Przeczytaj
Liść powstaje z zawiązków bocznych merystemu wierzchołkowego. W anatomicznej budowie liścia większości roślin wyróżnić można mezofil, składający się z miękiszu palisadowego i gąbczastego, skórkę, zwaną epidermą, oraz wiązki przewodzące (tzw. nerwy liścia). W epidermie większości liści występują aparaty szparkowe.
Typowy liść roślin dwuliściennych składa się z części nasadowej (często z przylistkami) i górnej, zbudowanej z ogonka liściowego (z wyjątkiem liści siedzących), oraz z blaszki liściowej. Na roślinie zwykle występuje kilka rodzajów liści: liście właściwe, liście przykwiatowe oraz łuski pąkowe.
W zależności od warunków środowiskowych, w jakich żyje roślina, oraz funkcji pełnionych przez liście mogą one zostać przekształcone m.in. w ciernie, liściaki, wąsy, aparaty chwytne i łuski.
Modyfikacje budowy liści w zależności od środowiska życia
Jest to modyfikacja liścia w zaostrzony, sztywny organ, często zdrewniały i mający własną wiązkę przewodzącą. Ciernie występują m.in. u kaktusowatych (Cactaceae), rosnących głównie w środowiskach suchych. Wykształcenie cierni jest cechą kseromorficznąkseromorficzną – ich mała powierzchnia stanowi jedno z przystosowań chroniących przed utratą wody w wyniku transpiracjitranspiracji. Funkcją cierni jest również ochrona roślin przed zjadaniem ich przez zwierzęta roślinożerne, np. u berberysu (Berberis L.).
Funkcję ochronną przed zwierzętami roślinożernymi pełnią również kolce. Jednak w przeciwieństwie do cierni są one wytworem epidermy oraz tkanek znajdujących się pod nią. Kolce nie mają własnej wiązki przewodzącej i łatwo ulegają oderwaniu. Kolce występują np. u róży (Rosa).
Liściaki charakteryzują się silnie rozrośniętym i spłaszczonym ogonkiem liściowym, który przyjmuje blaszkowaty kształt i pełni funkcję asymilacyjną. Z kolei blaszka liściowa ulega zredukowaniu. Wytwarzanie liściaków jest przystosowaniem roślin do suchego klimatu (ze względu na małą gęstość szparek w komórkach epidermy ogonka i zdecydowanie mniejszą transpirację przez tę część liścia). Typowe liściaki występują zwłaszcza u roślin kseromorficznych, np. u akacji (Acacia).
Igły (czasem zwane szpilkami) są przystosowaniem roślin iglastych do przetrwania zimy w klimacie umiarkowanym bez konieczności utraty liści. Jedną z cech igieł jest mała powierzchnia w stosunku do objętości, co pozwala im zatrzymywać ciepło zimą. Dodatkowo igły pokryte są grubościenną epidermą i znajdującą się pod nią zdrewniałą hipodermąhipodermą. Pokryte są również substancją woskową, która zabezpiecza je przed niskimi temperaturami. Woda jest na okres zimy odprowadzana z igieł do niższych partii rośliny, by nie doprowadzić do ich zamarznięcia. Wytwarzanie igieł jest cechą kseromorficzną – redukcja powierzchni liści ogranicza transpirację, dzięki czemu drzewa iglaste mogą rosnąć na suchych, piaszczystych i średniej jakości glebach.
Wąsy mogą być pochodzenia liściowego lub pędowego. Są to organy czepne u roślin: nierozgałęzione lub rozgałęziające się, cienkie i wrażliwe na dotyk – pod wpływem bodźca mechanicznego (dotyku) owijają się dookoła mechanicznych podpór lub innych roślin. Wąsy pomagają również w warunkach dużej konkurencji uzyskać lepszy dostęp do światła. W przypadku wąsów pochodzenia liściowego są to całkowicie lub częściowo przekształcone liście. Przykładem rośliny, której wąsy są pochodzenia liściowego, jest fasola (Phaseolus).
Rośliny mięsożerne najczęściej rosną na glebach ubogich w azot (takich jak torfowiska), dlatego pierwiastek ten dostarczany jest przez spożycie owadów lub drobnych kręgowców. Przekształcenie liści roślin mięsożernych w aparaty pułapkowe umożliwia aktywne łapanie ofiar. Liście pułapkowe przystosowane są do wabienia (miodnik pozakwiatowymiodnik pozakwiatowy), chwytania poprzez szybkie zamknięcie klapek oraz przytrzymywania ofiary (wydzielanie śluzu), a na końcu wydzielania enzymów trawiennych i wchłaniania pokarmu. Aparaty pułapkowe występują np. u muchołówki (Dionaea) i kapturnicy (Sarracenia).
