Rok 1986

Pierwszy widoczny przełom po końcu Nowej FaliNowa FalaNowej Fali (1976) nastąpił 10 lat później – w 1986 roku. Ukazały się wówczas takie tomy, jak Starzy znajomi Bohdana ZaduryBohdan ZaduraBohdana Zadury oraz Czynnik liryczny Piotra SommeraPiotr SommerPiotra Sommera. Zasługą obu autorów było odświeżenie języka poetyckiego. Patosowi charakterystycznemu dla dotychczasowej liryki przeciwstawili język potoczny, rezygnując z walki politycznej poprzez twórczość.

Przełamanie panujących w poezji tendencji przez Sommera i Zadurę wyznaczyło drogę twórcom związanym z czasopismem „brulion”„brulion”„brulion”, którego redaktorem naczelnym był Robert TekieliRobert TekieliRobert Tekieli. Czasopismo ukazywało się w latach 1987–1999.

„Naiwni” i „sentymentalni”

Andrzej SosnowskiAndrzej SosnowskiAndrzej Sosnowski, poeta, tłumacz i redaktor „Literatury na Świecie”, w tekście Apel poległych („Kresy” 1993) dokonał diagnozy przemian, które zaszły w poezji polskiej lat 1968‑1993. Zarówno klasykom, takim jak Czesław MiłoszCzesław MiłoszCzesław Miłosz, jak i poetom Nowej Fali Sosnowski przypisuje uprawianie poezji „naiwnej”, w najnowszych zaś tendencjach (wzrastające znaczenie poetów „brulionu”) dostrzega coś, co nazywa „sentymentalizmem”.

RgAHgVRMnvphG

Zdjęcie przedstawia fragment budynku, na którym namalowany jest mural. Budynek jest otynkowany na szaro. Po lewej stronie zdjęcia znajdują się okna. Muralem jest wiersz Andrzeja Sosnowskiego pt. Wiesz (Trackless). Treść muralu: Wiersz traci pamięć za rogiem ulicy W czarnym powietrzu brzmią wołania straży Szukałem siostry i nie mogłem znaleźć Nie miałem siostry więc nie mogłem szukać Nie miałem siostry jak sięgnąć pamięcią Wstecz wzdłuż ulicy której dawno nie ma W naszej okolicy zgubi się w podwórkach Nie zna białego ranka Pije w suterenach Marzy godzinami przy murku śmietnika Moje ciemne powieki ciężkie są od wina Wiersz wychodzi z domu i nigdy nie wraca Wiersz nie pamięta domu którego nie było Dla tej ciemnej miłości dzikiego gatunku Wstecz wzdłuż ulicy której dawno nie ma Idzie bez pamięci i znika bez śladu Nie ma wiersza pamięci siostry ani domu

Poezja „naiwna” według Sosnowskiego to taka, która ma inklinacjeinklinacjeinklinacje uniwersalistyczneuniwersalistycznyuniwersalistyczne; stoi na straży „prawdy”, moralności, tradycyjnych wartości; operuje prostotą języka, za pomocą którego formułuje sądy o rzeczywistości w przekonaniu, że słowa odpowiadają bytom. Natomiast główną cechą poezji „sentymentalnej” – której początków możemy upatrywać w połowie lat 80. i w sprzeciwie wobec założeń i wpływów tej „naiwnej” – jest wiara w instytucję podmiotu jako jedynej pozostałości po tradycji, na której można oprzeć wiersz. Sosnowski ujmuje to w następujący sposób:

Krytykiem, który w tamtym czasie bacznie przyglądał się pokoleniu „brulionu”, był Karol Maliszewski. Wprowadził on do obiegu krytycznoliterackiego rozróżnienie na „klasycystów” i „barbarzyńców”, opisane w artykule Nasi klasycyści, nasi barbarzyńcy, który ukazał się w 19 numerze „Nowego Nurtu” (1995). Mianem barbarzyńców określił właśnie poetów „brulionu”.

„Zanik centrali”

Opisując w 1994 roku stan poezji współczesnej, Janusz SławińskiJanusz SławińskiJanusz Sławiński posłużył się określeniem „zanik centrali”. Badacz sytuuje to zjawisko pomiędzy okresem funkcjonowania klasyków (Zbigniewa HerbertaZbigniew HerbertZbigniewa Herberta, Czesława Miłosza, Tadeusza RóżewiczaTadeusz RóżewiczTadeusza Różewicza, Wisławy SzymborskiejWisława SzymborskaWisławy Szymborskiej) oraz poetów Nowej Fali (Jerzy KronholdJerzy KronholdJerzy Kronhold, Julian KornhauserJulian KornhauserJulian Kornhauser, Adam ZagajewskiAdam ZagajewskiAdam Zagajewski) a początkiem wzrastania w siłę tzw. pokolenia „brulionu” (Marcin ŚwietlickiMarcin ŚwietlickiMarcin Świetlicki, Marcin BaranMarcin BaranMarcin Baran, Marcin SendeckiMarcin SendeckiMarcin Sendecki, Krzysztof KoehlerKrzysztof KoehlerKrzysztof Koehler, Jacek PodsiadłoJacek PodsiadłoJacek Podsiadło). W ujęciu Sławińskiego „zanik centrali” oznacza proces stopniowego rozpadu instytucji, które wcześniej warunkowały funkcjonowanie i sposoby wartościowania literatury. Na tym tle postępował zanik wiodącej roli poetów, takich jak Czesław Miłosz czy Zbigniew Herbert, których utwory wyznaczały pewne standardy etyczno‑polityczne oraz podkreślały dominację stylu wysokiego w poezji. Powolne przezwyciężanie ich estetyk w środowisku poetyckim prowadziło m.in. do osłabienia instytucji „wieszczów” (poetów pełniących dla rodaków funkcję autorytetów moralnych i intelektualnych), jak również do rozpadu całościowej wizji świata i samej literatury. Rozpad ten miał dokonywać się stopniowo w latach 80. i skończył się rozproszeniem i wielkim zróżnicowaniem poetyckich języków w pierwszej połowie lat 90. Połączyło się to ze stopniowym zanikiem instytucjonalnych ograniczeń (m.in. cenzury) oraz spadkiem znaczenia PRL‑owskich czasopism i organizacji literackich.

