Filozofia nauki

Dział filozofii, który zajmuje się pojęciem naukinaukanauki, nazywamy filozofią nauki. Filozofia ta nie tyle zajmuje się jakością metody naukowejmetodologia naukowametody naukowej i podstawami jej prawomocności, ile tym, czym jest nauka w kulturze, na czym polega działalność naukowa człowieka i czego możemy się dowiedzieć o samym człowieku jako podmiocie uprawiania nauki.

Filozofia nauki zadaje więc podstawowe pytanie, czym w ogóle jest nauka, co ją odróżnia od innych ludzkich wytworów, a także – jak wyodrębniać z niej poszczególne dyscypliny, jak ją klasyfikować. Jest także częścią filozofii kultury, pytającą o swoiste wytwory człowieka, jakimi są badania naukowe, i w tym zakresie pyta o to, co pozwala identyfikować naukę ponad historyczną zmiennością założeń i metod ludzkiego badania świata. 

Filozofia nauki zajmuje się zatem także ponadczasowymi filozoficznymi podstawami uprawiania nauki, a więc założeniami metody, podziału i oceny wartości badań naukowych. W odróżnieniu od historii nauki filozofia nauki stara się uchwycić to, co wspólne w metodach, strukturze i założeniach nauk na przestrzeni wieków. Historia nauki koncentruje się zaś na zmienności tych elementów w czasie, w szczególności zmienności metod uznanych za obowiązujące w nauce oraz podstawowych twierdzeń i terminów naukowych.

Współczesny podział nauk

Współcześnie za naukę uznaje się szczególnego rodzaju działalność poznawczą człowieka, która w zinstytucjonalizowany, metodyczny i sformalizowany sposób bada rzeczywistość przyrody i kultury. Jako wspólne podstawowe cechy wszystkich nauk uznaje się ich racjonalność (ujęcie w terminach dostępnych ludzkiemu rozumowi oraz podleganie zasadom krytycznego myślenia) oraz sprawdzalność ich wyników (podleganie uniwersalnym zasadom potwierdzania i zaprzeczania jej ustaleniom).

Nauka posługuje się określoną metodologią oraz precyzyjnym językiem opisu. Można ją rozpatrywać jako pewien proces (badania naukowe), efekt tego procesu (wiedzę naukową) lub sposób dochodzenia do tych efektów (metoda naukowa).

Nauki można współcześnie podzielić ze względu na przedmiot badań na dwa podstawowe działy:

• nauki o przyrodzie (przyrodnicze);

• nauki o kulturze i człowieku (humanistyczne i społeczne).

Ze względu na charakter i cel badań możemy następnie wśród nauk wyróżnić:

Jako nauki ścisłenauki ścisłenauki ścisłe uznajemy te nauki, które posługują się matematycznym językiem i doświadczalną metodą badawczą, czyli nauki biologiczne, fizyczne (z astronomią) i chemiczne oraz samą matematykę. Tworzy ona bowiem narzędzia dla opisu rzeczywistości w tych naukach.

Nowożytne rozumienie doświadczenia

Nowożytny ideał nauki powstał na przełomie XVI i XVII w. i cechowało go nowe rozumienie doświadczenia naukowego, ponieważ samo doświadczenie jako źródło wiedzy zostało uznane za podstawę nauki już przez Arystotelesa. Jak pisze Stefan Amsterdamski, to nowe rozumienie doświadczenia wyróżniało się następującymi cechami:

Ta synteza poznania eksperymentalnego, języka matematycznego oraz użycia przyrządów pozwalających wykroczyć poza dane dostępne naszym zmysłom oraz rozumu prowadzącego od danych doświadczalnych do uogólniających teorii jest dziś uznawana za podstawową charakterystykę nauki i w największym stopniu odpowiada ona naukom ścisłym.

Jest to rozumienie zasadniczo inne niż starożytne i średniowieczne, oparte na wzorcu pochodzącym z pism Arystotelesa (384–322 p.n.e.). Nowożytne rozumienie doświadczenia zmienia fundamentalnie cel badań naukowych. Celem tym nie tyle jest bowiem wyjaśnić to, co dane w obserwacji (nieznane przekształcać w znane), ale tworzyć teorię rzeczywistości obejmującą zjawiska, które nie zostały jeszcze bezpośrednio poddane badaniu (ze znanego wyprowadzać to, co nieznane).

Badanie rzeczywistości ma więc prowadzić do głębokiego zrozumienia świata, do odkrycia praw przyrody, wyjaśniających obserwowane zjawiska, a nie do wyjaśnienia zjawisk danych zmysłowo przez przyczyny dane w bezpośrednim, naocznym poznaniu. W takim modelu nauki dominującą pozycję zdobyły nauki eksperymentalno‑matematyczne, czyli ścisłe.

R1Pn3xIVo4Q78

Zdjęcie przedstawia wagę prądową. Jest to urządzenie składające się z dwóch szal. Waga jest zamknięta w szklanej szafce.

Nowożytny ideał nauki

Nowożytny ideał nauki to model poznania eksperymentalno‑matematycznego, w którym świat daje się sprowadzić do mierzalnych i opisywalnych językiem matematycznym struktur i zjawisk.

Stefan Amsterdamski pisał:

Słownik