Władza jako zjawisko społeczne

Władza to możliwość wywierania przez jednostkę albo grupę ludzi rzeczywistego wpływu na ważne aspekty życia dotyczące własnego postępowania lub postępowania innych ludzi niezależnie od tego, czy jest to zgodne z ich wolą. W sytuacji optymalnej, w której mamy do czynienia ze zgodnością woli sprawujących władzę i jej poddanych, w zasadzie stosunki o charakterze władczym są zbędne, ponieważ w tym przypadku nie zachodzi konflikt interesów. Kryterium charakteru relacji międzyludzkich każe dokonać podziału władzy na:

• indywidualną – oznacza panowanie nad sobą i swoim postępowaniem wobec innych osób przez wybór między alternatywnymi wariantami zachowań;

• wspólnotową – wynika ona z bezpośrednich relacji między osobami (np. rodzinnych, towarzyskich lub mafijnych);

• publiczną – obejmuje duże, niepowiązane więzami osobistymi społeczności i przejawia się w formie władzy państwowej, ideologicznej albo ekonomicznej.

RL5eh3VzBTQ2r1

Zdjęcie przedstawia człowieka w masce. Widać przystawioną do jego głowy broń.

Władza wspólnotowa i publiczna zaliczane są do kategorii władzy społecznej. Określa się nią stosunek społeczny zachodzący między jednostkami albo grupami społecznymi. W tym stosunku jedna ze stron ma możliwość narzucania własnej woli drugiej stronie, nawet mimo jej sprzeciwu, a ponadto ma środki zapewniające możliwość kontroli postępowania drugiej strony. Taka charakterystyka stosunków władzy występuje w każdej grupie społecznej. Są podmioty wydające polecenia i takie, które je wykonują. Relacje władzy i podziału na przełożonych i podwładnych to cecha charakterystyczna dla tego zjawiska. Władza społeczna, tj. wspólnotowa i publiczna, może się opierać zarówno na jej dobrowolnej akceptacji (jej źródło stanowi autorytet i prawowitość), jak również na przymusie społecznym oraz przemocy fizycznej. Przyjmuje się, że osoby podporządkowane sprawującym władzę muszą mieć podmiotowość społeczną. Ostatecznie więc władzę możemy zdefiniować jako możliwość skutecznego narzucania swojej woli innym.

Źródła władzy

Przemoc to wywieranie wpływu na zachowanie innych osób – mimo braku ich przyzwolenia na taki wpływ – w celu uzyskania określonego efektu; jest działaniem przemyślanym i racjonalnym; może przybierać postać indywidualną lub grupową.

Przymus to środki prawne, które są stosowane w celu zapewnienia przestrzegania prawa; nie jest uważany za przemoc.

Nagroda to korzyść przysporzona w uznaniu za określone osiągnięcia (czynność bądź rezultat); forma wyróżnienia i pozytywnej oceny, np. za zaangażowanie w sprawę.

Tradycja jest przekazywaną z pokolenia na pokolenie treścią kultury, uznaną przez zbiorowość za społecznie ważną dla jej teraźniejszości i przyszłości.

Charyzma to cecha osobista jednostki, czyniąca ją wyjątkową na tle reszty społeczności.

Wiedza to ogół informacji o rzeczywistości i umiejętność ich wykorzystania.

Rodzaje władzy

Istnieją różne podziały władzy. Jednym z najważniejszych jest podział na:

• władzę ekonomiczną;

• władzę państwową (polityczną).

Władza ekonomiczna

Władza ekonomiczna to zdolność podmiotu władzy do narzucania swojej woli oraz zmuszania do określonego zachowania i kontrolowania przedmiotu władzy.

RFHbC6bYM216x1

Zdjęcie przedstawia dojrzałego mężczyznę o kwadratowej twarzy. Mężczyzna uśmiecha się, ma siwe brwi, głęboko osadzone oczy i duży nos. Jego włosy są jasne, proste, zaczesane na prawą stronę. Mężczyzna ubrany jest w garnitur, koszulę i krawat.

Źródłami władzy ekonomicznej może być zarówno własność, np. czynników produkcji, produktów lub podmiotów gospodarczych, jak również wiedza (szczególnie ta związana z umiejętnością zarządzania) oraz posiadanie władzy o innym charakterze (np. politycznej, religijnej).

