Przeczytaj
Stan zapalny
Stan zapalnyStan zapalny (zapalenie) zalicza się do mechanizmów odporności wrodzonejodporności wrodzonej. Jest on pierwotną, nieswoistą reakcją organizmu na infekcję lub uszkodzenie. Rozwija się w organizmie natychmiast, gdy tylko komórki układu odpornościowego rozpoznają zagrożenie. Zachodzi przed uruchomieniem znacznie dłużej trwających mechanizmów odpowiedzi swoistej. Działa niezależnie od rodzaju czynnika chorobotwórczego.
Przyczyny stanu zapalnego
Czynniki biologiczne
Mikroorganizmy chorobotwórcze (bakterie, grzyby, protisty) i wirusy. Cząsteczki alergizujące: pyłki roślin, cząsteczki pokarmu, sierść zwierząt itp.
Czynniki fizyczne
Wszelkie czynniki, które są przyczyną poparzeń, odmrożeń, zmiażdżeń i uszkodzeń tkanki.
Czynniki chemiczne
Mocne kwasy, zasady, związki utleniające.
Niedotlenienie i niedożywienie tkanki
Spowodowane niewystarczającym przepływem krwi przez tkanki, np. po zawale serca, udarze niedokrwiennym narządów.
Zaburzenia immunologiczne
Długotrwała ekspozycja układu odpornościowego na antygen przechodząca w przewlekły stan zapalny.
Objawy stanu zapalnego
Wzrost temperatury, zwiększenie lokalnego przepływu krwi oraz szybki napływ komórek stanu zapalnego to jedne z najbardziej pierwotnych mechanizmów obronnych organizmu.
Etapy rozwoju stanu zapalnego
Naczynia krwionośne rozszerzają się, wzrasta również przepuszczalność naczyń włosowatych. Zwiększony dopływ krwi powoduje czerwone zabarwienie skóry i uczucie ciepła w rejonie uszkodzenia tkanki. Wzrost przepuszczalności ścian naczyń włosowatych sprawia, że większa ilość płynu opuszcza krew i przedostaje się do tkanek. Gromadzący się płyn tworzy wysięk, powodujący obrzęk uszkodzonej tkanki. Obrzęk, a także obecność substancji uwalnianych przez uszkodzone komórki, powoduje charakterystyczny dla stanu zapalnego ból. Jest on wynikiem stymulacji zakończeń nerwowych przez mediatory zapalenia.
Zwiększony dopływ krwi dostarcza do miejsca infekcji znaczną liczbę napływających komórek fagocytujących (neutrofile i makrofagi), niektórych białek oraz mediatorów reakcji zapalnej – np. białek układu dopełniaczabiałek układu dopełniacza i białek ostrej fazybiałek ostrej fazy.
Pobliskie komórki śródbłonka naczyń krwionośnych wydzielają chemokiny, czyli mediatory, które przyciągają leukocyty fagocytujące (neutrofile, makrofagi i komórki dendrytyczne). Rozpoczyna się fagocytoza i niszczenie mikroorganizmów, ułatwione przez opsonizacjęopsonizację aktywowanymi białkami dopełniacza. Płyn zawierający leukocyty, martwe mikroorganizmy i uszkodzone komórki przybiera postać żółto‑zielonej ropy. Czasami niektóre mediatory reakcji zapalnej, np. interleukina IL‑1, przekazują informację o toczącym się procesie zapalnym do ośrodka termoregulacji w mózgu, co objawia się gorączkągorączką, sennością i ogólnym osłabieniem.
Neutrofile i makrofagi fagocytują patogeny i martwe komórki. Czyszczą w ten sposób miejsce infekcji. Jeśli czynnik zapalny zostanie usunięty, zapalenie wygasa – nie odbywa się dalsza aktywacja leukocytów. Nieuszkodzone komórki tworzą nową tkankę i zastępują martwą. Jedne tkanki regenerują się łatwo, np. tkanki skóry czy tkanka mięśniowa szkieletowa. Inne – jak tkanka mięśnia sercowego lub tkanka nerwowa – nie mają zdolności do regeneracji.
