Przeczytaj
Aby dowiedzieć się więcej na temat idealnego państwa Platona, zapoznaj się z poniższymi materiałami:
Platon: teoria duszyPlaton: teoria duszy
W poszukiwaniu idealnego państwa: Platon i ArystotelesW poszukiwaniu idealnego państwa: Platon i Arystoteles
Platon. Część druga: poznaniePlaton. Część druga: poznanie
Zakamarki filozofii PlatonaZakamarki filozofii Platona
Polityka
Dialog PaństwoPaństwo jest poświęcony tematyce sprawiedliwości i jej znaczenia w idealnie funkcjonującym państwie.
Teoria duszy i teoria cnót były ściśle związane z platońską teorią państwa przedstawioną w dialogu Państwo. Według Platona, trzy części duszy: roztropna, gniewliwa i pożądliwa odpowiadają kolejno trzem warstwom społecznym wchodzącym w skład doskonałej rzeczypospolitej: królom, żołnierzom i ludowi.
1. Najwyżej w hierarchii społecznej stoją królowie zarządzający krajem. Muszą oni być filozofami, gdyż tylko ludzie najmądrzejsi mogą sprawować rządy nad pozostałymi. Ich działaniom Platon przypisuje cnotę roztropności, która w odniesieniu do spraw państwowych polega na wiedzy, jak dobrze kierować rzecząpospolitą.
2. Kolejne miejsce w porządku społecznym zajmuje klasa żołnierzy, którzy bronią państwa przed wrogami i poszerzają je o nowe terytoria. Ich postępowaniem kieruje męstwo, czyli odwaga.
3. Najniżej w hierarchii znajduje się prosty lud: rolnicy, rzemieślnicy i kupcy. Ponieważ nie pragną oni niczego ponad miarę i potrafią zapanować nad swymi pożądaniami, właściwa jest im cnota umiarkowania.
4. Tak jak doskonała dusza, choć złożona z poszczególnych części, stanowi zgodną całość, tak idealne państwo powinno przypominać jeden organizm. Potrzebną mu harmonię zapewnia cnota sprawiedliwości.
5. Dzięki niej każdy obywatel zajmuje się tym, do czego został wyznaczony przez naturę i prawo, robi to najlepiej jak umie i nie tęskni do innych rzeczy (np. do przedostania się do innej grupy społecznej).
Zdaniem Platona, wzorowe państwo to takie miejsce, w którym realizuje się dobro moralne. Odpowiedzialni są za to królowie, pełniący wraz z żołnierzami funkcję strażników państwa.
Strażników obowiązuje wiele szczegółowych nakazów, z których najistotniejsze to:
zachowanie wspólnoty majątkowej - w odróżnieniu od ludu obywatele wyższych klas nie mogą posiadać prywatnych dóbr ani bogactw, co ma umacniać w nich poczucie wspólnoty. Wyeliminowanie własności prywatnej z projektu idealnego państwa to motyw, który będzie się pojawiać we wszystkich nowożytnych utopiachutopiach.
zachowanie wspólnoty rodzin - Platon uważał, że strażnicy powinni mieć nie tylko wspólne rzeczy, wyżywienie i mieszkania, lecz także wspólne żony i dzieci. Niemowlęta zaraz po urodzeniu byłyby odbierane matkom, aby rodzice i dzieci się nie znali. Taki system miał zmniejszyć podziały między ludźmi.
Platon sądził, że posiadanie zarówno rodziny, jak i dóbr osobistych, podsyca ludzki egoizm i ducha rywalizacji. Tymczasem gdy jeden obywatel staje się potencjalnym krewnym drugiego, wzrasta poczucie wspólnoty i odpowiedzialności za państwo, które ma być jedną wielką rodziną.
Wychowanie i edukacja
W platońskiej rzeczypospolitej bardzo ważna była sprawa wychowania i wykształcenia młodzieży mającej w przyszłości objąć roztropne rządy.
Wychowanie muzyczno‑gimnastyczne, obowiązujące wszystkich strażników, było początkowym etapem edukacji przyszłych władców. Kształcenie mogli kontynuować tylko ci, którzy posiadali zdolności filozoficzne: musiały to być osoby, u których rozumna część duszy zdecydowanie dominowała nad dwiema pozostałymi.
Wybrani uczniowie mieli przejść długą drogę ćwiczeń rozwijających rozum. Uczyli się więc matematyki, geometrii, astronomii i harmonii.
