Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki

Biografia

RCBYFkIV96d3k1
Na ilustracji interaktywnej znajduje się pięć rozwijalnych opisów z ilustracjami. Zdjęcie główne przedstawia witraż zdobiony licznymi ornamentami, na którym widnieje postać mnicha. Jego głowę otacza aureola w postaci złotego dysku. Mnich kieruje wzrok do góry. Ubrany jest w czarno-białe szaty, ma dużą złotą broszkę w kształcie słońca przypiętą na piersi. Mnich w lewej dłoni trzyma otwartą księgę, w której zapisuje coś piórem. 1. Francisco de Zurbarán, Apoteoza św. Tomasza z Akwinu (fragment), 1631, ilustracja: Obraz przedstawia kędzierzawego mnicha w białej szacie i czarnym płaszczu spiętym złotą klamrą w kształcie słońca. Na ramionach mężczyzna ma zawieszony złoty łańcuch zdobiony również symbolem słońca. Mnich stoi na chmurach w niebie, unosi wysoko prawą dłoń, w której trzyma pióro. Wokół mężczyzny siedzą inni mężczyźni trzymający otwarte księgi. Nad głową mnicha widnieje białe słońce, z którego rozchodzą się promienie w kierunku mnicha. Słońce przenika się z lecącą białą gołębicą. Na niebie w chmurach widnieją anioły, które przenikają się z chmurami. Opis: Tomasz urodził się pod koniec 1224 lub na początku 1225 r. w zamku Roccasecca pod Akwinem, w Królestwie Neapolitańskim. Wywodził się z arystokratycznej rodziny; jego matka Teodora pochodziła z zasiedziałej neapolitańskiej szlachty, której korzenie były jeszcze normańskie. Liczną i wpływową rodzinę miał także ojciec, hrabia Landulf., 2. Opactwo Monte Cassino. Ilustracja: Zdjęcie przedstawia marmurowy taras widokowy w górach otoczony arkadami. Na pierwszym planie znajduje się marmurowa studnia otoczona czterema zdobionymi kolumnami. Z tyłu przy balustradzie stoi mężczyzna i patrzy w dal w góry przykryte mgłą. Opis: W wieku pięciu lat został posłany do szkoły przy słynnym klasztorze benedyktyńskim na Monte Cassino. Po dziewięciu latach udał się do Neapolu na studia uniwersyteckie, zgłębiał tam pierwsze tajniki wiedzy: tzw. siedem sztuk wyzwolonych i teologię. Tu zetknął się też z dominikanami, czyli zakonnikami należącymi do, zatwierdzonego zaledwie przed kilkunastu laty, Zakonu Braci Kaznodziejów., 3. Luis Muñoz Lafuente, Św. Tomasz z Akwinu, 1795 Ilustracja: Obraz przedstawia brodatego mnicha w średnim wieku patrzącego w górę. Wokół jego głowy delikatnie zarysowuje się aureola w postaci cienkiego złotego okręgu. Duchowny ma na sobie białą szatę oraz w czarny płaszcz. Na piersi mężczyzna ma wyszyte duże złote słońce, a ramiona płaszcza ma obszyte złotymi ornamentami. Mnich siedzi na krześle z czerwonym obiciem przy stole z czerwony obrusem. Na stole leży otwarta księga, mężczyzna w prawej dłoni trzyma pióro. Opis: W 1244 r. wbrew woli rodziny zrezygnował z kariery opata Monte Cassino i wstąpił do dominikanów. Przez kilka miesięcy przebywał w ich neapolitańskim klasztorze, a potem przełożeni posłali go na studia do Paryża. W drodze został jednak porwany przez swoich