To rozproszenie i brak „centrum” również w późniejszych latach zaowocuje nowymi, osobnymi stylami poetyckimi, które z czasem zyskają duże znaczenie w polskiej literaturze. Nawet jednak w okresie popularności poetów „brulionu”, od początku lat 90. funkcjonowali inni poeci, którzy z czasem zyskali szerokie uznanie, np. Eugeniusz Tkaczyszyn‑DyckiEugeniusz Tkaczyszyn‑DyckiEugeniusz Tkaczyszyn‑Dycki czy Andrzej SosnowskiAndrzej SosnowskiAndrzej Sosnowski.

Nowe głosy z końca wieku

W drugiej połowie lat 90. pojawiły się, a do końca pierwszej dekady XXI wieku umocniły głosy twórców, którzy zaproponowali osobne postawy wobec nowej rzeczywistości i poezji.

W 1995 roku Krzysztof SiwczykKrzysztof SiwczykKrzysztof Siwczyk zadebiutował tomem poetyckim Dzikie dzieci.  Książka Siwczyka, czytana przez niektórych jako swego rodzaju manifest pokoleniowy roczników lat 70., była szeroko komentowana i do tej pory jest ważnym punktem odniesienia dla czytelników i badaczy, próbujących opisać ostatnie trzy dekady w poezji.

RTZaInaBGJAeP

Ilustracja przedstawia obraz, którego głównymi bohaterami jest dwójka dzieci: dziewczynka i chłopiec. Na pierwszym planie jest chłopiec. Zwrócony jest twarzą do widza. Ubrany jest w pomarańczowy podkoszulek z białymi rękawami i brązowe spodnie. Jego włosy są ciemne i krótkie. Chłopiec trzyma ręce w kieszeniach. Dziewczynka stoi przy ścianie z tyłu, za chłopcem. Ubrana jest ona w niebieską sukienkę z białym kołnierzykiem i żółte spodnie. Jej głowa jest lekko spuszczona w dół. Jej włosy są krótkie i ciemne.

Rok 1996 przyniósł debiutancką książkę Romana HonetaRoman HonetRomana Honeta Alicja; dwa lata później ukazał się drugi tom autora, zatytułowany Pójdziesz synu do piekła. Poezja Honeta została zaliczona przez Mariana StalęMarian StalaMariana Stalę do „nurtu ośmielonej wyobraźni”nurt ośmielonej wyobraźni„nurtu ośmielonej wyobraźni”. Dominuje w tych wierszach oniryzm, a silny, ironiczny podmiot, tak ważny dla brulionowców, rozmywa się w mrocznych wizjach i niejako traci kontrolę nad własnym monologiem lirycznym. Krytycy dostrzegają w poezji Honeta nieustanne próby rozprawienia się z pamięcią (także zbiorową) oraz uczuciem straty.

RnPpAwBUHo7IB

Ilustracja przedstawia obraz, w którym głównym planem jest rzeka i pływający w niej ludzie. Woda, w której pływają, jest częściowo porośnięta roślinami. Na brzegu rzeki znajdują się dwie stojące osoby i jedna siedząca.

Ważną poetką stała się też Marta PodgórnikMarta PodgórnikMarta Podgórnik, która zadebiutowała jako 17‑latka w 1996 roku tomem Próby negocjacji. W swoich wierszach Podgórnik gra z tradycyjnymi formami poetyckimi (m.in. stosując rymy), jej utwory charakteryzuje muzyczność. Jednocześnie wyraźny w nich jest silny, feministycznyfeminizmfeministyczny głos - zaczepny i prowokacyjny.

R16lOg85u154D

Ilustracja przedstawia pejzaż miejski, namalowany w ciemnej wieczornej kolorystyce. Na obrazie stojący na stacji pociąg. Po jego prawej stronie znajduje się peron. Na peronie w prawym dolnym rogu stoi młoda dziewczyna. Ubrana jest w jasną sukienkę, na głowie ma długie, ciemne włosy. W tle po prawej stronie znajdują się miejskie zabudowania otynkowane na biało i z ciemnymi dachami. Po lewej stronie znajduje się budynek dworca z czerwonej cegły. Nad całym pejzażem miejskim góruje nocne, ciemne niebo, na którym świeci księżyc w fazie sierpa.

Słownik