Przeczytaj
Filozofia nauki
Dział filozofii, który zajmuje się pojęciem naukinauki, nazywamy filozofią nauki. Filozofia ta nie tyle zajmuje się jakością metody naukowejmetody naukowej i podstawami jej prawomocności, ile tym, czym jest nauka w kulturze, na czym polega działalność naukowa człowieka i czego możemy się dowiedzieć o samym człowieku jako podmiocie uprawiania nauki.
Filozofia nauki zadaje więc podstawowe pytanie, czym w ogóle jest nauka, co ją odróżnia od innych ludzkich wytworów, a także – jak wyodrębniać z niej poszczególne dyscypliny, jak ją klasyfikować. Jest także częścią filozofii kultury, pytającą o swoiste wytwory człowieka, jakimi są badania naukowe, i w tym zakresie pyta o to, co pozwala identyfikować naukę ponad historyczną zmiennością założeń i metod ludzkiego badania świata.
Filozofia nauki zajmuje się zatem także ponadczasowymi filozoficznymi podstawami uprawiania nauki, a więc założeniami metody, podziału i oceny wartości badań naukowych. W odróżnieniu od historii nauki filozofia nauki stara się uchwycić to, co wspólne w metodach, strukturze i założeniach nauk na przestrzeni wieków. Historia nauki koncentruje się zaś na zmienności tych elementów w czasie, w szczególności zmienności metod uznanych za obowiązujące w nauce oraz podstawowych twierdzeń i terminów naukowych.
Współczesny podział nauk
Współcześnie za naukę uznaje się szczególnego rodzaju działalność poznawczą człowieka, która w zinstytucjonalizowany, metodyczny i sformalizowany sposób bada rzeczywistość przyrody i kultury. Jako wspólne podstawowe cechy wszystkich nauk uznaje się ich racjonalność (ujęcie w terminach dostępnych ludzkiemu rozumowi oraz podleganie zasadom krytycznego myślenia) oraz sprawdzalność ich wyników (podleganie uniwersalnym zasadom potwierdzania i zaprzeczania jej ustaleniom).
Nauka posługuje się określoną metodologią oraz precyzyjnym językiem opisu. Można ją rozpatrywać jako pewien proces (badania naukowe), efekt tego procesu (wiedzę naukową) lub sposób dochodzenia do tych efektów (metoda naukowa).
Nauki można współcześnie podzielić ze względu na przedmiot badań na dwa podstawowe działy:
nauki o przyrodzie (przyrodnicze);
nauki o kulturze i człowieku (humanistyczne i społeczne).
Ze względu na charakter i cel badań możemy następnie wśród nauk wyróżnić:
nauki | |||||
---|---|---|---|---|---|
przyrodnicze | humanistyczne i społeczne | ||||
matematyka | biologia | n. inżynieryjne | filozofia | psychologia | ekonomia |
chemia | n. medyczne | socjologia | pedagogika | ||
fizyka | n. rolnicze | antropologia | prawo |
Jako nauki ścisłenauki ścisłe uznajemy te nauki, które posługują się matematycznym językiem i doświadczalną metodą badawczą, czyli nauki biologiczne, fizyczne (z astronomią) i chemiczne oraz samą matematykę. Tworzy ona bowiem narzędzia dla opisu rzeczywistości w tych naukach.
Nowożytne rozumienie doświadczenia
Nowożytny ideał nauki powstał na przełomie XVI i XVII w. i cechowało go nowe rozumienie doświadczenia naukowego, ponieważ samo doświadczenie jako źródło wiedzy zostało uznane za podstawę nauki już przez Arystotelesa. Jak pisze Stefan Amsterdamski, to nowe rozumienie doświadczenia wyróżniało się następującymi cechami:
Między historią a metodą. Spory o racjonalność naukiPo pierwsze miejsce wyjaśniania zjawisk poprzez odwoływanie się do tego, co bezpośrednio dane zmysłowo, co widzialne, czyli do doświadczenia potocznego, zajął eksperymenteksperyment, czasem nawet myślowy, za pomocą którego stawia się pytania naturze. […]
Po drugie językiem, w którym te pytania stawiano i w którym interpretowano uzyskane odpowiedzi, stał się język matematyki i geometrii. […]
Po trzecie wreszcie matematyczno‑eksperymentalna metoda badania, będąca rezultatem powyższych przemian, wymaga, by w eksperymencie uczestniczył przyrządprzyrząd (najlepiej pomiarowy), który w odróżnieniu od narzędzia nie jest przedłużeniem działania naszych zmysłów i członków, ale pozwala sięgnąć poza to, co bezpośrednio dostępne zmysłowo, oraz interpretować odpowiedzi przyrody w kategoriach ilościowych.
