Przeczytaj
Kim był Niels Bohr?
Niels Bohr urodził się w 1885 r. w Kopenhadze. Jego ojciec Christian był profesorem fizjologii na uniwersytecie w tym mieście, a matka Ellen Adler pochodziła ze znanej w stolicy Danii rodziny bankierów. Niels miał jeszcze siostrę Jenny oraz brata Haralda. W rodzinie panowała atmosfera szacunku dla nauki i poszukiwania prawdy.
Obaj bracia w młodości grywali namiętnie w piłkę nożną. Niels był bramkarzem, ale nie osiągnął sukcesów. Natomiast Harald na pozycji pomocnika grał czterokrotnie w drużynie narodowej Danii, w tym na olimpiadzie w 1908 r. w Londynie, gdy Dania zdobyła srebrny medal. Otóż pewnego razu, gdy jego drużyna rozgrywała mecz z klubem niemieckim, Niels Bohr miał niewiele do roboty, gdyż gra przeważnie odbywała się na połowie boiska przeciwnika. Nagle jednak silnie kopnięta piłka zaczęła się toczyć w stronę bramki duńskiej. Tymczasem Niels stał zamyślony koło słupka bramki, nie zwracając uwagi na grę i gdyby nie wołanie widzów, nie złapałby piłki. Tłumaczył się po meczu, że przyszedł mu do głowy pewien problem matematyczny i tak mu zaprzątnął uwagę, że zaczął notować obliczenia na słupku bramki.
Niels i Harald uzyskali świetne wykształcenie, także dzięki kontaktom z profesorami, kolegami ich ojca. W gimnazjum Niels Bohr sprawiał wrażenie zwykłego młodzieńca i dopiero podczas wyższych studiów rozwinął się jego talent. Wstąpił na uniwersytet w Kopenhadze, aby studiować matematykę, filozofię i fizykę, ale jego pierwsze sukcesy badawcze, dotyczące obserwacji napięcia powierzchniowego, sprawiły, że postanowił skoncentrować się na fizyce. W 1911 r. uzyskał stopień doktora na podstawie rozprawy o właściwościach metali według teorii gazu elektronowego.
Wyjechał zaraz potem na staż do Cambridge, gdzie wybitną postacią był wtedy Joseph John Thomson. Jednak współpraca z Thomsonem nie układała się, więc wkrótce Bohr przeniósł się do Manchesteru, gdzie bardzo szybko nawiązał znakomite, przyjacielskie stosunki z Rutherfordem i jego współpracownikami. Poznał zaproponowany przez Rutherforda model atomu i rozwinął go, wprowadzając dozwolone orbity dla elektronów i wykorzystując kwantowanie energii. Wielu fizyków uznało pomysły Bohra za szalone. Stopniowo jednak okazało się, że jego model wyjaśnia sporo faktów eksperymentalnych. W 1922 r. Bohr został wyróżniony Nagrodą Nobla z fizyki.
Dzięki tej nagrodzie Bohr stał się niezwykle popularny i podziwiany przez wszystkich i był w swym kraju niekoronowanym królem. Kierował w Kopenhadze specjalnie dla niego utworzonym instytutem, do którego zjeżdżali przez dziesięciolecia młodzi fizycy z całego świata, by pracować z mistrzem. W latach dwudziestych i trzydziestych XX wieku Kopenhaga była stolicą światowej fizyki. Bohr miał wielkie zasługi w powstawaniu mechaniki kwantowejmechaniki kwantowej w połowie lat dwudziestych XX wieku.
Charakterystyczną cechą Bohra było dość powolne, ale niezwykle głębokie myślenie. Było to widoczne podczas zebrań naukowych. Zdarzało się, że gdy jakiś wizytujący fizyk wygłaszał referat na temat swej bieżącej pracy, to Bohr pozostawał w tyle za innymi w zrozumieniu toku myśli referenta. Często zdarzało się, że słuchacze, którym wydawało się, iż pojęli zagadnienie, pomagali referentowi, gdy ten próbował wyjaśnić Bohrowi, o co chodzi. Wreszcie Bohr stwierdzał, że zaczyna pojmować, ale okazywało się, iż jego zrozumienie problemu jest różne od tego, które przedstawiał referent i że to on właśnie ma rację, podczas gdy sam autor i słuchacze byli w błędzie.
Pracował niezwykle intensywnie i próbował palić przy tym fajkę tłumacząc, że nikotyna zwiększa przepływ cukru do komórek mózgowych. Z roztargnienia jednak często trzymał fajkę, w której tytoń się nie żarzył. Wobec tego objadał się czekoladkami, których zawsze musiał mieć duży zapas.
Bohr był marnym wykładowcą. Na konferencjach naukowych wygłaszał referaty w języku, który uważał za angielski, ale była to mieszanina angielskiego, duńskiego i niemieckiego. Ten język wśród przyjaciół był nazywany „bohrish”. Młodszy brat Nielsa, Harald, który został matematykiem i wykładał doskonale, mówił jednak często, że on zawsze wyjaśnia to, o czym była mowa wcześniej, natomiast Niels mówi o tym, co będzie później.
Jedną z pasji Bohra było oglądanie filmów. Pasjonował się zwłaszcza westernami, na które często zabierał swych współpracowników. Wspominali oni, że Bohr nie potrafił oglądać westernów „na luzie”, bez chłodnego, naukowego spojrzenia. Czasem także reagował jak dziecko. Pewnego razu oglądał kolejny film o Dzikim Zachodzie razem z innym znanym fizykiem Victorem Weisskopfem. Po wyjściu z kina Bohr powiedział do niego: „To wszystko nie jest zbyt prawdopodobne. Bohater zjawił się akurat w chwili, gdy potrzebowała go ukochana napadnięta przez zbirów. Mogę jeszcze uwierzyć, iż pokonał on wszystkie czarne charaktery i mogę nawet zgodzić się, że koń, na którym oboje uciekali, zdołał przesadzić parów z rzeką. Nie mogę jednak uwierzyć, że podczas tych wszystkich zdarzeń był akurat obecny fotograf, który to uwiecznił na filmie”.
W 1912 roku Bohr poślubił Margrethe Norlund. Mieli sześciu synów, z których Aage Niels został także sławnym fizykiem i w 1975 r. uzyskał Nagrodę Nobla za prace nad modelami jądra atomowego. Niels Bohr zmarł na atak serca 18 listopada 1962 r.
Słowniczek
(ang.: isospin) spin izotopowy - liczba kwantowa
(ang.: quantum mechanics) dział fizyki, zajmujący się opisem bardzo małych obiektów - na przykład cząstek elementarnych - w których przypadku zawodzi mechanika klasyczna.