rodzonych braci i uwięziony w rodowym zamku Roccasecca, gdzie przebywał ponad rok. Rodzina bowiem za wszelką cenę chciała odwieść go od zakonnego powołania, 4. Ernest Board, Albertus Magnus objaśniający swoje doktryny fizyki na ulicach Paryża, ok. 1245. Ilustracja: Obraz przedstawia plac miejski, na którym znajduje się podwyższenie zbudowane z kamienia. Na podwyższeniu stoi łysy mnich w czarno-białej szacie trzymający otwartą księgę, pokazujący coś w tekście ludziom zebranym wokół niego. Na pierwszym planie znajduje się postać w czarnym płaszczu do ziemi, ma zaciągnięty lekko na głowę kaptur i przygląda się mnichowi. Obok postaci w czerni znajduje się siwy brodaty mężczyzna w czerwonych szatach i w czapce, który również przysłuchuje się mnichowi. Poza tym na obrazie zebrany jest tłum mieszkańców zwrócony do mnicha. Opis: Władze zakonu posłały go na dalsze studia najpierw do Paryża, a potem do Kolonii, gdzie uczył się pod kierunkiem swojego mistrza Alberta Wielkiego. Współbracia przezywali go „milczącym wołem” z racji zarówno jego ponadprzeciętnej tuszy, jak też małomównego usposobienia. Reszta jego życia upłynęła na pracy uniwersyteckiej, a także na podróżach między Paryżem a miastami włoskimi, przede wszystkim Neapolem i Rzymem. Pracował bardzo intensywnie, poświęcając cały niemalże swój wolny czas na prowadzenie wykładów i pisanie dzieł filozoficznych. Potrafił narzucić sobie bardzo surowy rygor życiowy, w którym poza pracą intelektualną znajdował też chwile na wypełnienie obowiązków kapłańskich i kaznodziejskich. Znany był z gorliwości w modlitwie., 5. Grób św. Tomasza z Akwinu w kościele Jakobinów w Tuluzie (Francja) Ilustracja: Zdjęcie przedstawia ołtarz w kościele zbudowanym w stylu romańskim, czyli surowy, o małej liczbie ozdób, z prostymi, minimalistycznymi arkadami wewnątrz. Ołtarz składa się z kamiennego blatu i podnóży które połączone są kratą. Za kratami stoi złota podświetlona skrzynia. Opis: Na trzy miesiące przed swoją śmiercią Tomasz przeszedł, najprawdopodobniej z powodu przepracowania, coś w rodzaju załamania nerwowego; oświadczył wówczas, że wszystko, co do tej pory napisał, to „słoma”. Ogarnęła go niemoc twórcza, nie mógł kontynuować wykładów i dokończyć rozpoczętych dzieł. W ostatnim roku swego życia został wezwany przez papieża na II Sobór Lyoński, po drodze miał wypadek – uderzył głową w wystającą gałąź i wkrótce zmarł w cysterskim klasztorze Fossanova w 1274 r.
Zasługą św. Tomasza było wykazanie, że między rozumem a wiarą nie ma żadnego konfliktu, ponieważ i jedna, i druga władza poznawcza pochodzi od Boga. Inaczej mówiąc, między filozofią, w średniowieczu niekiedy traktowaną jako dziedzina podejrzanie świecka czy wręcz pogańska, a teologią nie zachodzi sprzeczność. Różnią się między sobą te dwie dziedziny poznania jedynie co do metody.
Źródło: Nheyob, Witraż przedstawiający św. Tomasza z Akwinu, kościół św. Józefa w Central City (Kentucky)., Wikimedia Commons, licencja: CC BY-ND 4.0.