Ta synteza poznania eksperymentalnego, języka matematycznego oraz użycia przyrządów pozwalających wykroczyć poza dane dostępne naszym zmysłom oraz rozumu prowadzącego od danych doświadczalnych do uogólniających teorii jest dziś uznawana za podstawową charakterystykę nauki i w największym stopniu odpowiada ona naukom ścisłym.
Jest to rozumienie zasadniczo inne niż starożytne i średniowieczne, oparte na wzorcu pochodzącym z pism Arystotelesa (384–322 p.n.e.). Nowożytne rozumienie doświadczenia zmienia fundamentalnie cel badań naukowych. Celem tym nie tyle jest bowiem wyjaśnić to, co dane w obserwacji (nieznane przekształcać w znane), ale tworzyć teorię rzeczywistości obejmującą zjawiska, które nie zostały jeszcze bezpośrednio poddane badaniu (ze znanego wyprowadzać to, co nieznane).
Badanie rzeczywistości ma więc prowadzić do głębokiego zrozumienia świata, do odkrycia praw przyrody, wyjaśniających obserwowane zjawiska, a nie do wyjaśnienia zjawisk danych zmysłowo przez przyczyny dane w bezpośrednim, naocznym poznaniu. W takim modelu nauki dominującą pozycję zdobyły nauki eksperymentalno‑matematyczne, czyli ścisłe.
Nowożytny ideał nauki
Nowożytny ideał nauki to model poznania eksperymentalno‑matematycznego, w którym świat daje się sprowadzić do mierzalnych i opisywalnych językiem matematycznym struktur i zjawisk.
Stefan Amsterdamski pisał:
Między historią a metodą. Spory o racjonalność naukiRozkład Arystotelesowskiej wizji kosmosu oznaczał zastąpienie idei świata skończonego, […] w którym każdy byt miał swe naturalne, należne mu z jego „istoty” miejsce, ideą świata otwartego, a nawet nieskończonego, o którego jedności decyduje nie hierarchia bytów, lecz tożsamość (uniwersalna ważność) praw, którym one podlegają. […]
Warunkiem powstania i zastosowania eksperymentalno‑matematycznej metody badania była destrukcja Arystotelesowskiej wizji świata, czyli reformacja filozofii naturalnej. Z tego powodu też powstanie nauki nowożytnej nie może być traktowane jako rezultat stopniowego narastania wiedzy w ramach starego ideału poznania. […]
Warunkiem ukształtowania się nowożytnego ideału nauki była jednak nie tylko nowa ontologia. […] Niezbędna była […] koncepcja, iż podmiot […] sam w sobie, we własnych zdolnościach poznawczych znajduje podstawy do budowania teorii naukowych ważnych zawsze i wszędzie, że rozum zdolny jest własnymi siłami wykryć to, co w porządku natury ma charakter uniwersalny.
Przewrót filozoficzny, będący warunkiem umożliwiającym powstanie nowożytnej koncepcji nauki, polegał na tym, iż zasypywał przepaść między niebem a ziemią, zastąpił świat zmysłowo danych jakości, świat, w którym żyjemy, odczuwamy i myślimy, światem ilości i kształtów.
Słownik
(łac. experimentum – badanie, doświadczenie) metoda doświadczalna polegająca na świadomym zaplanowaniu warunków doświadczenia i jego zrealizowaniu przez badacza
zespół założeń poznawczych, środków i sposobów służących w nauce do badania rzeczywistości
sposób poznawania świata, charakteryzujący się wykorzystaniem rozumu jako jedynego narzędzia wnioskowania, uznający doświadczenie jako jedyne źródło poznania świata oraz korzystający z uzgodnionej metodologii jego badania i posługujący się precyzyjnym językiem opisu swych ustaleń
nauki matematyczno‑eksperymentalne, badające rzeczywistość empirycznie (doświadczalnie) i zapisujące swe ustalenia w języku matematycznym; do nauk ścisłych zalicza się także samą matematykę, która stanowi dla nich język opisu rzeczywistości
urządzenie służące do badania rzeczywistości i wyrażania danych doświadczalnych w kategoriach mierzalnych, ilościowych