektora finansów publicznych
-
wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych i jednoosobowych spółek Skarbu Państwa oraz banków państwowych
-
cła – opłaty nakładane przez państwo na towary w związku z ich wywozem i przywozem dokonywanym przez granice celne państwa, a także ich tranzytem przez jego obszar celny
-
wpłaty z zysku Narodowego Banku Polskiego
-
dochody pobierane przez państwowe jednostki budżetowe
-
dochody z najmu i dzierżawy oraz z innych umów o podobnym charakterze, dotyczących składników majątkowych Skarbu Państwa
-
odsetki od środków zgromadzonych na rachunkach bankowych państwowych jednostek budżetowych lub organów władzy publicznej
-
odsetki od lokat terminowych ustanowionych ze środków zgromadzonych na centralnym rachunku bieżącym budżetu państwa
-
odsetki od udzielonych z budżetu państwa pożyczek krajowych i zagranicznych
-
grzywny, mandaty i inne kary pieniężne
-
spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej na rzecz Skarbu Państwa
-
dochody ze sprzedaży majątku, rzeczy i praw
-
odsetki z wykupywanych przez nabywców obligacji skarbowych lub nadwyżki wynikającej z różnicy między ceną emisyjną a wartością nominalną zbywanych obligacji skarbowych
-
środki europejskie, np. na realizację projektów pomocy technicznej oraz środki na finansowanie wspólnej polityki rolnej, środki przeznaczone na realizację Inicjatywy na rzecz zatrudnienia ludzi młodych, środki Europejskiego Funduszu Pomocy Najbardziej Potrzebującym i in.
Przeznaczenie wydatków budżetowych (wszelkich środków publicznych)
-
funkcjonowanie organów władzy publicznej, w tym organów administracji rządowej, organów kontroli i ochrony prawa oraz sądów i trybunałów
-
zadania wykonywane przez administrację rządową
-
subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego
-
subwencje dla podmiotów systemu szkolnictwa wyższego i nauki
-
dotacje dla jednostek samorządu terytorialnego
-
wpłaty do budżetu Unii Europejskiej
-
subwencje dla partii politycznych
-
dotacje na zadania określone odrębnymi ustawami
-
obsługa długu publicznego
-
wkład krajowy na realizację programów finansowanych z udziałem środków europejskich
Procedura uchwalania budżetu
Procedurę uchwalania budżetu państwa rozpoczyna projekt przygotowany przez Radę Ministrów, która ma w tej sprawie monopol inicjatywy ustawodawczej. Oprócz sejmu i Rady Ministrów w procedurze budżetowej uczestniczą również Senat i Prezydent RP. Ustawa budżetowa uchwalana jest w ściśle określonych terminach dotyczących momentu dokonania inicjatywy oraz czasu, jaki na prace nad ustawą mają poszczególne zaangażowane w procedurę organy władzy. Nieuchwalenie ustawy budżetowej w wyznaczonym terminie może przynieść ważkie konsekwencje – Prezydent RP może nawet zdecydować w takich okolicznościach o skróceniu kadencji sejmu.
Ustawa budżetowa jest uchwalana na rok, jednak w wyjątkowych przypadkach dochody i wydatki budżetu państwa w okresie krótszym niż rok można określić w ustawie o prowizorium budżetowym.
Wykonaniem ustawy budżetowej, czyli dysponowaniem środkami budżetowymi zgodnie z określonymi w ustawie warunkami, zajmuje się Rada Ministrów. Rządowi nie wolno przede wszystkim przekroczyć przewidzianego w ustawie deficytu budżetowego. W ciągu pięciu miesięcy od zakończenia roku budżetowego Rada Ministrów przedkłada sejmowi sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej oraz informację o aktualnym stanie zadłużenia państwa. Po rozpatrzeniu tego sprawozdania i po zapoznaniu się z opinią Najwyższej Izby KontroliNajwyższej Izby Kontroli sejm dokonuje oceny wykonania budżetu pod kątem zachowania dyscypliny budżetowej i w ciągu 90 dni od dnia przedłożenia sprawozdania podejmuje uchwałę o udzieleniu lub odmowie udzielenia Radzie Ministrów absolutorium z wykonania budżetu państwa. Udzielanie absolutorium jest jedną z form kontrolnej funkcji, jaką sejm sprawuje względem rządu. Nieudzielenie przez sejm absolutorium dla Rady Ministrów może skutkować dymisją rządu, jednak przepisy konstytucji nie zawierają tego wymogu.
Zasady tworzenia budżetu państwa
Zasada jedności formalnej
mówi o potrzebie objęcia w jednym akcie prawnym dochodów i wydatków budżetowych
Zasada jedności materialnej
zgodnie z nią nie powinno się wiązać określonych dochodów budżetowych z konkretnymi zadaniami finansowanymi z budżetu
Zasada jawności
sprowadza się do postulatu, by społeczeństwo było informowane o pracach nad ustawą budżetową i przebiegiem realizacji budżetu
Zasada przejrzystości
wskazuje na potrzebę prezentacji finansów publicznych w układzie przejrzystym, czytelnym, aby widoczny był ściśle określony podział zadań i kompetencji
Zasada zupełności (powszechności)
postuluje włączenie do budżetu wszystkich dochodów i wydatków państwa w pełnych kwotach, czyli finansowanie wszystkich jednostek sektora finansów publicznych metodą brutto
Zasada roczności
wymaga, by budżet był opracowywany i uchwalany na jeden rok (nie musi być to rok kalendarzowy, jednak w Polsce budżet obejmuje okres od 1 stycznia do 31 grudnia)
Zasada równowagi
oznacza konieczność dopasowania dochodów i wydatków tak, by kwota planowanych wydatków nie była większa od kwoty oczekiwanych dochodów
Słownik
podlegające szczególnym zasadom rozliczania środki z budżetu państwa przeznaczone na finansowanie lub dofinansowanie realizacji określonych zadań publicznych, np. dotacja celowa z budżetu państwa na zakup podręczników i materiałów edukacyjnych
łączne nominalne zadłużenie podmiotów sektora finansów publicznych, ustalane z pominięciem wzajemnych zobowiązań między podmiotami należącymi do tego sektora, obejmujące zobowiązania m.in. z tytułu wyemitowanych papierów wartościowych (np. obligacji skarbowych)
najwyższy organ kontroli w Polsce, podlegający sejmowi, którego zadaniem jest kontrola działalności organów administracji rządowej, Narodowego Banku Polskiego, państwowych osób prawnych i innych państwowych jednostek organizacyjnych z punktu widzenia legalności, gospodarności, celowości i rzetelności
osoba prawna, która w stosunkach cywilnoprawnych jest podmiotem praw i obowiązków, które dotyczą mienia państwowego nienależącego do innych państwowych osób prawnych
świadczenia publicznoprawne państwa na rzecz innych podmiotów publicznych o charakterze bezzwrotnym, ogólnym, bezwarunkowym i nieodpłatnym, np. subwencja oświatowa (środki przekazywane jednostkom samorządu terytorialnego z budżetu państwa na finansowanie prowadzenia szkół na terenie danej jednostki samorządu)