Cisza przed burzą

Przez pierwsze miesiące 1914 r. w Europie panował względny spokój. Kontynent jakby odpoczywał po wielkich konfliktach, które wstrząsały nim przez kilka wcześniejszych lat.  Jednym z najgroźniejszych były wojny bałkańskie, seria konfliktów, które rozegrały się na Płw. Bałkańskich w latach 1912‑1913, a których efektem był wzrost napięcia między znajdującymi się tam państwami (Bułgarią, Serbią, Rumunią, Grecją i Czarnogórą) oraz upadek znaczenia Turcji. Wzrosła za to pozycja Serbii, która ze swoimi hasłami nacjonalistycznymi zaczęła stanowić coraz poważniejsze zagrożenie dla monarchii austro‑węgierskiej. W stosunkach międzynarodowych nadal więc istniał stan napięcia i wiele symptomów zwiastowało wybuch konfliktu między narodami. Antagonizm francusko‑niemiecki wynikły na skutek przegranej wojny z Prusamiwojna z Prusamiwojny z Prusami w 1871 r. i utraty Alzacji i Lotaryngii przez Francję, sprzeczności wokół kolonii w Afryce, zatargi o wpływy na Bałkanach, powstanie dwóch sojuszy: trójporozumienia (porozumienie Wielkiej Brytanii, Francji i Rosji, nazywane także ententą) i trójprzymierza (tajny układ zawarty pomiędzy Cesarstwem Niemieckim, Królestwem Włoch i Austro‑Węgrami) – to kilka przykładów narastających w polityce europejskiej początków XX w. kwestii spornych. Wojna wisiała w powietrzu już od dłuższego czasu. Dlaczego wybuchła właśnie w sierpniu 1914 r.?

Czarna Ręka

Szczegóły wizyty arcyksięciaarcyksiążęarcyksięcia Franciszka Ferdynanda w Sarajewie zamachowcy znali już wiele miesięcy przed przybyciem dostojnych gości i mieli wystarczająco dużo czasu, by się dobrze przygotować. Zamach przeprowadzili 28 czerwca 1914 r.

RoKH1GhqSaPyq

Fotografia przedstawia portret rodzinny. To Franciszek Ferdynand siedzi na fotelu z córką na kolanach. Obok niego stoi żona Zofia ze starszą córką. Dzieci ubrane w białe sukienki.

Rząd w Wiedniu był przekonany, że za zamachem stała Serbia, dążyła ona do połączenia wszystkich Serbów południowych pod swoją egidą. Zagrażało to integralnościintegralnośćintegralności terytorialnej Austro‑Węgier, zamieszkiwanych przez liczną mniejszość serbską, a także inne narody południowosłowiańskie. Habsburgowie gotowi byli zwiększyć ich prawa polityczne, byle nie dopuścić do rozpadu monarchii.

R1BHwSA7t1yfI

Ilustracja przedstawia podróż karocą zaprzężoną końmi. Powóz mknie, zostawiając za sobą kurz. W wozie mężczyzna w białym mundurze z licznymi odznaczeniami, zielonym pióropuszem na głowie. Jego lewa dłoń dotyka tyłu głowy. Towarzyszką jego podróży jest kobieta, ubrana w biało- purpurową suknię. Stoi nad nim i zerka z niepokojem. Przed wozem mężczyzna z pistoletem celuje w pasażerów powozu. To moment zastrzelenia cesarza Franciszka Ferdynanda. Wokół chaos. Tłum biegnie w stronę wozu.

Konflikt zaostrzył się kilka lat wcześniej, po dokonaniu przez Austro‑Węgry aneksji Bośni i Hercegowiny w 1908 r. Nastąpiło to wbrew interesom Serbii, jak również samych Bośniaków. Na skutek tego wydarzenia powstały organizacje terrorystyczne, z serbską Czarną RękąCzarna RękaCzarną Ręką na czele. Ta nacjonalistyczna formacja stawiała sobie za cel koordynowanie działań, które miały doprowadzić do połączenia Serbów mieszkających poza królestwem z ojczyzną. Założona przez serbskich oficerów, zajmowała się propagandą i walką przeciw Austro‑Węgrom na terenie Bośni. Z nią powiązany był młody bośniacki nacjonalista Gavrilo Princip, który 28 czerwca 1914 r. zastrzelił następcę tronu austro‑węgierskiego i jego żonę.

Ultimatum

R1EbhNpKThped1

Zdjęcie przedstawia pomnik postawnego mężczyzny. Młoda twarz, bez zarostu. Dwurzędowa marynarka, trzewiki na stopach. Pomnik otoczony wysokimi budynkami.

Zamach w Sarajewie rząd wiedeński postanowił wykorzystać jako pretekst do zniszczenia nacjonalizmu serbskiego. Wierzono, że prestiż imperium habsburskiego (a może i jego przetrwanie) wymagał podjęcia ostrych środków, nawet jeśli wiązałoby się to z ryzykiem konfliktu ze wspierającą Serbię Rosją. Na początku lipca cesarz Niemiec Wilhelm II obiecał pełne poparcie dla Austro‑Węgier niezależnie od tego, jakie działania podejmą (tzw. blank chequeblank chequeblank cheque). Poparcie udzielone przez sojusznika ośmieliło Wiedeń do wystosowania wobec rządu w Belgradzie ultimatumultimatumultimatum. Zawierało ono żądanie spełnienia określonych warunków (m.in. rozwiązanie związków i organizacji szerzących propagandę wrogą Austro‑Węgrom, a także usunięcie z wojska i administracji oraz ukaranie zaangażowanych w to osób) w ciągu 48 godzin pod groźbą wypowiedzenia wojny. Serbia odrzuciła najważniejszy warunek – włączenia urzędników austriackich w śledztwo mające na celu wykrycie współodpowiedzialnych za zabójstwo arcyksięcia Franciszka Ferdynanda. W tej sytuacji Austro‑Węgry wypowiedziały Serbii wojnę 28 lipca 1914 r.

Wojna!

Rozpoczęcie mobilizacji w Rosji było ryzykownym ruchem, który mógł wciągnąć do wojny inne państwa i doprowadzić do przekształcenia lokalnego konfliktu w ogólnoeuropejski. Rząd carski obawiał się, że „opuszczenie” Serbii w tak ważnym momencie może spowodować całkowity upadek polityki rosyjskiej na Bałkanach, a do tego nie chciano dopuścić. Rząd Wilhelma II wystosował do Petersburga żądanie przerwania mobilizacji. Wobec braku reakcji 1 sierpnia 1914 r. Niemcy wypowiedziały wojnę Rosji, a nazajutrz Francji. W ciągu następnych dni cała Europa pogrążyła się w Wielkiej WojnieWielka WojnaWielkiej Wojnie. Minęło niewiele ponad miesiąc od zamachu w Sarajewie. Rozpoczął się konflikt, który miał pochłonąć wiele milionów ludzkich istnień i doprowadzić do zasadniczych zmian w Europie.

Słownik

Słowa kluczowe

zamach w Sarajewie, geneza I wojny światowej, Wielka Wojna, I wojna światowa

Bibliografia

Wielka historia świata. Tomy 1‑12 (praca pod patronatem Polskiej Akademii Umiejętności); Świat Książki 2004‑2006.

Wielka historia Polski, tomy 1‑10; Oficyna Wydawnicza FOGRA, Kraków 2016.

Seria Historia powszechna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011‑2019.

E. Brudnik, A. Moszyńska, B. Owczarska, Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie. Przewodnik po metodach aktywizujących, Wydawnictwo Jedność, Kielce 2011.