Zdjęcie przedstawia dojrzałego mężczyznę ukazanego na wprost nas. Postać jest pokazana od piersi w górę. Mężczyzna ma znaczną łysinę, owalną twarz, wysokie, lekko zmarszczone czoło. Pisarz ma przerzedzone brwi, duże oczy z niewielkimi zmarszczkami w kącikach. Nos mężczyzny jest wydatny. Postać opiera łokieć prawej ręki o oparcie krzesła. Mężczyzna jest ubrany w kraciastą koszulę.
Julian Stryjkowski
Źródło: Władysław Miernicki, domena publiczna.
Julian Stryjkowski urodził się w 1905 roku w Stryju w rodzinie żydowskiej jako Pesach Stark, syn Cwi Rosenmanna i Hany Stark. Studiował polonistykę we Lwowie.
Niedługo po rozpoczęciu studiów, w 1928 roku, zadebiutował na łamach dziennika „Chwila” opowiadaniem Skrzyżowanie się dwóch pociągów. W 1943 roku rozpoczął pracę nad powieścią Głosy w ciemności, która ukazała się drukiem w 1956 roku. Jest to pierwsza część tzw. tetralogii galicyjskiej tego autora, do której należą także Austeria, Sen Azrila i Echo.
Przez ponad 20 lat współtworzył miesięcznik „Twórczość”, w którym kierował działem prozy. Blisko współpracował z Jarosławem Iwaszkiewiczem, który był redaktorem naczelnym tego czasopisma i zaprosił Stryjkowskiego do grona redakcyjnego.
Stryjkowski początkowo był silnie związany z ideologią komunistyczną. Za powieść Bieg do Fragala otrzymał Nagrodę Państwową I stopnia. Z czasem jednak stawał się coraz bardziej nieufny wobec poczynań władz komunistycznych, a w 1966 roku wystąpił z partii.
O Austerii
Powieść Austeria pochodzi z tetralogiitetralogiatetralogii galicyjskiej prezentującej najważniejszy wątek pisarstwa Juliana Stryjkowskiego:
Beata ŁukarskaReligia i obrzędy Żydów polskich w tetralogii galicyjskiej Juliana Stryjkowskiego
Rcy7EHRaNZ9XV1
Ilustracja przedstawia karykaturę starszego mężczyzny ukazanego na wprost nas. Postać jest pokazana od piersi w górę. Mężczyzna ma łysinę, owalną twarz oraz wysokie, zmarszczone czoło. Pisarz ma przerzedzone brwi, duże oczy ze znacznymi zmarszczkami w kącikach i opuchlizną pod oczami. Nos mężczyzny jest wydatny, usta szerokie, uszy odstające. Postać zakrywa prawą dłonią połowę twarzy. Na przegubie lewej ręki ma zegarek z dużym cyferblatem. Mężczyzna opiera lewą rękę o otwartą książkę. Ubrany jest w marynarkę.
Zbigiew Kresowaty, Julian Stryjkowski, 1994.
Źródło: domena publiczna.
Wielkość pisarstwa Juliana Stryjkowskiego uwidacznia się w jego pasji dokumentowania i przywracania współczesnemu czytelnikowi kolorytu i egzotyki obyczajowo‑religijnej małych galicyjskich miasteczek, zaginionych w kataklizmie II wojny światowej. Na kartach jego powieści ożywają postacie inaczej ubrane, określające swój byt zasadami innej religii i obyczaju, ale myślące, cierpiące i czujące tak samo jak my. (…) Poznajemy zwyczaje żydowskiej diaspory, obrzędy religijne związane z funkcjonowaniem świątyni, obrzędy rodzinne. (…). Do tak zwanej tetralogii galicyjskiej należą cztery spośród utworów pisarza. Są to: Sen Azrila (z 1975), Głosy w ciemności (wydana w 1956), Echo (z 1988), Austeria (z 1966). (…) Płaszczyzna religijno‑obrzędowa organizuje całość utworów Stryjkowskiego. (…) Sam Stryjkowski zdradza autobiograficzne podłoże cyklu galicyjskiego. (…) „... To są wspomnienia z mojego dzieciństwa. Wspomnienia najintymniejsze”.
2 Źródło: Beata Łukarska, Religia i obrzędy Żydów polskich w tetralogii galicyjskiej Juliana Stryjkowskiego, „Historia i Teoria Literatury” 1995/1996, t. 5, s. 61.
tetralogia
utwór składający się z czterech części, czasem odrębnych i autonomicznych
Powieść Austeria opisuje losy społeczności żydowskiej zamieszkującej jedno z galicyjskich miasteczek na wschodnich kresach zaboru austriackiego. Społeczność Żydów jest odizolowana od reszty miasteczka, m.in. z powodu odrębności religijnej, kulturowej i obyczajowej. Spokój żydowskiej enklawyenklawaenklawy zakłócają jednak pewne jednostki i wydarzenia, które zaczynają burzyć dotychczasowy porządek i ustaloną hierarchię. Powolne, ale konsekwentne zmiany w świadomości członków wspólnoty doprowadzają do buntu przeciwko ortodoksjiortodoksjaortodoksji, rozluźnienia moralnego, a nawet do utraty wiary. Akcja Austerii rozgrywa się w momencie wybuchu pierwszej wojny światowej, będącym symbolicznym przejściem od starego porządku wieku XIX do pełnego zamętu wieku XX. Tytułową austerią jest karczma Żyda Taga, w której niczym w arce Noego chronią się uciekający przed carskimi wojskami Żydzi. Karczma staje się ostoją ginących wartości i namiastką odchodzącego w zapomnienie świata.
