Problemy i wyzwania

U progu swej filozoficznej drogi Edmund Husserl postawił przed sobą trzy główne wyzwania: po pierwsze – kryzys filozofii, po drugie – kryzys nauki i po trzecie – kryzys kultury europejskiej.

RMsDkS2n5ZfzZ1

Obraz przedstawia biblijną wieżę Babel. To duża, wielopiętrowa budowla zbudowana na podstawie okręgu. Zbudowana jest z wielu łuków, część konstrukcji jest w trakcie budowy. Wieża sięga chmur. Na wieży oraz wokół niej są ludzie. Wieża znajduje się na brzegu morza. Dobijają do jej brzegu statki. Za wieżą widać zabudowania miasta.

Kryzys filozofii wyraża się w braku fundamentu, w braku jednej filozofii. O ile, zauważa Husserl, poszczególne dyscypliny nauki zachowują przedmiotową jedność, tj. mamy jedną matematykę czy jedną fizykę, o tyle nie ma jednej filozofii. Jest wiele szkół i tradycji, które coraz częściej, w myśl filozofii światopoglądowej, uważa się za sobie równoważne. Filozofia zatem z pozycji królowej nauk spadła do pozycji zbioru różnych konkurencyjnych poglądów na świat.

R13FB7eu2RLqn1

Ilustracja przedstawia grecką literę Psi. Jest to litera, która kształtem przypomina trójząb.

Taka sytuacja filozofii przekłada się na kryzys nauki. W obszarze nauki obserwujemy, według Husserla, stopniowe usamodzielnianie się coraz większej liczby coraz bardziej szczegółowych dyscyplin, z których każda jest wierna własnej metodologiimetodologiametodologii i z których każda przedstawia świat z własnej perspektywy. Utracono więc jeden spójny obraz świata. W ten sposób nauki przestały być manifestacją jednego wspólnego rozumu i jednego racjonalnego celu.

Co więcej, niektóre dyscypliny (w czasach Husserla np. psychologia czy historia) roszczą sobie pretensje do narzucania swojej perspektywy badawczej innym, według filozofa, bardziej podstawowym, dziedzinom.

Zdaniem Husserla, psychologizm jest przejawem szerszego zjawiska – irracjonalizmu, czyli zaniku wiary w znaczenie rozumu i jest to główny objaw kryzysu kultury europejskiej. Poleganie na uczuciach, światopoglądzie, odwoływanie się do takich kategorii jak życie, stany psychiczne, historia, egzystencja, okultyzm, wiara w znaczenie zjawisk nieświadomych – są to wszystko objawy zalewania przez irracjonalne.

Krytyka psychologizmu i historyzmu

Pierwszym istotnym obiektem krytyki Husserla był psychologizmpsychologizmpsychologizm w logice i matematyce. W swych wczesnych pracach, jeszcze sprzed okresu filozoficznego, tj. jako matematyk, Husserl sam częściowo podzielał to stanowisko. Psychologizm zakłada, że pojęcia, sądy wnioski są faktami psychicznymi, a akty wnioskowania, rozumowania, dowodzenia są aktami psychicznymi. W takim wypadku nauką właściwą do ich badania jest psychologia. O tym, czy rozumowanie jest poprawne, rozstrzyga zatem poczucie słuszności i jasności u osoby rozumującej, czyli stan psychiczny. Zastanówmy się nad tym. Każda myśl to nasz akt psychiczny, a także stan naszego mózgu.

Kiedy badamy to zdanie w sposób logiczny?

R1Ezv3wcZGsx01

Ilustracja przedstawia dojrzałego mężczyznę. Ma on krótkie, zaczesane na bok włosy. Ma pociągłą twarz z gęstą brodą oraz bujnymi wąsami. Mężczyzna ma również wyraziste brwi. Spogląda przed siebie. Ubrany jest w garnitur z zawiązaną muchą, która jest częściowo zakryta przez brodę.

Psychologizm to stanowisko, które zakłada, że istotą przedstawionego wyżej rozumowania są procesy psychiczne i stan psychiczny, do którego one doprowadziły. Husserl szczegółowo analizował ten pogląd i przedstawił wiele argumentów na rzecz jego błędności. Inspiracją okazał się dla niego niemiecki filozof, logik i matematyk Gottlob Frege, który w swych pracach odróżnił od siebie wypowiedź, sens wypowiedzi i wartość logiczną wypowiedzi. Czym innym jest to, że ja wypowiadam jakieś zdanie, czym innym sens tego zdania (co wypowiadam), czym innym w końcu jego wartość logiczna (czy zdanie jest prawdziwe czy fałszywe). Psychologia zajmuje się zjawiskami psychicznymi towarzyszącymi wypowiadaniu zdań, logika zaś – prawdziwością tych zdań.

Według Husserla, tylko ta ostatnia osoba przedstawia sprawę z czysto logicznej perspektywy. Z punktu widzenia logiki nie jest bowiem istotne, jakie ktoś ma wrażenia (wrażenia może badać psychologia) ani jak pracuje mózg osoby wypowiadającej dane zdanie (to może badać neurologia) – istotna jest prawdziwość tego zdania.

Podobnie Husserl analizował i obalał historyzmhistoryzmhistoryzm, czyli teorię głoszącą m.in., że twierdzenia z obszaru nauk ścisłych kształtują się w procesach historycznych, a więc, że właściwą nauką dostarczającą adekwatne narzędzia do badania tych twierdzeń jest historia. Zjawiska historyczne są tylko podłożem, na którym i dzięki któremu dochodzimy do odkryć mających wartość ponadczasową, ponadhistoryczną.

Słownik