Czym jest małżeństwo?

Według polskiego prawa małżeństwomałżeństwomałżeństwo to usankcjonowany, trwały i równoprawny związek między kobietą i mężczyzną. Zostaje zawarte w momencie, gdy jednocześnie złożą oni przed kierownikiem Urzędu Stanu Cywilnego (USC) oświadczenie, że wstępują ze sobą w związek małżeński. Oświadczenie takie powinno być złożone publicznie i w obecności dwóch pełnoletnich świadków. Małżeństwo może być zawarte również wtedy, gdy kobieta i mężczyzna podlegają prawu wewnętrznemu Kościoła lub innego związku wyznaniowego (ślub kościelny, wyznaniowy) i w obecności duchownego oświadczą wolę jednoczesnego zawarcia małżeństwa podlegającego prawu polskiemu. Duchowny sporządza zaświadczenie stwierdzające zawarcie małżeństwa, które podpisują małżonkowie i dwóch pełnoletnich świadków obecnych podczas ślubu.

Ślub kościelny lub wyznaniowy jest możliwy jedynie wtedy, gdy ustawa lub umowa międzynarodowa reguluje stosunki pomiędzy państwem a Kościołem lub innym związkiem wyznaniowym, wskutek czego małżeństwo zawarte w tej formie wywołuje takie same skutki prawne, jak to zawarte w USC. W Polsce regulację tę zapewniają ustawy o stosunku między państwem a niektórymi Kościołami i związkami wyznaniowymi. W przypadku Kościoła rzymskokatolickiego jest to konkordat (stąd tzw. ślub konkordatowy) zawarty między Stolicą Apostolską a RP 28 lipca 1993 r. (Dz.U. z 1998 r. nr 54, poz. 318). W Polsce małżeństwo może więc zostać zawarte w formie świeckiej (przed kierownikiem USC) lub wyznaniowej (przed duchownym reprezentującym Kościół lub związek wyznaniowy). Obie formy pociągają za sobą takie same skutki prawne.

R1Nhd6nPbQ3fa

Zdjęcie przedstawia obrus, na którym leżą dwie złote obrączki. Obok nich ozdobna gałązka, mały pakunek z kokardką, talerz i łyżeczka.

Przeszkody w zawarciu związku małżeńskiego w prawie polskim

Według obowiązujących w Polsce przepisów, małżeństwa nie może zawrzeć osoba, która:

• nie ukończyła 18. roku życia (jednak z ważnych powodów sąd rodzinny może zezwolić na zawarcie małżeństwa kobiecie, która ma ukończone 16 lat);

• jest całkowicie ubezwłasnowolniona – ze względu na chorobę psychiczną lub niedorozwój umysłowy (jednak w przypadku, gdy stan umysłu lub zdrowia takiej osoby nie zagraża małżeństwu ani też zdrowiu przyszłego potomstwa oraz gdy osoba ta nie jest całkowicie ubezwłasnowolniona, sąd może zezwolić na zawarcie małżeństwa przez tę osobę);

• pozostaje w ważnym związku małżeńskim (zakaz bigamii, czyli wielożeństwa);

• jest krewnym w linii prostej (np. ojciec, syn, wnuk lub matka, córka, wnuczka).

Ponadto, nie można zawrzeć małżeństwa z rodzeństwem (rodzonym i przyrodnim), krewnymi przysposabiającymi i przysposobionymi oraz pozostającymi w powinowactwie w linii prostej (np. zięć – teściowa). Tylko z ważnych powodów sąd może zezwolić powinowatym na zawarcie związku małżeńskiego.

Wspólność majątkowa

Ustawowa wspólność majątkowa

W myśl art. 18 Konstytucji RP małżeństwo jest podstawą rodziny, która tworzy główną komórkę społeczną. Kobieta i mężczyzna, zawierając małżeństwo, zobowiązują się do wspólnego pożycia (więzi duchowej, fizycznej i ekonomicznej), wierności, lojalności oraz wzajemnej pomocy. Konsekwencją zawarcia małżeństwa jest także powstanie  z mocy samego prawa ustawowej wspólności majątkowejmałżeńska wspólność majątkowawspólności majątkowej, która obejmuje dorobek małżonków w czasie trwania ich małżeństwa. Wspólności ustawowej nie stanowi natomiast majątek odrębny małżonków, np. nabyty przed zawarciem małżeństwa lub też nabyty przez jedno z nich w wyniku darowizny, praw autorskich czy nagród już w czasie trwania małżeństwa.