Najważniejsze dzieła

Spuścizna naukowa św. Tomasza jest obszerna. Składają się na nią traktaty filozoficzne, syntezy teologiczne, dysputy akademickie, komentarze do Pisma Świętego i Arystotelesa, dzieła liturgiczne i kazania.

Do najważniejszych dzieł zalicza się Summę teologiczną, monumentalną syntezę teologii scholastycznej, tzw. sumę filozoficzną, czyli Summa contra Gentiles, oraz komentarz do Sentencji Piotra Lombarda.

Św. Tomasz posługiwał się metodą filozofowania używaną w dyskusjach akademickich, tzw. quaestiones. Polegała ona na analizowaniu każdej kwestii za pomocą argumentów za (pro) i przeciw (contra). W ten sposób dochodzono do ostatecznej odpowiedzi.

Poglądy

R17K7U1Agkiri1
Według św. Tomasza filozofia spełnia wobec teologii rolę służebną, poszukuje dla wiary rozumowych uzasadnień. Źródłem filozofii (czyli właściwie całej ówczesnej nauki) było doświadczenie zmysłowe przetwarzane przez rozum, źródłem teologii – Objawienie. Cel jest ten sam – poznanie Boga. Na drodze filozofii dociera się do niego, wychodząc od widzialnego świata rzeczy stworzonych. Jednakże niektóre prawdy okazują się niedostępne dla ludzkiego rozumu; są to największe prawdy wiary (tajemnice Trójcy Świętej, Wcielenia, grzechu pierworodnego), których zgłębianiem zajmuje się teologia.
Źródło: Andrea da Firenze, Fragment fresku Triumf św. Tomasza (Florencja), domena publiczna.
Zagadnienia metafizyczne – forma i materia, akt i potencja, istota i istnienie

Św. Augustyn poszukiwał prawdy w duszy człowieka, tam odnajdywał osobisty kontakt z Bogiem. Dla św. Tomasza odkrywanie prawdy dokonywało się przez świat zewnętrzny, będący domeną bytów dostępnych poznaniu zmysłowemu. Byt to to, co istnieje. Dla św. Augustyna prawdziwym bytem było to, co niezmienne i wiecznie istniejące, czyli zapisane w umyśle Boga idee. Św. Tomasz ujmował to inaczej – byty to konkretne, jednostkowe rzeczy, istniejące realnie. Myśl Akwinaty wpisywała się w średniowieczny spór o uniwersaliauniwersalia (powszechniki)uniwersalia. Św. Tomasz twierdził, że istnieją uniwersalia (np. koń), ale jedynie w powiązaniu z rzeczami jednostkowymi (konkretnymi koniami). Rzeczy jednostkowe, będące samodzielnymi bytami, nazywał substancjami. W przeciwieństwie do prawd ogólnych istnieją one realnie i są dostępne poznaniu zmysłowemu oraz rozumowemu.

R1QzBKrevyO5P
W substancjach wyróżnia się to, co – mimo zachodzących w nich zmian – jest podstawą ich jedności, czyli formę, oraz to, co jest podstawą ich mnogości, czyli materię. Forma określa i kształtuje to, co jest określane i kształtowane, czyli materię. To, co cielesne składa się z formy i materii, to, co duchowe – tylko z formy.
Źródło: Pixabay, domena publiczna.

Za Arystotelesem wprowadził też św. Tomasz rozróżnienie między tym, co rzeczywiste, a tym, co możliwe, czyli między aktemaktaktem a potencją. Bezkształtna bryła kamienia jest jedynie potencjalnym posągiem, aż do momentu, gdy rzeźbiarz nada jej odpowiednią formę. Potencja tkwi zatem w materii i może się urzeczywistnić w konkretnych bytach (substancjach) dzięki działaniu czynnika aktywnego (akt), czyli dzięki formie. W substancjach można ponadto wyróżnić istotę, czyli właściwą jakiejś rzeczy naturę, będącą podstawą jej tożsamości, którą daje się zawrzeć w jej definicji, oraz , czyli urealnienie i zaktualizowanie istoty i potencji tkwiącej w substancjach. Istota ma się do istnieniaistnienieistnienia tak jak potencja do aktu. Istnienie natomiast ma charakter indywidualny.

Zagadnienia teologiczne – pięć dowodów (dróg) na istnienie Boga

Świat według św. Tomasza to uporządkowana w doskonały sposób hierarchia bytów, której źródłem tej jest Bóg. Bóg jest jedynym bytem samoistnym, nie ma przyczyny, ale sam stanowi przyczynę sprawczą istnienia wszystkich pozostałych bytów. Wszystko to, co zostało stworzone, jest podtrzymywane w swym istnieniu dzięki Niemu. Bóg to byt wieczny niezmienny, niematerialny, zaś jego istota jest tożsama z istnieniem.

R1UgjX42YGJaJ
Jednocześnie św. Tomasz uważał , inaczej niż na przykład św. Augustyn, że istnienie Boga nie jest dla człowieka bezpośrednio oczywiste, należy to dopiero udowodnić na podstawie zmysłowych doświadczeń i rozumowania.
Źródło: Pixabay, domena publiczna.

Akwinata podawał pięć dróg, czyli dowodów, na istnienie Boga.