Rodzaje władzy ekonomicznej są uzależnione od relacji między podmiotem a przedmiotem władzy, ale na przestrzeni wieków uwidoczniła się – zgodna z procesami politycznymi – tendencja do zmniejszania zakresu ekonomicznej władzy autorytarnejautorytaryzmautorytarnej na rzecz władzy ograniczonej, przy czym ograniczanie władzy autorytarnej to również poszerzanie kręgu osób odpowiedzialnych za procesy ekonomiczne.

Władza państwowa (polityczna)

Władza państwowa (polityczna) to typ władzy uniwersalnej i ogólnospołecznej, która obejmuje ludzi zamieszkujących określone terytorium. Jest ona sprawowana przez konkretne podmioty (osoby lub grupy osób) wyodrębnione z ogółu ludności. Władza państwowa opiera się na potencjalnej możliwości użycia przemocy fizycznej w formach przewidzianych prawem. Obecnie tylko rządzący mają monopol stosowania siły fizycznej. Władza rządzących bazuje na autorytecie pochodzącym z legitymacji kompetencyjnej i ideologicznej, a szczególnie z przekonania, że rządzący działają zgodnie z interesem społeczeństwa. Władza państwowa opiera się zarówno na mocy, jak i autorytecie instytucjonalnym organów władzy państwowej. Bezpośredni podmiot władzy państwowej w państwie demokratycznym tworzy personel polityczny organów państwa oraz funkcjonariusze administracji państwowej. Elitą władzy w tym systemie są: kierownicze gremia organizacji państwowej, partii politycznych, grup interesów i środków masowej komunikacji. Społecznym podmiotem władzy państwowej jest naród, czyli ogół obywateli uczestniczących w powoływaniu kierownictwa politycznego państwa i wpływających na jego rządy. Podmiotami władzy państwowej są zatem łącznie rozumiane – elita władzy i naród.

Do zadań bezpośredniego podmiotu władzy państwowej należy zapewnienie bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego państwa, ochrona stosunków społeczno‑ekonomicznych i stwarzanie warunków do samoorganizowania się społeczeństwa. Do głównych uprawnień podmiotu władzy państwowej należą uprawnienia prawodawcze – do stanowienia norm prawnych powszechnie wiążących, bez naruszania konstytucyjnych praw i wolności obywatelskich i do wymierzania sankcji w stosunku do osób przekraczających te normy (służy temu zarówno wymiar sprawiedliwości, jak i organy przymusu, np. wojsko lub policja). Organy wyposażone w uprawnienia władcze tworzą aparat władzy państwowej, który jest zbudowany na zasadzie jednolitości i centralizacji albo zasadzie podziału władzy. W modelu niedemokratycznym personel polityczny nie jest wyłaniany w wyborach. Nie odpowiada też przed społeczeństwem za swoje działania, a społeczeństwo jest biernym przedmiotem rządzenia. Systemy charakterystyczne dla tego modelu to: starożytne tyranietyraniastarożytne tyranie, monarchiemonarchiamonarchie i dyktaturydyktaturadyktatury. Podmiotem władzy w tych systemach są jednostki bądź niewielkie grupy oligarchiczne np. magnateria albo przywódcy monopartiimonopartiamonopartii.

Zasada trójpodziału władzy

Możliwość rządzenia, czyli skutecznego narzucania swojej woli innym, w państwie demokratycznym odbywa się zgodnie z obowiązującym prawem i za pośrednictwem organów państwowych. Stanowią one aparat państwowy. W większości współczesnych państw demokratycznych aparat państwowy jest ukształtowany na podstawie zasady trójpodziału władzy na:

• władzę ustawodawczą (parlament jedno- lub dwuizbowy);

• władzę wykonawczą (prezydent, rząd);

• władzę sądowniczą (niezawisłe sądy, które kierują się przy orzekaniu wyłącznie obowiązującym prawem).

Władze te są za sobą w pewien sposób powiązane, ale równocześnie w zakresie swoich ustawowych kompetencji niezależne. W systemie demokratycznym organy państwa (władza państwowa) mogą narzucać obywatelom swoją wolę i ją zabezpieczać środkami przymusu, ale tylko w ramach obowiązującego prawa.

Legitymizacja władzy według Maxa Webera

Legitymizacja władzy to jej uprawomocnienie na podstawie społecznie akceptowanych zasad. Cechuje ją dobrowolność ze strony społeczności, która wyraża zgodę na określoną formę organizacji zwierzchności.

Max Weber – niemiecki socjolog, filozof, prawnik i ekonomista, wyróżnił trzy typy uprawomocnienia władzy, a mianowicie:

• władza tradycyjna;

• władza charyzmatyczna;

• władza legalna.

Słownik