Kształcenie teoretyczne kończyło się nauką dialektyki. Była ona najtrudniejszą i zarazem najważniejszą spośród wszystkich dyscyplin. Według Platona, dialektyka stanowiła sztukę abstrakcyjnego myślenia, dzięki której dusza całkowicie się odrywa od tego, co zmysłowe, i dociera do tego, co inteligibilne, czyli do świata idei. Następnie poznaje rzeczywistość ponadzmysłową i dochodzi do oglądu samego Dobra. Dzięki dialektyce dusza osiąga pełnię wiedzy o rzeczywistości.
Wychowanie rządzących nie ograniczało się tyko do teorii. Między 35. a 50. rokiem życia przyszli królowie brali udział w życiu państwa, zdobywając doświadczenie i praktyczne umiejętności. Dopiero po odbyciu tej wieloetapowej drogi strażnik stawał się prawdziwym królem: dzięki poznaniu, jakie dawała mu filozofia, mógł wprowadzać ład i dobro w życie państwa oraz wychowywać przyszłe pokolenia rządzących.
Zdjęcie w tle przedstawia starożytny fresk. Znajduje się na nim trzech mężczyzn w togach. Jeden z nich trzyma w ręce wazę, drugi gra na dwóch fletach, trzeci trzyma w rękach lirę. Pomiędzy postaciami znajdują się niewielkie drzewa.
Trzeba podkreślić, że edukacja obowiązywała zarówno mężczyzn, jak i kobiety i była prowadzona do 18 roku życia tak samo dla obu płci. Kobiety były wyłączone z ćwiczeń wojskowych. Podobnie rzecz się miała z pełnieniem obowiązków. Równouprawnienie kobiet w sprawach państwowych, które występuje w koncepcji idealnego państwa Platona, było czymś wyjątkowym w historii starożytnej myśli.
Platon nie był jednak zwolennikiem równouprawnienia wszystkich klas w edukacji. Uważał, że należy edukować tylko dzieci rządców i filozofów. Jego metody edukacyjne wykluczały stosowanie kar, poza przypadkami gdy uczeń wykazał brak szacunku do osób starszych. Mimo tego, system edukacyjny Platona nie był łagodny. Uważał on, że dziec należy wychowywać w instytucjach państwowych, ponieważ w przyszłości mają służyć dobru i potrzebom państwa.
W nauczaniu młodzieży sztuka miała być poddana głębokiej selekcji. W poezji należało wyeliminować wszystko, co jest niemoralne i fałszywe, a w muzyce – tonacje czyniące duszę zniewieściałą. Platon krytykował sztukę, twierdząc, że artyści odwołują się do nierozumnych władz duszy, do niższych i gorszych części człowieka. Poeta nigdy nie tworzy z uwagi na wiedzę i poznanie prawdy, ale pod wpływem jakiejś irracjonalnej intuicji. Ponadto sztuka, oprócz tego, że zaciemnia prawdę i osłabia rozum, jest naśladownictwem (gr. mímesis) i to naśladownictwem nie idei, ale ułomnego świata zmysłowego. Stanowi więc naśladownictwo naśladownictwa, gdyż sama rzeczywistość materialna to jedynie odzwierciedlenie prawdziwego świata idei. Dlatego sztukę, o ile nie służy dobru i prawdzie, należy potępić, a jej rzemieślników wyłączyć z grona obywateli i najlepiej skazać na wygnanie.
Słownik
(gr. dialektikḗ (téchnē) – dialektyczna (sztuka): diá – przez, poprzez + lego – mówię, łączę, zbieram) przeciwieństwo metody informacyjnej; jest metodą pytania i odpowiedzi, dialogu i rozmowy prowadzącej do obalania mniemań i „rodzenia się” wiedzy prawdziwej
(łac. pojmowalność) własność, dzięki której coś jest dostępne wyłącznie poznaniu intelektualnemu; inteligibilny – w odniesieniu do bytu: racjonalny, logiczny i dlatego poddający się poznawaniu
(gr. país dziecko, dosłownie wychowanie, wykształcenie dziecka), w starożytnej Grecji oznaczało wychowanie dzieci, a od późnego okresu klasycznego kształcenie ogólne; humanizacja; dążenie do idealnej jedności cielesnego, politycznego i muzycznego wychowania w ramach greckiego polis
projekt dobrego społeczeństwa wcielającego w życie najistotniejsze wartości: dobro, sprawiedliwość, równość, wolność itp., artykułowany w różnych formach twórczości – literackiej, filozoficznej, filmowej