Zbigniew Herbert Potęga smaku

Pani Profesor Izydorze Dąmbskiej ¹¹¹

R11z2Rz4fCKeW11

Grafika przedstawia mężczyznę w długiej szacie, do którego przytula się jednorożec. W lewym, dolnym rogu widnieje napis: Ex libris profesor doktor I. Dambskiej.

To wcale nie wymagało wielkiego charakteru
nasza odmowa, niezgoda i upór  
mieliśmy odrobinę koniecznej odwagi  
lecz w gruncie rzeczy była to sprawa smaku  
Tak smaku
w którym są włókna duszy i chrząstki sumienia

Kto wie gdyby nas lepiej i piękniej kuszono  
słano kobiety różowe płaskie jak opłatek  
lub fantastyczne twory z obrazów Hieronima BoschaBoschaBoscha
lecz piekło w tym czasie było jakie  
mokry dół zaułek morderców barak  
nazwany pałacem sprawiedliwości  
samogonnysamogonnysamogonny MefistoMefistoMefisto w leninowskiej kurtcekurtcekurtce
posyłał w teren wnuczęta AuroryAuroraAurory

chłopców o twarzach ziemniaczanych  
bardzo brzydkie dziewczyny o czerwonych rękach

Zaiste ich retoryka była aż nazbyt parciana
(Marek Tulliusz²²² obracał się w grobie)
łańcuchy tautologiitautologiatautologii parę pojęć jak cepy
dialektykadialektykadialektyka oprawców żadnej dystynkcjidystynkcjadystynkcji w rozumowaniu
składnia pozbawiona urody koniunktiwukoniunktiwkoniunktiwu

Tak więc estetykaestetykaestetyka może być pomocna w życiu  
nie należy zaniedbywać nauki o pięknie

Zanim zgłosimy akcesakcesakces trzeba pilnie badać  
kształt architektury rytm bębnów i piszczałek  
kolory oficjalne nikczemny rytuał pogrzebów

Nasze oczy i uszy odmówiły posłuchu  
książęta naszych zmysłów wybrały dumne wygnanie

To wcale nie wymagało wielkiego charakteru  
mieliśmy odrobinę niezbędnej odwagi 
lecz w gruncie rzeczy była to sprawa smaku
Tak smaku  
który każe wyjść skrzywić się i wycedzić szyderstwo  
choćby za to miał spaść bezcenny kapitelkapitelkapitel ciała  
głowa
[1983]

her Źródło: Zbigniew Herbert, Potęga smaku.

Adam Mickiewicz Wykład XII (fragment)

R1LjM2HwJiSKJ1

Obraz przedstawia starszego mężczyznę. Jego twarz jest pociągłą, oczy szeroko osadzone, nos duży, szeroki. Mężczyzna ma siwe, zaczesane ku górze włosy. Ubrany jest w ozdobny, czerwony surdut ze stójką, przepasany szeroką szarfą. Na piersiach i szyi ma liczne medale.

Dzierżawin³³³, pierwszy poeta rosyjski przyjmowany łaskawie przez monarchinię, rozgorzał prawdziwym i szczerym dla niej zachwytem. To godne uwagi. Pragnie jej przypodobać się przez żarty, przez silenie się na dowcip, przez naśladowanie poetów francuskich, w których się lubowała. Ale przynajmniej przemawia już do swej władczyni jako do istoty ludzkiej, a nie jak do bóstwa; zaczyna się w nim budzić niewyraźne poczucie godności własnej. Słowianie […] zawdzięczają obudzenie się tego poczucia wpływowi obcemu […].

W duszę słowiańską najtrudniej było wpoić poczucie własnej godności. Lud rosyjski, od tylu wieków ujarzmiony przez obcych, przez NormanówNormanowieNormanów, potem przez Mongołów, nic niemający wspólnego z władcami, których nawykł czcić z daleka, ujrzał się obecnie zbliżonym do tronu, poczuł, że łączy go coś z władcą. Trzeba zatem wybaczyć Dzierżawinowi jego żarty w bardzo złym smaku, w których chciał czasem wydać się prostodusznym,  a stawał się tylko prostackim i niezgrabnym.

Rzecz szczególna, że poeci gminnigminnipoeci gminni, jak to już zauważyliśmy w roku ubiegłym mówiąc o poetach serbskich, nie bywają nigdy prostaccy i niezgrabni. W pieśniach serbskich (które tak trudno było mi przełożyć) literaci francuscy odkryli niezmierną subtelność, delikatność, a razem wdzięk dziecięcy. Skądżeż więc to pochodzi, że ilekroć pisarze słowiańscy starają się o wdzięk,  o subtelność, stają się niemal zawsze prostaccy i niezgrabni? Zjawisko to należałoby rozważyć. Ani estetyka, ani retoryka nie dają nam w tym względzie żadnego wyjaśnienia. Sądzę, że to, co zowiemy prostactwem i niezgrabnością, pochodzi z niedostatku wiary w siebie. Być prostakiem to znaczy chcieć przyjąć [cudzą] formę, pozbawioną już ducha. Kto utracił wiarę we własną godność, ten usiłuje naśladować postawę i ruch kogoś innego;  za karę za to ubliżenie własnej godności staje się prostackim. Prosty, pobożny i pracowity wieśniak słowiański nie będzie nigdy prostackim i niezgrabnym. Wieśniak jako strzelec u boku swego pana lub jako powstaniec ma zawsze postawę piękną i szlachetną; ale tenże wieśniak jako lokaj bywa zawsze prostacki. Ród ten nie jest stworzony do lokajstwa. 
A wielu pisarzy stało się lokajami!

Tak pojmowane prostactwo i niezgrabność, ów brak wiary, niedostatek siły ducha przechodzi powoli w dowcipność. […] Mam jednak przeświadczenie, że to, co powszechnie zowie się espritespritesprit i co występuje w karykaturach, w ucinkachucinekucinkach, jest niczym innym jak tylko prostactwem i niezgrabnością w postaci doskonałej, rozwiniętej do skrajności. To, co najpierw było skażone, popadłszy pod wpływ zła, staje się złem w całej pełni, złem we właściwym znaczeniu. Oto, co nazywamy zwykle „dowcipnym” w potocznym tego słowa znaczeniu. [1840‑1844]

mic Źródło: Adam Mickiewicz, Wykład XII (fragment), [w:] Literatura słowiańska. Kurs drugi.