  • Pierwsza wychodzi od analizy zjawiska ruchu – każdy ruch ma swoją przyczynę inną od bytu będącego w ruchu, a zatem należy przyjąć, że na końcu istnieje jakiś jeden pierwszy poruszyciel, czyli Bóg;

  • druga od przyczyny sprawczej – wszystko ma swoją przyczynę, ponieważ nic nie może być własną przyczyną, musi istnieć gdzieś na samym końcu łańcucha przyczyn jakaś przyczyna sprawcza, czyli Bóg;

  • trzecią od konieczności i przypadku – wszystkie istniejące rzeczy jednostkowe po jakimś czasie przestają istnieć, a więc kiedyś mogły nie istnieć w ogóle, ale w takim razie musi istnieć jakaś pierwsza, konieczna sama przez się przyczyna dla innych rzeczy, czyli Bóg;

  • czwarta od stopni doskonałości – w rzeczach występują różne stopnie doskonałości, musi jednak istnieć jakiś punkt odniesienia, który będzie czymś najdoskonalszym, czyli Bóg;

  • piąta od celowości świata – wszystko, co istnieje, dąży ku jakiemuś celowi, musi zatem istnieć coś, co kieruje światem w celowy sposób, czyli Bóg.

Teologiczna kosmologia – świat jako uporządkowana hierarchia bytów
RGjV16o6SzekR
W Tomaszowej wizji kosmosu Bóg jest przyczyną i celem świata. Od Boga wszystko pochodzi i ku Niemu zmierza. Podobnie jak św. Augustyn, Akwinata powoływał się na teorię kreacjonizmu – Bóg jest Stwórcą, który powołał świat do istnienia z niczego (creatio ex nihilo), a nie z odwiecznej pierwszej materii, jak twierdzili filozofowie greccy. Bóg stworzył świat (poprzez urzeczywistnienie odwiecznych idei) nie dlatego, że musiał, tylko dlatego, że chciał; kierowała nim nie konieczność, tylko wola.
Źródło: Pixabay, domena publiczna.

Na świat składa się mnogość i różnorodność stworzeń, uporządkowywanych według hierarchii. Najniżej znajdują się elementarne żywioły, potem materia nieożywiona, rośliny, zwierzęta, człowiek, a jeszcze wyżej czyste inteligencje, czyli anioły, którym zresztą św. Tomasz poświęcił sporo uwagi, opisując dokładnie ich rozmieszczenie na dziewięciu kręgach. Stworzył w ten sposób syntezę średniowiecznej angelologiiangelologiaangelologii i zasłużył na miano „doktora anielskiego”. Była to wizja świata zróżnicowanego i wielopoziomowego, ale równocześnie prostego i przejrzystego w swej strukturze, świata, w którym panował ład i porządek.

Zagadnienia antropologiczne – człowiek jako duchowo – cielesna jedność

Człowiek w ujęciu św. Tomasza, podobnie zresztą jak u św. Augustyna, składa się z ciała, będącego w sensie substancjalnym materią, i duszy, czyli formy ciała. To dzięki duszy dokonuje się aktualizacja potencji tkwiących w ciele ludzkim.

RZJ3XzOQ7ndPF
Człowiek zajmował środkowe miejsce w hierarchii stworzeń – znajdował się między zwierzętami a aniołami. Stąd jego pragnienia ukierunkowane były zarówno na dobra materialne, jak i dobra duchowe. Był podobny do zwierząt, gdyż żył na sposób cielesny,
i pokrewny aniołom, gdyż pragnął duchowej doskonałości i poznawał na sposób rozumowy.
Źródło: Pixabay, domena publiczna.

Św. Tomasz postrzegał człowieka jako duchowo‑cielesną jedność. Ciało nie jest więzieniem dla duszy, tylko jej dopełnieniem w życiu doczesnym. Po śmierci może ona istnieć oddzielnie od ciała, gdyż jest niezniszczalna. Dusza ludzka wyposażona była w różne władze: siłę życiową, spostrzeżenia zmysłowe , dążenia instynktowe i rozum.

Zagadnienia epistemologiczne – poznanie za pomocą zmysłów i rozumu

W koncepcjach dotyczących poznania św. Tomasz przeciwstawiał się św. Augustynowi. W jego ujęciu poznanie miało charakter zmysłowy i uzyskane dzięki nim dane opracowywane były przez rozum. Filozof dokonał rozróżnienia między zmysłami zewnętrznymi a zmysłami wewnętrznymi. Te pierwsze odpowiedzialne były za kontaktowanie się człowieka ze światem zewnętrznym: dotyk, smak, węch, słuch, wzrok.

Ra1sBkcB9fF3h
Przedmioty materialne oddziałują na poszczególne zmysły i pozostawiają w nich swój ślad; wszystkie te wrażenia zmysłowe zostają następnie zebrane przez pierwszy ze zmysłów wewnętrznych, tzw. zmysł wspólny, i sprowadzone do obrazu zmysłowego przedmiotu jednostkowego, który jest przechowywany w wyobraźni i udostępniany w pamięci. W tym momencie kończy się poznanie zmysłowe, a rozpoczyna intelektualne.
Źródło: Pixabay, domena publiczna.

