Przeczytaj
BezrobociemBezrobociem nazywamy zjawisko społeczne polegające na tym, że część ludzi zdolnych do pracy i chcących ją podjąć nie znajduje zatrudnienia. BezrobotnyBezrobotny to zatem osoba niezatrudniona, nieprowadząca działalności gospodarczej i niewykonująca innej pracy zarobkowej, nieucząca się w szkole w systemie dziennym i gotowa do podjęcia zatrudnienia (w pełnym lub niepełnym wymiarze czasu pracy). Pod uwagę bierze się również pracę dla osób niepełnosprawnych. Dodatkowo, w Polsce bezrobotną jest osoba zarejestrowana we właściwym urzędzie pracy, która:
ukończyła 18 lat (z wyjątkiem młodocianych absolwentów), nie ukończyła wieku emerytalnego – 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn (czyli nie nabyła prawa do emerytury),
nie nabyła prawa do renty inwalidzkiej, nie pobiera zasiłku stałego lub renty socjalnej,
nie jest właścicielem lub posiadaczem nieruchomości rolnej o powierzchni powyżej 2 ha przeliczeniowych,
nie jest osobą niepełnosprawną, której stan zdrowia nie pozwala na podjęcie zatrudnienia nawet w połowie wymiaru czasu pracy,
nie jest osobą tymczasowo aresztowaną i nie odbywa kary pozbawienia wolności.
Podstawowym miernikiem wielkości bezrobocia jest stopa bezrobocia, czyli stosunek liczby osób bezrobotnych do liczby osób aktywnych zawodowo wyrażony w procentach.
Stopa bezrobocia nie jest dokładnym miernikiem omawianego zjawiska. Istnieje np. grupa osób, która nie ma pracy ale poszukuje jej we własnym zakresie, bez rejestrowania się w urzędach pracy. Także część bezrobotnych zgłasza się do Urzędu Pracy tylko po to, aby uzyskać prawo do zasiłku (bez zamiaru podjęcia pracy). Dlatego oblicza się rzeczywistą stopę bezrobocia dotyczącą wszystkich bezrobotnych, niezależnie od przyczyn, oraz naturalną stopę bezrobocia uwzględniającą osoby, które nie ubiegają się o pracę ze względu na zbyt niski poziom wynagrodzeń.
Analizując dane statystyczne, scharakteryzuj różnice wielkości stopy bezrobocia w Polsce w ciągu roku (w różnych latach). Wyjaśnij przyczyny różnic.
Rodzaje bezrobocia
Wyróżnia się wiele rodzajów bezrobocia w zależności od jego przyczyn, sposobów pomiaru czy też długości trwania zjawiska. Podstawowy podział bezrobocia na jego rodzaje:
dobrowolne – sytuacja, w której bezrobotny świadomie nie przyjmuje oferowanej pracy i nie akceptuje warunków zatrudnienia;
przymusowe – bezrobocie wynikające z niemożliwości znalezienia pracy pomimo jej poszukiwania;
technologiczne – jest skutkiem unowocześniania procesu wytwarzania, praca ludzka zostaje zastąpiona pracą maszyn (automatyzacja, komputeryzacja);
frykcyjne (przejściowe) – występuje w każdej gospodarce, polega na przechodzeniu pracowników z jednego miejsca pracy do drugiego;
strukturalne – związane jest z potrzebą zmian kwalifikacji pracowników w wyniku przemian gospodarczych, restrukturyzacji gospodarki, zamykania pewnych działalności i otwierania nowych, często związanych z wprowadzaniem innowacji technologicznych (w Polsce bezrobocie strukturalne najbardziej odczuwalne jest w regionach, w których rozwijało się górnictwo, hutnictwo czy przemysł stoczniowy);
koniunkturalne (cykliczne) – występuje okresowo w wyniku zmian koniunktury gospodarczej; w okresie recesji zatrudnienie maleje, a w okresie wzrostu gospodarczego rośnie;
sezonowe – wynika ze spadku zatrudnienia w niektórych działach gospodarki (np. budownictwo, rolnictwo) oraz z sezonowości wykonywanych prac;
jawne – bezrobocie objęte oficjalnymi statystykami;
utajone – bezrobocie, które jest nierejestrowane, trudne do określenia;
ukryte – polegające na wykonywaniu pracy przez większą liczbę osób niż w rzeczywistości jest to potrzebne (np. w krajach socjalistycznych celowo zaniża się wskaźnik bezrobocia lub w ogóle zaprzecza się występowaniu tego zjawiska).
Ze względu na długość trwania zjawiska wyróżniamy bezrobocie:
krótkookresowe – trwające do 3 miesięcy,
średniookresowe – trwające od 3 do 12 miesięcy,
długookresowe – trwające powyżej 1 roku,
chroniczne – występujące długotrwale.
