Wszyscy jesteśmy równi!

Na przełomie XIX i XX w. niemal cały świat został podzielony na posiadłości kolonialne i strefy wpływów państw europejskich. I wojna światowa była momentem zwrotnym w dziejach światowego kolonializmukolonializmkolonializmu, zapoczątkowując proces jego kryzysu. Dwa największe imperia kolonialne, Wielka Brytania i Francja, utraciły w jej wyniku dotychczasową dominującą pozycję gospodarczą i polityczną. Coraz trudniej obu mocarstwom było utrzymać swoje kolonie. Uczestnictwo w wojnie wielotysięcznych oddziałów wojsk kolonialnych spowodowało, że powoli zaczęło zanikać dotychczasowe poczucie niższości wobec tzw. ludzi białych. Algierczycy, Senegalczycy, Hindusi, Nigeryjczycy walczyli ramię w ramię z Europejczykami na frontach I wojny światowej, doświadczali w takim samym stopniu co żołnierze francuscy i brytyjscy trudów walki w okopach i ponosili śmierć. Kiedy wojna się skończyła i zapanował pokój, państwa europejskie starały się w swoich posiadłościach kolonialnych powrócić do starych porządków. Zrodziło to wśród ludności w koloniach poczucie krzywdy i niesprawiedliwości, a w konsekwencji doprowadziło do rozwoju ruchów niepodległościowych.

R1KmJkzfq3xns1

Zdjęcie przedstawia żołnierzy siedzących w okopach. Mężczyźni ubrani są w mundury, na głowach mają hełmy w kształcie płytkich mis. Hełmy przypominają kapelusze typu safari z niewielkim otokiem.

Drugim czynnikiem, który spowodował rozwój ruchów emancypacyjnych w koloniach, były kwestie gospodarcze. Po zakończeniu wojny nastąpił spadek zamówień w koloniach i wzrost ich wyzysku, co przyczyniało się do kryzysu ekonomicznego. Dużą rolę w ich rozwoju odegrała działalność partii lewicowych, które nawiązując do haseł komunistycznych, nawoływały do wyzwolenia się i propagowały idee antykolonialne, równościowe, oparte na prawach każdego państwa do samostanowienia. Po I wojnie światowej nastąpiła zmiana układu sił. Kosztem starych mocarstw europejskich wzrosła potęga morska Stanów Zjednoczonych i Japonii. Antykolonialne hasła (nieprzeszkadzające jednak w realizacji celów imperialnych) pierwszego z tych państw wywarły duży wpływ na dalsze dzieje systemu kolonialnego. Japonia przyłączyła się do państw dominujących nad innymi, a rola Europy osłabła, ale to nie zmieniło faktu, że ta dominacja i wyzysk istniały nadal.

Wszystko to wymusiło na metropoliach pewne ustępstwa. W okresie międzywojennym pełną niepodległość swoim dominiomdominiumdominiom nadała Wielka Brytania. Znaczące zmiany nastąpiły także w Indiach i niektórych koloniach afrykańskich.

RoTtTv9URkNNH

Zdjęcie przedstawia dwóch mężczyzn siedzących obok siebie i rozmawiających. Mężczyźni to Hindusi. Po lewo siedzi mężczyzna ubrany w białą koszulę z długimi rękawami i jasną, przedłużaną kamizelką zapinaną na guziki. Na głowie ma białą, płócienną czapkę. Drugi mężczyzna jest nagi, okryty jedynie białą tkaniną przepasaną wokół bioder. Mężczyzna siedzi z nogami podkulonymi pod siebie. W ręku trzyma książkę. Nosi druciane, okrągłe okulary.

RcbaqJp0VrAsi

Zdjęcie przedstawia mężczyznę w średnim wieku z czarną czapką w kształcie zwężającego się ku górze walca. Mężczyzna ma niewielkie wąsy z zakręconymi końcówkami. Ubrany jest w czarny mundur z białymi naramiennikami i zdobionymi rękawami. Na szyi wisi ozdobny łańcuch z zawieszką w kształcie sześciokąta.

Analogiczne dążenia do niepodległości widoczne były również w innych częściach świata. Podobne też były przyczyny, które legły u podstaw procesów dekolonizacyjnych. Tuż po drugiej wojnie światowej niepodległość zyskało wiele państw leżących na terenie Azji - Indonezja, Wietnam, Korea, Indie, Pakistan, Cejlon. Proces odzyskiwania niepodległości były powolny i pochłonął wiele wysiłków i wiele ofiar. Dłużej trzeba było czekać na niepodległość państw afrykańskich. Rok 1960 został ogłoszony rokiem Afryki, ponieważ wtedy 17 państw proklamowało niepodległość od Wielkiej Brytanii, Francji, Belgii, Włoch, m.in. Kamerun, Togo, Czad, Kongo, Mauretania, Nigeria, Mali, Niger itd.

