U schyłku mezozoiku nastąpił intensywny rozwój form drzewiastych, które w swoich koronach wytwarzały kwiaty, owoce i nasiona. Bogactwo pokarmu w tym środowisku wpłynęło na rozwój u przodków ssaków naczelnych nowych umiejętności, takich jak chwytanie dłonią, oraz na utrwalenie w budowie ich ciała określonych cech, jak przeciwstawny kciuk w kończynach przednich i paluch na kończynach tylnych, które znacznie ułatwiają wspinanie się na gałęzie drzew.

W eocenie wyodrębnił się rząd Adapoidea, który zapoczątkował linię rozwojową dzisiejszych małpiatek (Prosimii), a także wyższych naczelnych, czyli małp. Charakteryzował je wydłużony pysk z nagim czubkiem nosa oraz dość prymitywne uzębienie.

Ważnym zmysłem stał się wzrok, który dzięki stosunkowo dużym oczom, skierowanym w przód, umożliwiał widzenie trójwymiarowe.

W oligocenie wyższe naczelne (tzw. antropoidy) podzieliły się na trzy rozwijające się równolegle linie rozwojowe:

• małpy szerokonose (m.in. dzisiejsze kapucynki, czepiaki i wyjce);

• małpy wąskonose (pawiany, gerezy);

• małpy człekokształtne (goryle, szympansy).

To właśnie w tym okresie nastąpił intensywny rozwój mózgu oraz skrócenie kości twarzy. Małżowiny uszne stopniowo traciły umiejętność funkcji nastawnych, co wiązało się z trudnościami w określeniu kierunku źródła dźwięku w koronach drzew.

Około 35 mln lat temu w Afryce pojawili się przodkowie człekokształtnych – tzw. propliopiteki. Osobniki te przypominały niewielkie małpy o pokaźnych ogonach i krótkich kończynach. Zapoczątkowały one rozwój właściwych człekokształtnych. Stopniowo zmieniał się sposób przemieszczania potomków tych zwierząt. Polegał głównie na przeskakiwaniu pomiędzy gałęziami oraz zwisaniu na rękach. Ogon tracił więc na znaczeniu i ulegał redukcji, natomiast stopniowej przebudowie anatomicznej ulegał kręgosłup i miednica, co miało wpływ na prostowanie się postawy.

R1JMoAQtMCu5R1

Czarno‑biała fotografia przedstawia starszego człowieka zwróconego profilem do obiektywu. Ma łysą głowę z dłuższymi, siwymi włosami z tyłu czaszki. Jego broda jest długa i siwa, sięga do piersi. Mężczyzna ubrany jest w czarny garnitur i czarną kamizelkę. Tło zdjęcia również ma kolor czarny.

Przebieg ewolucjiewolucjaewolucji hominidów (antropogenezęantropogenezaantropogenezę) jako pierwszy opisał Karol Darwin w 1871 roku w dziele O pochodzeniu człowieka. Dokonał analizy porównawczej anatomii człowieka i małp człekokształtnych oraz wyciągnął wnioski z obserwacji zachowań współczesnych gatunków, stwierdzając, że człowiek, Homo sapiens, jest najbliżej spokrewniony z afrykańskimi małpami człekokształtnymi.

Współczesna linia człekokształtnych Hominoidea obejmuje pięć rodzajów:

• gibony;

• orangutany;

• goryle;

• szympansy;

• człowieka.

Najstarsze odnalezione kopalne hominidy, wskazujące na wspólnego przodka człowieka i szympansa, pochodzą sprzed około 6−4,5 mln lat, np.  Orrorin tugenensis z Kenii. Prawdopodobnie żyły one jeszcze w środowisku zadrzewionym, a ich postawa nie była w pełni wyprostowana.

Więcej na temat uwarunkowań i przebiegu antropogenezy znajdziesz tutaj.

Porównanie cech w obrębie współczesnych naczelnych wskazuje na niewielkie różnice morfologiczno‑fizjologiczne, które wiążą się z całkowitym spionizowaniem postawy ciała, dwunożną lokomocją oraz zwiększeniem objętości mózgu u człowieka.

W poniższej tabeli przedstawiono porównanie wybranych cech wskazujących na podobieństwa i różnice pomiędzy człowiekiem współczesnym a innymi małpami człekokształtnymi.

Słownik