Odpowiedź immunologiczna organizmu na patogeny
Początkowa obrona przed patogenami polega na aktywacji neutrofili, makrofagów, komórek tucznychkomórek tucznych oraz komórek NKkomórek NK. Są to elementy wrodzonej odpowiedzi układu odpornościowego, które mogą usuwać patogeny, takie jak wirusy, bakterie, grzyby lub pasożyty. Elementy te następnie przekazują sygnały wzmacniające, które stymulują powstawanie odpowiedzi nabytej. Dzięki temu następuje aktywizacja limfocytów B, wytwarzających przeciwciała, które niszczą określone antygeny. Ponadto powstają plazmocyty (komórki pamięci), które reagują na określone antygeny po ponownym zetknięciu się z patogenem.
Znaczenie stanu zapalnego
Ostry stan zapalny przypomina bitwę, po której komórki układu immunologicznego sprzątają „ciała najeźdźców”, czyli patogenów, takich jak bakterie, wirusy, grzyby lub pasożyty. W tkankach przeważają procesy naprawy i gojenia. W prawidłowych warunkach stan zapalny powinien prowadzić do spowolnienia rozprzestrzeniania się patogenów w organizmie, miejscowej i ogólnoustrojowej mobilizacji obrony immunologicznej, naprawy uszkodzonych tkanek oraz przywrócenia pełnej równowagi organizmu – homeostazyhomeostazy.
Zdarza się jednak, że proces wygaszania stanu zapalnego przechodzi w formę przewlekłą, kiedy to układowi odpornościowemu nie udaje się zwalczyć czynnika uszkadzającego tkanki. Przewlekły stan zapalny charakteryzuje się jednocześnie przebiegającymi naprawą i uszkodzeniem tkanek. Organizm nie radzi sobie z czynnikiem chorobotwórczym i traktuje własne tkanki jako ciała obce. Prowadzi to do schorzeń autoimmunologicznych, czyli takich, w których organizm atakuje i niszczy własne tkanki. Przykładami takich chorób są reumatoidalne zapalenie stawów, łuszczyca, zapalenie tarczycy Hashimoto, stwardnienie rozsiane (SM) czy cukrzyca typu I (insulinozależna).
Zastanów się, czy przebieg stanu zapalnego zawsze jest taki sam? Kiedy stan zapalny może stać się przyczyną rozwoju innych chorób?
Charakterystyczne tzw. kardynalne objawy odpowiedzi zapalnej pojawiającej się w miejscu zakażenia jako pierwszy opisał rzymski uczony Aulus Cornelius Celsus, który żył na początku naszej ery (ok. 30 p.n.e.–38 n.e.). Zawarł on w swojej encyklopedii De Medicina następujące zdanie: „Notae vero inflammationis sunt quatour: rubor et tumor cum calore et dolore”, czyli „W istocie są cztery objawy zapalenia: zaczerwienienie, opuchlizna z ociepleniem (ciała) i bólem”. Żyjący trzy wieki później Galen (właściwie Claudius Galenus; ok. 130–200 n.e.), rzymski lekarz, dodał jeszcze jedną oznakę zapalenia – functio laesa, czyli upośledzenie funkcji.