Umowna wspólnota majątkowa

Małżonkowie mogą także przed lub po ślubie zawrzeć tzw. intercyzę, czyli umowę w formie aktu notarialnego, w której dokonują ograniczenia lub wyłączenia wspólności ustawowej. Jest to tzw. wspólność majątkowa umowna (np. z powodu interesów prowadzonych przez jedno ze współmałżonków, by na wypadek bankructwa firmy nie stracić wszystkiego, by zachować niezależność finansową i majątkową). Umowna wspólność majątkowa może zostać zawarta także podczas trwania małżeństwa. Może też w trakcie małżeństwa zostać rozszerzona o nowe składniki majątkowe.

Każde z małżonków ma prawo żądać sądowego zniesienia wspólności majątkowej -zarówno ustawowej, jak i umownej. Ustaje ona wraz z dniem oznaczonym w wyroku, który ją znosi.

Ustanie małżeństwa

Powodami ustania małżeństwa są: śmierć jednego z małżonków, uznanie za zmarłego oraz rozwód. Rozwód może być orzeczony przez sąd okręgowy jedynie wówczas, gdy nastąpił trwały i zupełny rozkład pożycia i nie ma nadziei na jego wznowienie. Sąd nie orzeknie rozwodu, jeżeli wskutek niego miałoby ucierpieć dobro małoletnich dzieci małżonków.

Małżonkowie mogą także żądać, aby sąd orzekł separację. Pociąga ona te same konsekwencje prawne, co rozwód, np. rozdzielność majątkową. Podstawową różnicą jest to, że pozostający w separacji małżonkowie nie mogą zawrzeć nowego związku małżeńskiego. Małżonkowie oraz pozostające na ich utrzymaniu dzieci tworzą rodzinę. Stosunki rodzinne stanowią przedmiot regulacji prawnej. W Polsce kwestie związane z prawem rodzinnym reguluje Kodeks rodzinny i opiekuńczy uchwalony 25 lutego 1964 r. (Dz.U. z 1964 r. nr 9, poz. 59 z późn. zm.).

Unieważnienie małżeństwa również następuje na mocy wyroku sądu, a jego przyczynami mogą być przeszkody małżeńskie, wady oświadczeń woli oraz niedostatki pełnomocnictwa.

Uregulowania prawne

Prawo rodzinne i opiekuńcze normuje ogół stosunków wynikających z małżeństwa, pokrewieństwa, powinowactwa, przysposobienia oraz zawiera przepisy dotyczące instytucji opiekiopiekaopieki i kuratelikuratelakurateli. W Polsce Kodeks rodzinny i opiekuńczy stanowi uzupełnienie Kodeksu cywilnego. Własną regulację praw rodzinnych zawiera również Traktat Konstytucyjny UE, którego rozdział II dotyczy prawa do założenia rodziny i zawarcia małżeństwa, równouprawnienia kobiet i mężczyzn, praw dziecka i ochrony życia rodzinnego.

Rodzina i pokrewieństwo

R1bPilQ37iqhe

Zdjęcie przedstawia jezdnię, którą idzie kobieta i mężczyzna. Trzymają on pomiędzy sobą, za ręce małe dziecko. Wszystkie postacie ukazane są tyłem do widza.

Małżeństwo i rodzicielstwo są podstawą więzi rodzinnych. Zgodnie z definicją socjologa Jana Szczepańskiego, rodzina to małżonkowie i dzieci; małżeństwo i pokrewieństwo stanowią podstawę więzi, które decydują o istnieniu rodziny, oraz gwarantują jej ciągłość biologiczną. Z rodziną wiążą się pojęcia pokrewieństwa, czyli pochodzenia od wspólnego przodka, i powinowactwa, czyli związku rodzinnego między małżonkami a krewnymi współmałżonka. Powinowactwo wygasa jedynie w razie unieważnienia małżeństwa, a nie jego ustania. Z małżeństwem i rodziną wiążą się też takie pojęcia, jak: władza rodzicielskawładza rodzicielskawładza rodzicielska, kuratela, adopcja, opiekun, obowiązek alimentacyjny.