Z pokolenia na pokolenie
Aby zrozumieć mentalność żydowską, czyli swoisty dla tej nacji sposób myślenia i postrzegania rzeczywistości, trzeba odwołać się do religii. Obecnie odróżnia się członków narodu żydowskiego od wyznawców judaizmu. Aby to rozróżnienie było czytelne, tych pierwszych zapisać należy wielką literą (Żydzi), drugich zaś - małą (żydzi). Jednak akcja Austerii ma miejsce przed I wojną światową, gdy taki podział dopiero się rodził. Żydzi byli mniej lub bardziej ortodoksyjni, wszyscy jednak tworzyli naród wybrany, w przeciwieństwie do pozostałych nacji. Nie tylko inaczej postrzegali świat i swoją w nim rolę, ale i odmiennie niż inni mierzyli czas (kalendarz żydowski oparty jest na cyklu księżycowo‑słonecznym). Taką wizję świata i mentalności żydowskiej, cementującą żydowską tożsamość.
RWMkomPtxDO2Q
Ilustracja przedstawia szkic. Umieszczono na nim trzy postaci. Są to dwaj mężczyźni ubrani w długie szaty. Postaci mają zakryte głowy. Tańczą. Ukazane są ruchy rąk tańczących. Pośrodku umieszczona jest statyczna podobizna kobiety ubranej w długie szaty. Kobieta ma głowę okrytą chustą.
Maurycy Gottlieb, Tańczący chasydzi, 1875
Źródło: domena publiczna.
Robert Szuchta, Piotr TrojańskiZrozumieć Holokaust
Przekazywanie z pokolenia na pokolenie obyczajów, przekonań, zasad wiary i postępowania odgrywało zawsze bardzo ważną rolę wśród Żydów. Religia mojżeszowa wymagała od wyznawców szacunku dla tradycji oraz jej kultywowania. Różne święta, obrzędy i obyczaje żydowskie, których rodowód sięga czasów biblijnych pozwalały Żydom na zachowanie swej tożsamości. Kształtowały się one w warunkach pogłębiającej się izolacji od otoczenia, przez co przyczyniły się do powstania specyficznej kultury żydowskiej, która nie przestała istnieć i wciąż się rozwija.
1 Źródło: Robert Szuchta, Piotr Trojański, Zrozumieć Holokaust, Warszawa 2012, s. 25.
W Austerii poczynania bohaterów i rytuały postrzegane są przez pryzmat wiary. Stryjkowski opowiada zarówno o chasydach - pobożnych żydach, cadyku (ich przywódcy), jak i o mieszkańcach miasteczka - przede wszystkim Żydach, ale nie tylko, ponieważ pojawiają się tam reprezentanci różnych narodowości i profesji. Chasydzi, w obliczu wybuchu wojny, wznoszą modły o wszystkich.
Kolejnym, wyrosłym z religii, fundamentem tożsamości żydowskiej jest Biblia.
R8RMqw2wjf3cu
Fotografia przedstawia dwie strony zadrukowane w języku hebrajskim.
Tora
Źródło: domena publiczna.
Ks. Henryk ZielińskiIzrael i czerwona jałówka. O fundamencie tożsamości Żydów
Biblia hebrajska jest dla Żydów nie tylko świętą księgą – bo większość współczesnych Żydów stanowią ateiści. Tego faktu nie zmieniają wysiłki grup ortodoksów ani władz Izraela podejmowane wobec młodzieży, szczególnie w szkołach i w wojsku. Ale nawet dla nich Biblia jest ważna. Stanowi rodzaj narodowego eposu zawierającego najważniejsze „mity założycielskie”, na których zbudowana jest żydowska tożsamość.
(...)
Do takich fundamentalnych wydarzeń w dziejach Izraela, prócz powołania Abrahama, wyjścia z Egiptu i powrotu z niewoli babilońskiej, dołączył w ostatnich czasach Holokaust (religijni Żydzi wolą mówić w swoim języku: Szoah). Żydowskie podejście do tego wydarzenia jest dla większości z nas trudne do zrozumienia i stąd biorą się czasem konflikty Żydów z „gojami” (goim) – bo właśnie tak nas, nie‑Żydów, nazywają.
3 Źródło: Ks. Henryk Zieliński, Izrael i czerwona jałówka. O fundamencie tożsamości Żydów, „Idziemy” 2018, t. 6.
Żydów jako wspólnotę spajała więc w czasach Austerii przede wszystkim wiara, studiowanie Biblii oraz przestrzeganie świąt: część z nich została nakazana przez Pięcioksiąg, część została dodana później i uświęcona tradycją. Rolę kulturotwórczą pełniły, oprócz wymiaru religijnego świąt, towarzyszące im śpiew, muzyka, oprawa plastyczna i specjalne rodzaje potraw.
Słownik
enklawa
enklawa
terytorium państwa lub jego części ze wszystkich stron otoczone przez terytorium innego państwa
teren otoczony obszarem o innym charakterze
miejsce dające komuś poczucie bezpieczeństwa
ortodoksja
ortodoksja
(gr. orthós – słuszny, dóxa – wiara, chwała) – rygorystyczne wyznawanie danej doktryny, np. religijnej, przestrzeganie jej reguł