Słownik
reaktywność układu immunologicznego skierowana przeciw antygenom własnych tkanek, prowadząca do uszkodzenia i zaburzenia funkcji narządów; wynika z reakcji komórkowych z udziałem limfocytów T oraz reakcji przeciwciał na własne antygeny
rodzaj leukocytów występujących u kręgowców; wykazują zdolność endocytozy; zawierają heparynę przeciwdziałającą krzepnięciu krwi, a także serotoninę, histaminę i inne związki, które powodują rozszerzanie naczyń i zwiększanie ich średnicy
grupa białek surowicy krwi syntetyzowanych przez wątrobę, które biorą udział w reakcji odpornościowej organizmu; ich stężenie we krwi gwałtownie rośnie w wyniku odpowiedzi na proces zapalny
zespół około 30 białek obecnych w osoczu i płynach ustrojowych; biorą udział we wrodzonych, humoralnych mechanizmach nieswoistej odpowiedzi odpornościowej i wiążą się z niektórymi mechanizmami odpowiedzi swoistej; ich działanie polega na aktywacji kaskady szeregu reakcji enzymatycznych prowadzących do odpowiedzi immunologicznej i reakcji zapalnej; nadmierne pobudzenie lub defekty białek mogą być przyczyną powstawania schorzeń
rodzina białek należących do cytokin; są niezbędne w przebiegu procesu zapalnego; stymulują komórki układu odpornościowego do migracji w kierunku miejsca zapalenia
grupa chorób, w których układ immunologiczny (odpornościowy) organizmu niszczy własne komórki i tkanki
białka uczestniczące w regulacji wzrostu, namnażania i aktywacji komórek układu immunologicznego
podwyższenie temperatury ciała powyżej normy fizjologicznej (36,6–37°C), spowodowane podrażnieniem ośrodka termoregulacji cieplnej w mózgu (podwzgórzu); działanie gorączkotwórcze (pirogenne) wywierają różne związki toksyczne (toksyny bakteryjne i wirusowe, produkty rozpadu tkanek po ich urazach, oparzeniach, wylewach krwi) poprzez pobudzanie wydzielania substancji z grupy cytokin (głównie interleukiny‑1)
substancja zwiększającą przepuszczalność naczyń krwionośnych, co prowadzi do zaczerwienienia i obrzęku uszkodzonej tkanki, czyli stanu zapalnego
zdolność organizmu do utrzymywania względnie stabilnej równowagi w procesach życiowych; utrzymywanie stałej temperatury ciała, równowagi jonowej w płynach ciała, stałej ilości płynów ustrojowych, utrzymywanie rytmów biologicznych poprzez odpowiednią koordynację i regulację metabolizmu
ang. natural killer, rodzaj limfocytów charakteryzujących się obecnością w cytoplazmie licznych ziarnistości; stanowią ok. 10% wszystkich limfocytów krwi obwodowej; mają zdolność do tzw. naturalnej cytotoksyczności komórkowej, tj. do spontanicznego zabijania komórek docelowych bez konieczności uprzedniej immunizacji gospodarza; komórkami docelowymi komórek NK są głównie komórki zakażone wirusem i komórki nowotworowe, stąd przypisuje się im istotną rolę w zwalczaniu zakażeń wirusowych i nadzorze immunologicznym nad rozwojem nowotworów
komórki tkanki łącznej kręgowców wypełnione zasadochłonnymi ziarnistościami (pęcherzykami); ziarnistości komórek tucznych zawierają substancje biologicznie czynne, m.in. heparynę, histaminę, które uwolnione z komórek wywołują miejscowe reakcje alergiczne oraz uczestniczą w wytwarzaniu nabytej odporności na pasożyty; komórki tuczne produkują także mediatory, które nie są magazynowane w ziarnistościach, ale powstają wkrótce po zadziałaniu bodźca — należą do nich np. prostaglandyny i leukotrieny stymulujące m.in. stany zapalne (obrzmienie, zaczerwienienie i podwyższenie temperatury)
rozpad komórek spowodowany zniszczeniem błony komórkowej pod wpływem enzymów pochodzących spoza komórki lub jej wnętrza (autoliza); jeśli komórka otoczona jest ścianą komórkową może nastąpić dopiero wtedy, gdy zostanie ona zniszczona
system zabezpieczeń zapobiegający wnikaniu do organizmu wszelkich czynników chorobotwórczych, które mogłyby zaburzyć jego równowagę; odpowiedź immunologiczna na atak czynników chorobotwórczych jest natychmiastowa i zawsze taka sama; uczestniczą w niej komórki żerne oraz rozmaite substancje bakteriobójcze, np. lizozym; jest nieswoista, czyli nie jest nacelowana na konkretny rodzaj patogenu, rozpoznaje cechy wspólne dla wielu patogenów
proces polegający na ułatwieniu fagocytozy mikroorganizmów i innych cząstek przez otoczenie ich np. białkami układu dopełniacza lub przeciwciałami (opsonizacja immunologiczna)
miejscowa, fizjologiczna reakcja obronna tkanki na uszkodzenie mechaniczne lub inne urazy (chemiczne, biologiczne); charakteryzuje się zaczerwienieniem, podwyższoną temperaturą, obrzękiem, bólem i upośledzeniem funkcji