Przeczytaj
Ośrodkowy układ nerwowy (OUN) jest odpowiedzialny za koordynowanie wszystkich czynności życiowych organizmu, w tym za zachowania pokarmowe. Są nimi apetyt (psychologiczne pragnienie spożycia określonego pokarmu) oraz działania polegające na poszukiwaniu, zdobywaniu, przechowywaniu, przetwarzaniu, podziale i zjadaniu pokarmu. Podejmujemy je pod wpływem impulsów z ośrodków głodu i sytości.
Ośrodek głodu wyzwala mechanizm poszukiwania, zdobywania i przyjmowania pokarmów. Ośrodek sytości hamuje apetyt, gdy organizm ma dość składników odżywczych. Oba zlokalizowane są w części międzymózgowia zwanej podwzgórzem. Część mózgu odpowiedzialna za odczuwanie głodu znajduje się w bocznej części podwzgórza, natomiast obszar hamujący apetyt – w jądrze podwzgórza. Do obu tych ośrodków docierają cztery rodzaje sygnałów informujących o potrzebie poszukiwania jedzenia bądź jej braku: metaboliczne, motoryczne, hormonalne i termiczne.
Sygnalizacja głodu i sytości
Ośrodkowa regulacja pobierania pokarmu
Pierwsze badania dotyczące ośrodkowej regulacji pobierania pokarmu przeprowadzono na początku lat 40. ubiegłego wieku. Wykazano, że uszkodzenie przyśrodkowo‑brzusznego obszaru podwzgórza wywołuje u zwierząt hiperfagięhiperfagię – wyraźny wzrost ilości pobieranego pokarmu, któremu towarzyszy szybki przyrost masy ciała. W kolejnych doświadczeniach udowodniono, iż uszkodzenie bocznej okolicy podwzgórza wywołuje zespół afagiiafagii – zahamowania przyjmowania pokarmu, któremu towarzyszył spadek masy ciała.
Obszar bocznego podwzgórza, którego uszkodzenie wywoływało afagię, nazywano ośrodkiem głodu, natomiast obszar przyśrodkowego podwzgórza, którego uszkodzenia powodowały hiperfagię, zdefiniowano jako ośrodek sytości. Ośrodek głodu wyzwala mechanizm zachowań pokarmowych, a ośrodek sytości – hamuje apetyt.
Uszkodzenie bocznego obszaru podwzgórza – zespół afagii i adypsji
W toku opisanych powyżej badań wykazano, że równolegle z afagią występuje całkowity lub częściowy zanik pragnienia (adypsjaadypsja). Oznacza to, że obszary neuronalne tych dwóch regulacji mogą się pokrywać. Zdefiniowano w ten sposób tzw. zespół afagii i adypsji. Jest on skutkiem uszkodzenia bocznego podwzgórza. Szczury z takimi uszkodzeniami odmawiały przyjmowania pokarmu oraz wody i umierały, jeżeli nie były karmione przez sondę dożołądkową.
Uszkodzenie przyśrodkowego obszaru podwzgórza – hiperfagia
Z kolei hiperfagii nie towarzyszy nadmierne pobieranie płynów. Zwierzęta z uszkodzeniami przyśrodkowego podwzgórza przechodzą przez dwa etapy:
Poziomy regulacji zachowań pokarmowych w obrębie OUN
Nadrzędne struktury związane z kontrolą zachowania pokarmowego znajdują się w ciele migdałowatymciele migdałowatym. Regulują one czynność głównych, podwzgórzowych ośrodków głodu i sytości. System ośrodków głodu i sytości ma dwa poziomy.
Słownik
stan, w którym organizm całkowicie nie pobiera wody
stan, w którym organizm całkowicie nie pobiera pokarmu
hormon tkankowy wydzielany przez śluzówkę dwunastnicy i jelita czczego; oddziałuje na układ pokarmowy oraz na poziomie mózgowym uczestniczy w regulacji pobierania pokarmu
struktura mózgu wchodząca w skład jąder podstawnych oraz układu limbicznego; jej podstawową rolą jest regulacja zachowań emocjonalnych organizmu
stan zwiększonego pobierania pokarmu
stan obniżonego pobierania wody
stan obniżonego pobierania pokarmu
podwzgórzowe receptory wrażliwe na zmiany ciśnienia osmotycznego
część międzymózgowia odpowiedzialna m.in. za regulację pobierania pokarmu oraz rytmu dobowego, temperatury ciała, aktywności autonomicznego układu nerwowego, czynności hormonalnej
stan zwiększonego pobierania wody
hormon produkowany przez komórki nerwowe podwzgórza, a wydzielany przez tylny płat przysadki; jego funkcją jest regulowanie ilości wody wydalanej przez nerki
zlokalizowane w sercu i tętnicach płucnych receptory wrażliwe na zmiany objętości krwi