Cechy bezrobocia w Polsce:
bezrobocie ma charakter strukturalny – recesja lub restrukturyzacja w wielu branżach i regionach przy braku rodzimego kapitału powoduje nadwyżki siły roboczej w większości działów gospodarki,
gwałtowny wzrost bezrobocia – wywołany przez masowe zwolnienia pracowników zatrudnionych głównie w rolnictwie i w niektórych gałęziach przemysłu, co w efekcie obciąża budżet państwa (odprawy finansowe i świadczenia socjalne dla zwalnianych pracowników),
wyraźna selektywność bezrobocia – dotknęło ono głównie ludzi młodych, osoby w wieku niemobilnym (powyżej 45. roku życia), kobiety oraz osoby z najniższym wykształceniem,
zróżnicowanie przestrzenne bezrobocia – najniższy poziom bezrobocia istnieje w miastach i aglomeracjach, w których rozwijają się zróżnicowane gałęzie przemysłu i usługi. Najwyższe lub gwałtowne wzrosty stopy bezrobocia występują w słabo rozwiniętych rolniczych regionach Polski wschodniej i północnej, gdzie sytuację pogorszył upadek PGR‑ów. Ludność tych obszarów odznacza się niskimi kwalifikacjami zawodowymi, małą mobilnością przestrzenną oraz zniechęceniem i apatią spowodowaną nieumiejętnością odnalezienia się w nowej sytuacji. Ze znacznym wzrostem bezrobocia mamy także do czynienia w regionach, w których dominuje jedna branża przemysłowa, zwłaszcza związana z przemysłem wydobywczym i hutniczym (np. Górny Śląsk, Zagłębie Dolnośląskie), włókienniczym (Łódź) i stoczniowym (miasta portowe),
w środowisku wiejskim oprócz bezrobocia jawnego (większego niż na obszarach wysoko zurbanizowanych) istnieje bezrobocie ukryte – polega to na większym zatrudnieniu w gospodarstwach rolnych niż wymaga tego potrzeba,
w Polsce występuje zjawisko „starzenia się bezrobocia” – bezrobocie ma charakter długookresowy, trwający często powyżej 12 miesięcy.
Specyfika polskiego bezrobocia wiąże się z poprzednim okresem politycznym (socjalizmem), przemianami w strukturze gospodarki narodowej, recesją w wielu branżach, niedoinwestowaniem niektórych regionów, a także z mentalnością samych bezrobotnych i poziomem ich wykształcenia.
Przyczyny bezrobocia:
Bezrobocie na świecie jest zjawiskiem złożonym – wpływa na nie wiele czynników. Najczęstsze przyczyny bezrobocia to m. in.:
niski poziom wykształcenia części społeczeństwa,
szybki rozwój nowych technologii,
zaniedbanie gałęzi gospodarki w regionie,
wysokie koszty pracy dla pracodawców,
brak poszukiwanych przez pracodawców umiejętności u kandydatów,
wejście na rynek pracy pokolenia wyżu demograficznego,
niedostosowanie systemu edukacji do potrzeb rynku pracy,
wysokie zasiłki dla bezrobotnych, pomoc socjalna,
wysokie podatki, które ograniczają możliwości pracodawców,
sztywne (opresyjne) dla pracodawców prawo pracy,
nagłe zmniejszenie zapotrzebowania na dany produkt lub usługę,
sezonowe zmiany w rodzaju i skali zatrudnienia,
niechęć bezrobotnych do podjęcia nieatrakcyjnej dla nich pracy.
W Polsce do głównych przyczyn bezrobocia należą:
transformacja gospodarcza zapoczątkowana pod koniec lat 80‑tych XX wieku i związany z nią proces rozwoju gospodarki rynkowej, który doprowadził do likwidacji wielu miejsc pracy (likwidacja PGR‑ów, upadek wielu dużych zakładów przemysłowych czy nierentownych przedsiębiorstw, restrukturyzacja);
wahania popytu na niektóre towary i usługi (spadek popytu na pracę – wzrost bezrobocia);
zaprzestanie lub ograniczenie produkcji w niektórych branżach (np. w górnictwie)
okresowa zmienność cyklów produkcyjnych i czasowy spadek zapotrzebowania na pracę (np. w okresie zimowym w rolnictwie);
wprowadzanie nowoczesnych technologii do procesów produkcyjnych (spadek zapotrzebowania na siłę roboczą, automatyzacja i komputeryzacja).
Słownik
osoba niezatrudniona, niewykonująca pracy zarobkowej, ale zdolna i gotowa do podjęcia zatrudnienia
niemożność znalezienia pracy zarobkowej przez ludzi w wieku produkcyjnym, zdolnych i chętnych do pracy oraz aktywnie jej poszukujących