Władza rodzicielska

Do momentu osiągnięcia pełnoletności dziecko podlega władzy rodzicielskiej. Władza rodzicielska to ogół obowiązków i praw przysługujących rodzicom, zwłaszcza dotyczących pieczy nad osobą i majątkiem dziecka, oraz prawo do wychowania dziecka i troska o jego rozwój fizyczny i duchowy. Z kolei obowiązkiem dziecka pozostającego pod władzą rodziców jest okazywanie im posłuszeństwa i wykonywanie poleceń każdego z nich. Jeżeli dziecko ma własny majątek (zapis testamentowy lub darowizna), rodzice powinni sprawować nad nim pieczę i zarządzać nim z pożytkiem dla dziecka. Po ustaniu zarządu, gdy dziecko osiągnie pełnoletność, rodzice są zobowiązani zarządzany majątek oddać dziecku. Żądanie to nie dotyczy dochodów pobranych z majątku w czasie wykonywania władzy rodzicielskiej, a przeznaczonych na potrzeby dziecka. Rodzice, jako przedstawiciele ustawowi dziecka, dokonują w jego imieniu czynności prawnych i odpowiadają za jego zobowiązania. Władza rodzicielska wygasa wraz z uzyskaniem przez dziecko pełnoletności, ale są od tego wyjątki, np. obowiązek alimentacyjny wobec dziecka pełnoletniego, które się uczy i nie może samodzielnie się utrzymać. W wyjątkowych sytuacjach władza rodzicielska może być ograniczona, zawieszona lub całkowicie odebrana. W takiej sytuacji ustanawia się opiekę i kuratelę.

Adopcja

Adopcja, inaczej przysposobienie, to prawne uznanie cudzego dziecka za własne. Zasadniczym celem i funkcją przysposobienia jest zapewnienie dziecku prawidłowych warunków rozwoju, właściwego wychowania i ogólnego utrzymania. Adopcja nie jest czynnością prawną, powstaje na mocy orzeczenia sądowego. Przysposabiającym może być osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych, a także nieposzlakowaną opinię, niekarana i o dobrym statusie ekonomicznym. Adopcji mogą dokonywać wspólnie tylko małżonkowie. Do przysposobienia konieczna jest zgoda rodziców dziecka, chyba że zostali pozbawieni praw rodzicielskich lub są nieznani. Również konieczna jest zgoda przysposabianego dziecka, jeśli ukończyło 13 lat. W wyniku adopcji między przysposabiającym a przysposobionym powstaje taki sam stosunek, jak między rodzicami a dziećmi.

R1JMm2BoTKFNN

Zdjęcie przedstawia stojąca na łące kobietę i mężczyznę. Pomiędzy nimi stoi mały chłopiec, trzymany przez kobietę i mężczyznę za ręce. Za ich placami błękitne niebo i świecące słońce.

Obowiązek alimentacyjny

Obowiązek alimentacyjny może wynikać z pokrewieństwa, powinowactwa i małżeństwa. Krewni w linii prostej (to znaczy rodzice, dziadkowie, dzieci) oraz w linii bocznej (rodzeństwo) zobowiązani są do wzajemnej alimentacji, jeśli osoba do tego uprawniona znajduje się w potrzebie. Zakres tego obowiązku kształtuje się różnie i obejmuje środki niezbędne do zaspokojenia usprawiedliwionych potrzeb życiowych. Przy ustalaniu wysokości alimentów bierze się pod uwagę zarówno potrzeby uprawnionego, jak i możliwości zobowiązanego.

Obowiązek alimentacyjny to powinność rodziców wobec dzieci, ale także dzieci wobec rodziców, jeśli znajdują się oni w niedostatku ze względu na wiek, stan zdrowia i własnymi siłami nie są w stanie zaspokoić swoich usprawiedliwionych potrzeb. W takim przypadku obowiązek alimentacyjny zależy od możliwości majątkowych dzieci i dotyczy ich wszystkich w częściach równych (podobny status majątkowy) lub proporcjonalnych (w zależności od majętności dziecka).

Alimentów mogą żądać od siebie także małżonkowie - zarówno w trakcie trwania małżeństwa, jak i separacji, a w pewnych okolicznościach również po rozwodzie. Obowiązek alimentacyjny wygasa ostatecznie względem tego małżonka, który podczas rozwodu został uznany przez sąd za wyłącznie winnego rozkładu pożycia. Jeśli natomiast żadne z małżonków nie ponosi winy za rozkład pożycia bądź też rozwód został orzeczony bez orzekania o winie którejkolwiek ze stron, albo przeciwnie, z winy obojga małżonków - w takich sytuacjach obowiązek alimentacyjny trwa nadal.

Słownik