Jedna z władz duszy, intelekt czynny, odziera obrazy zmysłowe z ich materialności, wydobywa z nich to, co ogólne, i tworzy intelektualne formy poznawcze, które z kolei rozpoznawane są przez intelekt możnościowy . W konsekwencji abstrahowania powstają intelektualne formy wyrażone, czyli pojęcia.

Zagadnienia etyczne i rodzaje prawa
RqgeKTYLX0gYK
To, co istnieje, czyli byt, stworzony przez Boga, jest zdaniem św. Tomasza dobry. Zło jest brakiem dobra, nie pochodzi od Boga, a zatem nie posiada swojego bytu. W tej sprawie Akwinata podążał drogą św. Augustyna. Dobro pojawia się wtedy, gdy dąży się do jakiegoś celu zgodnego z własną naturą. Cel dążeń człowieka to szczęście, czyli prawdziwe poznanie Boga. Warunkiem szczęścia jest równowaga między tym, co cielesne, a tym, co duchowe; zadanie możliwe do osiągnięcia tylko wtedy, gdy człowiek postępował zgodnie z zaleceniami swego rozumu
Źródło: domena publiczna.

Św. Tomasz wyróżniał tzw. cnoty teologicznecnoty teologicznecnoty teologiczne, które człowiek mógł osiągnąć tylko dzięki łasce i w życiu ukierunkowanym na Boga, były to: wiara, nadzieja i miłość, oraz cnoty kardynalnecnoty kardynalnecnoty kardynalne możliwe wtedy, gdy siły kierujące człowiekiem uaktywniają się we właściwy sposób, rozum zostaje podporządkowany mądrości i roztropności, wola – sprawiedliwości, popędliwość – męstwu, pożądliwość – umiarkowaniu. Tak jak cnoty nadają porządek duchowemu życiu człowieka,
tak też prawa odpowiadają za porządek i właściwe funkcjonowanie świata.
Św. Tomasz wyróżnił prawo wieczneprawo wieczneprawo wieczne, czyli ustanowione przez Boga zasady rządzące światem; prawo naturalneprawo naturalneprawo naturalne, czyli prawo wieczne odciśnięte w ludzkich umysłach, oraz prawo ludzkieprawo ludzkieprawo ludzkie, czyli prawo naturalne zastosowane w życiu społecznym.

Słownik

akt
akt

(łac. actus – czyn) pojęcie odnoszące się do pojęcia ruchu, dzięki któremu aktualizuje się potencja tkwiąca w materii

angelologia
angelologia

(gr. angelos – anioł) nauka o aniołach

cnoty kardynalne
cnoty kardynalne

najbardziej podstawowe cnoty: mądrość, męstwo, umiarkowanie, sprawiedliwość

cnoty teologiczne
cnoty teologiczne

cnoty właściwe samemu Bogu i będące w pełni darem samego Boga, tj. wiara, nadzieja, miłość

istnienie
istnienie

(łac. existens) urealnienie i zaktualizowanie istoty i potencji tkwiącej w substancjach

prawo ludzkie
prawo ludzkie

(łac. lex humana) prawo naturalne zastosowane w życiu społecznym

prawo naturalne
prawo naturalne

(łac. lex naturalis) prawo wieczne odciśnięte w ludzkich umysłach

prawo wieczne
prawo wieczne

(łac. lex aeterna) prawo ustanowione przez Boga; zasady rządzące światem

siedem sztuk wyzwolonych
siedem sztuk wyzwolonych

(łac. septem artes liberales) system podstawowej i uniwersalnej edukacji ukształtowany w IV wieku przed Chrystusem, obejmujący nauczanie na poziomie niższym (trivium) przedmiotów literackich (gramatyki, retoryki i dialektyki), a na poziomie wyższym (quadrivium) przedmiotów matematycznych (arytmetyki, geometrii, astronomii oraz muzyki)

uniwersalia (powszechniki)
uniwersalia (powszechniki)

nazwy i pojęcia ogólne, odnoszące się do swoich desygnatów, czyli jednostkowych przedmiotów odpowiadających danej nazwie lub pojęciu