Przeczytaj
O autorze
Tadeusz Różewicz urodził się w 1921, a zmarł w 2014 roku. Przeżyciem, które ukształtowało go jako artystę, była II wojna światowa; zrodziła w nim poczucie głębokiego kryzysu kultury. Podczas wojny ukazał się jego pierwszy tomik poetycki Echa leśne, jednak za właściwy debiut Różewicza uznaje się Niepokój z 1947 roku. Krytycy literaccy określili tę książkę jako rewolucyjną. W poezji Tadeusza Różewicza, który deklarował się jako ateista, pełna jest sygnałów o poszukiwaniu istoty wyższej. Jak pisze Aleksander Fiut:
(...) występujące w poezji Różewicza, nadzwyczaj obficie, wątki tradycji chrześcijańskiej jawią się zaprzeczone, a zarazem, właśnie przez przeczenie — swoiście afirmowane.
Źródło: Aleksander Fiut, Po śmierci Boga: o twórczości Tadeusza Różewicza, „Teksty Drugie” 1993, nr 3(21), s. 22–34.
Rodzajem zaprzeczenia chrześcijańskiemu Credo jest wiersz Cierń.
Cierńnie wierzę
nie wierzę w przebudzenia
do zaśnięcianie wierzę od brzegu do brzegu
mojego życia
nie wierzę tak otwarcie
głęboko
jak głęboko wierzyła
moja matkanie wierzę
jedząc chleb
pijąc wodę
kochając ciałonie wierzę
w jego świątyniachnie wierzę na ulicy miasta
w polu w deszczu
powietrzu
złocie zwiastowaniaczytam jego przypowieści
proste jak kłos pszenicy
i myślę o bogu
który się nie śmiałmyślę o małym
bogu krwawiącym
w białych
chustach dzieciństwao cierniu który rozdziera
nasze oczy usta
teraz
i w godzinie śmierciŹródło: Tadeusz Różewicz, Cierń, [w:] tegoż, Wybór poezji, oprac. A. Skrendo, Wrocław 2016, s. 411–412.
TRCierń można czytać jako dalszy ciąg wczesnego Lamentu, wyznania niewiary z Niepokoju. Jest w Cierniu tęsknota do religijności dziecka: „myślę o małym | bogu krwawiącym | w białych chustach dzieciństwa. Wszystko jest tu ważne, także przywołany w dwóch z cytowanych wersów rytm kantyczkikantyczki (dziesięciozgłoskowiecdziesięciozgłoskowiec 5+5 z wyrazistą cezurącezurą […]). Jest w nim czułość właściwa doznaniom dziecka przystępującego po raz pierwszy do komunii, jest też połączenie Narodzenia z Ukrzyżowaniem, jako dwóch niezbędnych stron wiary (oraz nie‑wiary) chrześcijanina.
Tadeusz Różewicz wychował się w religii, w obrzędowości rzymskokatolickiej (pobożność matki wychowanej na plebanii, ojciec, który w młodości uczył się na organistę). Stosunek do tej religijności w późniejszej (już nie chłopięcej) poezji Różewicza jest bardzo złożony. Nie jest ona dla niego oszustwem i głupstwem, raczej naiwnością i dziecięctwem, które zostało utracone. Traktowanie jej obecnie serio, jako własnego aktualnego wyposażenia duchowego, byłoby kłamstwem dotyczącym przedmiotu „najwyższej troski”.
Źródło: Jacek Łukasiewicz, TR, Kraków 2012, s. 305–306.
Różewicz w Przygotowaniu do wieczoru autorskiego pisze tekst bezpośrednio korespondujący z wierszem Cierń:
Przygotowanie do wieczoru autorskiegoJeśli się nie wierzy, to nie wierzy się rano i wieczorem, przy obiedzie i przy warsztacie pracy, na spacerze i na zebraniu, w pociągu i samolocie, po obiedzie i przebudzeniu, przed zaśnięciem. Nie wierzy się ciągle, bez przerwy. Czytając i pisząc. Nie wierzy się – rozmawiając i planując podróż. Przy wyjeździe i przy powrocie. Obierając jabłko. Nie wierzy się wiosną, latem, jesienią i zimą. Nie wierzy się, pomagając ślepcowi przejść przez ulicę, dając żebrakowi złotówkę. Pisze się podanie o wyjazd, robi się zdjęcia, obiecuje napisanie czegoś tam – i nie wierzy się. Ciągle, nieustannie. Niewiara siedzi nie tylko w głowie. Jest też w sercu, w rękach, nawet w nogach. Otacza, otacza, zaciska.
Źródło: Tadeusz Różewicz, Przygotowanie do wieczoru autorskiego, [w:] tegoż, Utwory zebrane, tom 3: Proza, oprac. J. Stolarczyk, Wrocław 2004, s. 329.
Słownik
(łac. caesura – cięcie, przerwa) – w metryce klasycznej i wierszu sylabotonicznym: przedział międzywyrazowy przypadający wewnątrz stopy, czyli najmniejszej jednostki rytmicznej w wierszu i stałym układzie akcentów
wiersz składający się z wersów dziesięciosylabowych
(łac. canticum – pieśń, śpiew) – popularna pieśń religijna