Stanisław Korab‑Brzozowski (1876–1901) był twórcą zagadkowym – jego zakończone samobójstwem krótkie życie owiane jest tajemnicą. Wiadomo, że pochodził z artystycznej rodziny – ojciec był poetą romantycznym, liryką zajmował się także brat, Wincenty. Stanisław uczestniczył w życiu młodopolskiej cyganerii artystycznej, pozostając pod wpływem charyzmy Stanisława Przybyszewskiego. Część swoich utworów publikował w czasopiśmie „Chimera”, zajmował się też tłumaczeniem poezji francuskich i belgijskich symbolistów. Do targnięcia się na własne życie skłonił go prawdopodobnie zawód miłosny. Za życia nie opublikował żadnego tomu poetyckiego – jego utwory zebrano później w pośmiertnym wydawnictwie Nim serce ucichło opublikowanym w 1910 roku.

Piękno śmierci

Żyjemy w czasie pięknych śmierci – pisała w swoim dzienniku francuska pisarka Coraly do Gaïx, wyrażając w pełni pogląd twórców końca XIX w., dla których śmierć była upragnioną i długo wyczekiwaną przystanią, jedynym pewnym szczęściem, jakie może spotkać człowieka na ziemi. Wiersz Stanisława Koraba‑Brzozowskiego jest tego przykładem. Śmierć w tym utworze jest bohaterką ambiwalentną – podobnie jak XIX‑wieczna femme fatalefemme fatalefemme fatale przynosi jednocześnie upojenie i zatracenie.

R1D80ydp74kP21

Zdjęcie przedstawia portret mężczyzny. Jest on w średnim wieku. Mężczyzna siedzi. Ma półdługie, zmierzwione włosy. Długie wąsy i brodę hiszpankę. Ubrany jest w elegancki surdut, koszulę i krawat.

Swoistość tego erotyku polega przede wszystkim na zaskakującej koncepcji ujawniającej się w zakończeniu: upragnioną i wyczekiwaną kochanką okazuje się śmierć. To do niej podmiot liryczny przemawia w sposób intymny. Wyznania nie kojarzą się ze śmiercią i powodują, że wiersz może wydać się przerażający właśnie ze względu na płynące z niego ciche szczęście. Mimo bliskości śmierci podmiot liryczny nie odczuwa strachu, lecz przyjemność czerpaną z oczekiwania na przyjście ukochanej. To zachowanie odmienne od wcześniejszych wyobrażeń spotkania ze śmiercią. Osoba mówiąca w wierszu nie traci rozumu jak bohater średniowiecznego dialogu Rozmowy Mistrza Polikarpa ze Śmiercią. Sama śmierć została przedstawiona w inny sposób – bez typowych atrybutów i fizjologicznych szczegółów. Mimo pozornych odniesień do cielesnego wyglądu, mimo doznań zmysłowych samego podmiotu, śmierć w wierszu pozostaje w sferze imaginacji.

Stanisław Korab‑Brzozowski nie przedstawia jednak tylko urzekającego oblicza kochanki‑śmierci. Pisze o szacie białej, pajęczej, zimnych barwach, skardze, tęsknocie, kwiatach, które mróz krwawi, chwili zmierzchu sennej. Mimo radości ze spotkania z ukochaną z wiersza wyzierają ból i cierpienie, które rozpaczliwie szukają ukojenia. Już pierwszy wers, anaforycznie powtarzający się na początku każdej strofy, wprowadza przygnębiającą atmosferę jesieni. Aby zrozumieć, co ta pora roku znaczyła dla poety, warto przyjrzeć się innemu jego wierszowi - Kiedy wiosna… Drzewa stają się w tym utworze uosobieniem ludzi, liście zaś – ich wrażliwości:

Jesień przynosi ukojenie, cierpiących obdarza zapomnieniem. Za takim stanem tęsknili dekadencidekadentyzmdekadenci. Nie widząc sensu życia, szukali jesieni, czasu, w którym wszystko oddala się powoli w nicość. Odsuwali się od sprawiającej im ból rzeczywistości. Zatapiali się w sobie. Przygotowywali się w ten sposób na przyjęcie śmierci, która nie była dla nich złem, a najwyższym dobrem przynoszącym prawdziwe i wieczne zapomnienie.

Śmierć jako wybawicielka

Kazimierz Wyka w Modernizmie polskim zwraca uwagę, że:

Zachód słońca, chwila zmierzchu nie funkcjonują jednak tylko jako piękne tło spotkania. Epatując ciszą i spokojem, przekształcają samą śmierć w jedyne dobrodziejstwo dla człowieka znużonego życiem. Przykładem takiego postrzegania zakończenia życia jest litania do śmierci pochodząca z poematu prozą Pieśń triumfującej miłości Tadeusza Micińskiego:

Śmierć jawi się tutaj jako lekarstwo na każdą chorobę, jest pięknym snem w błogiej niepamięci, o tyle lepszym od innych dróg ucieczki od życia typowych dla poezji Młodej Polski (sztuka, erotyka, nirwana), że nigdy nieprzemijającym. Podmiot liryczny wiersza Stanisława Koraba‑Brzozowskiego również osuwa się w stan onirycznyoniryzmoniryczny. Prosi śmierć o zamknięcie jego oczu:

Śmierć kładąca dłonie na skroniach człowieka może przypominać inne młodopolskie realizacje tego tematu. Tak jest u Staffa w wierszu Sen na skrzydłach zmierzchu:

RfFDuRtQfx2lo1

Ilustracja przedstawia fragment obrazu. Na pierwszym planie znajduje się stojąca i opierająca się o zewnętrzną ścianę wiejskiej chałupy młoda kobieta z kosą w prawej dłoni. Kobieta ma ciemną suknię, przy pasie dwa kolorowe kwiaty. Trzyma się lewą dłonią za bok. Włosy ma upięte, a w nich wpięte kwiaty. Za jej plecami, przez otwarte okno wygląda starszy, łysy mężczyzna.

Tak jest również w obrazie Jacka Malczewskiego Śmierć. Na płótnie widać czarnowłosą dziewczynę, młodą i piękną, z więdnącymi anemonami (zawilcami) przy fioletowej jednak, nie białej, jak w wierszu, sukni. Brzozowski pominął tradycyjny atrybut śmierci – kosę, która na obrazie znajduje się niemal na pierwszym planie. Śmierć Malczewskiego jest poza tym ucieleśniona, nie ma zwiewności dziewczyny z wiersza O przyjdź! W wierszu Brzozowskiego zmiana wywołana nadejściem śmierci zachodzi na gruncie psychiki.

Młodopolscy twórcy pozostawili wiele wizji śmierci. Możliwe jest stwierdzenie istnienia ówczesnej wersji makabry, czyli śmierci uosobionej. W XV i XVI w. wyobrażano sobie śmierć jako szkielet, w Młodej Polsce zaś pojawiła się piękna kobieta. Ta epoka „oswoiła” śmierć przez jej estetyczną kontemplację oraz przez stworzenie młodopolskiego, konwencjonalnego, upersonifikowanego wyobrażenia śmierci – femme fatale, a jednocześnie piastunki, matki, dziewczyny.

Śmierć poety

Wiersz O przyjdź! jest niezwykły także ze względu na osobę samego twórcy. Stanisław Korab‑Brzozowski w wieku zaledwie 25 lat popełnił samobójstwo. Śmierć tę przyspieszyła nieszczęśliwa miłość do Dagny Przybyszewskiej. Tak zgasł wielki talent polskiej poezji, poeta, który w zasadzie dopiero nabierał wprawy w pisaniu.

Słownik