Łuski to skórzaste lub błoniaste, często skorkowaciałe, mięsiste lub blaszkowate twory pochodzenia liściowego. Niekiedy są przekształconymi przylistkami lub innymi wyrostkami skórki. Pełnią m.in. funkcje ochronne (np. łuski pączkowe) i ochronne (np. łuski u cebuli – Allium cepa).
Liście tego typu są przystosowane do magazynowania substancji pokarmowych i wody. Występują m.in. u cebuli (Allium cepa). U sukulentów liściowych, np. aloesu (Aloe), występują grube, mięsiste liście gromadzące zapasy wody (w tzw. miękiszu wodnymmiękiszu wodnym).
U roślin wodnych liście często przybierają kształt pozwalający im unosić się na wodzie, np. u grzybienia (Nymphaea) są duże i tarczowate. Liście wodne, w odróżnieniu od liści mezomorficznych, charakteryzują się obecnością aerenchymyaerenchymy oraz brakiem aparatów szparkowych. Z kolei liście pływające po powierzchni wody wyróżniają się obecnością aparatów szparkowych tylko w górnej skórce.
Heterofilia (różnolistność)
W zależności od warunków środowiskowych u jednej rośliny mogą występować różne typy liści zielonych. Wyróżnia się heterofilię indukowaną (spowodowaną czynnikami środowiskowymi) oraz heterofilię dziedziczną (uwarunkowaną genetycznie). Przykładem rośliny, u której występuje heterofilia, jest strzałka wodna (Sagittaria sagittifolia). Roślina ta ma trzy rodzaje liści:
podwodne – długie i wąskie liście; pozbawione są aparatów szparkowych, gdyż zarówno COIndeks dolny 22, jak i OIndeks dolny 22 przenikają przez skórkę na drodze dyfuzji;
pływające – owalne i unoszące się na powierzchni wody; aparaty szparkowe znajdują się tylko na górnej stronie liścia i umożliwiają pobieranie COIndeks dolny 22 z atmosfery;
nadwodne – o strzałkowatym kształcie, wyrastające ponad powierzchnię wody; aparaty szparkowe znajdują się po obu stronach liścia i umożliwiają wymianę gazową.
Słownik
typ miękiszu, charakteryzujący się dużymi międzykomórkowymi przestworami wypełnionymi powietrzem; pełni funkcję przewietrzania organów roślinnych zanurzonych w wodzie lub mule; w przypadku organów otoczonych powietrzem pełni funkcję mechaniczną u roślin nienarażonych na wysychanie; występuje u roślin wodnych i bagiennych przystosowanych do wilgotnych środowisk (sitowie, pałka, czermień)
główna część liścia, rozpięta na wiązkach przewodzących
podskórnia; warstwa lub pokład komórek pod skórką, występuje w igłach sosny; w korzeniach hipoderma jest nazywana egzodermą
zjawisko przystosowania się roślin do warunków bytowania w suchym środowisku (np. na stepach, pustyniach, skałach, solniskach), konieczności przetrwania długich okresów braku wody lub utrudnień przy jej pobieraniu (w przypadku zasolenia środowiska, u słonorośli); rośliny wykazujące takie przystosowania nazywa się kserofitami; kseromorfizm przejawia się zespołami cech budowy anatomiczno‑morfologicznej: sklerofityzmem (obniżenie transpiracji) u kserofitów i sukulentnością (magazynowanie wody w tkankach) u sukulentów; system korzeniowy jest bardzo rozwinięty (czasem wielokrotnie większy niż nadziemna część rośliny)
miejsce, w którym ogonek liściowy łączy się z łodygą
wiązka przewodząca widoczna w liściu jako użyłkowanie
tkanka roślinna wyspecjalizowana w gromadzeniu wody; zbudowana z komórek o cienkich ścianach i dużych wakuolach zawierających w soku komórkowym pektyny i substancje śluzowe, które pęczniejąc pod wpływem wody, zatrzymują dużą jej ilość i zmniejszają szybkość jej oddawania
gruczoły występujące głównie w kwiatach, niekiedy na liściach roślin miododajnych; wydzielają nektar; rośliny zaopatrzone w miodniki zwabiają za ich pomocą owady i ptaki zapylające
część liścia łącząca blaszkę liściową z łodygą; nie występuje w liściach siedzących
część składowa większości liści; drobne błoniaste lub listkowate parzyste twory występujące u części dwuliściennych, wyrastające najczęściej z nasady liścia
grupa kserofitów obejmująca rośliny, które wykształciły liczne przystosowania do warunków ubogich w wodę (np. tkankę wodną służącą do gromadzenia wody)
parowanie wody z powierzchni roślin; głównym organem transpiracji są liście, z których para wodna uchodzi przez aparaty szparkowe lub przez skórkę pokrytą kutykulą; transpiracja umożliwia przepływ wody i soli mineralnych z korzeni do liści przez naczynia lub cewki