Złoty Róg Afryki

Etiopia, zwana AbisyniąAbisyniaAbisynią, była jednym z dwóch państw na kontynencie afrykańskim, które uniknęły zależności kolonialnej w XIX wieku. W latach 30. XX w. padła ona jednak ofiarą agresji ze strony faszystowskich Włoch. Celem polityki zagranicznej Mussoliniego było m.in. odtworzenie imperium rzymskiego i uczynienie z Morza Śródziemnego włoskiej strefy wpływów (łac. mare nostrum – nasze morze). Możliwości ekspansji na obszarach, na których rozciągało się panowanie antycznego Rzymu, były w tamtych czasach już mocno ograniczone, dlatego w sferze zainteresowań faszystowskiego przywódcy znalazła się Etiopia. Wybór ten był o tyle zasadny, że państwo to graniczyło z włoskimi posiadłościami w Afryce Wschodniej: Somalią i Erytreą. Etiopią rządził w sposób absolutny cesarz Hajle Sellasje I.

R1BG7k7FbE2NZ

Zdjęcie przedstawia mężczyznę w średnim wieku, stojącego lewym półprofilem. Mężczyzna ma ciemniejszą, oliwkową karnację, ciemną oprawę oczu, grube, krzaczaste brwi, ciemne oczy, czarne, kręcone włosy, czarną brodę, wąsy i bokobrody. Ubrany jest w czarny mundur z kołnierzem typu stójka, bogato haftowanym. Naramienniki, zdobne zakończenia rękawów, a na lewej piersi ordery oraz odznaczenia. Na skos przewieszona zielona szarfa. Przy boku szabla. Na zdjęciu widoczna jedynie jej rękojeść.

Podbój Etiopii zdawał się nie nastręczać Włochom zbyt wielu trudności, a mógł przynieść duże korzyści w postaci powiększenia włoskich posiadłości kolonialnych. Była to druga próba włoska. Pierwsza, sprzed niemal 40 lat, zakończyła się niepowodzeniem.

„Brudna wojna”

Pretekstem do rozpoczęcia inwazjiinwazjainwazji stał się incydent w przygranicznej oazie Wol‑Woloazaincydent w przygranicznej oazie Wol‑Wol. W październiku 1935 r. wojska włoskie przekroczyły granicę z Etiopią i w ciągu kilku miesięcy doprowadziły, mimo bohaterskiej obrony, do rozgromienia armii etiopskiej. Duża dysproporcja sił na korzyść Włochów, ich przewaga technologiczna oraz determinacja, także samego Mussoliniego, nie dały przeciwnikowi zbyt wielu szans. Strona włoska, mimo formalnego zakazu, nie cofnęła się nawet przed użyciem gazów bojowych. Stąd wojnę tę często nazywa się brudną.

Rkp926WonOD8L

Zdjęcie przedstawia peron ze stojącym pociągiem wypełnionym umundurowanymi żołnierzami, którzy wyglądają przez okna. Na peronie stoją ludzie ubrani po cywilnemu. Najprawdopodobniej żegnają odjeżdżających.

R1crA7rGN13ML

Mapa przedstawia działania militarne wojny włosko etiopskiej od 1935 do lutego 1936 roku. Na mapie zaznaczono Cesarstwo Etiopii (stolica Addis Abeba), które graniczy od wschodu z Sudanem Anglo-Egipskim, na południu z Ugandą i kolonią Kenii, na południowym wschodzie z Somalią Włoską ze stolicą w Mogadiszu. Na północy z Somalią Brytyjską ze stolicą w Berberze, Somalią Francuską ze stolicą w Dżibuti i Erytreą Włoską ze stolicą w Asmarze. Po drugiej stronie Morza Czerwonego zaś znajduje się Arabia Saudyjska, Królestwo Jemenu ze stolicą w Sana i Protektoratem Adeńskim ze stolicą w Aden. Jedna trasa kolei prowadzi od miasta Asmara do miasta Massawa w Erytrei Włoskiej. Druga, dużo dłuższa, od miasta Addis Abeba w Cesarstwie Etiopii na północ do miasta Dżibuti stolicy Somalii Francuskiej, mieszczącego się na wybrzeżu Morza Czerwonego w Zatoce Adeńskiej. Na mapie zaznaczono także drogę, która prowadzi ze stolicy Erytrei Włoskiej - Asmary na południe do miasta Addis Abeba w Cesarstwie Etiopii. Linia frontu w lutym 1936 roku przebiegała w północnej części Cesarstwa Etiopii, zaraz przy granicy z Erytreą Włoską. Stanowi cienki pas obszaru przygranicznego. Ruchy wojsk generała De Bono prowadziły od miasta Asmara w Erytrei Włoskiej w dół na południe do miast Aksum (bitwa 15 października 1935), Adua (bitwa 6 października 1935) i Mekelie (bitwa 6 listopada 1935). Etiopska kontrofensywa przebiegała z okolic miast Desje i Gonder na północ w kierunku Erytrei. Ruchy wojsk generała Graziani prowadziły z Somalii Włoskiej na północ, w pobliżu miast Dolo i Gorrahei (na terenie Cesarstwa Etiopii), gdzie miała miejsce bitwa w listopadzie 1935.

RSKvouat7Q7HR

Mapa przedstawia działania militarne wojny włosko-etiopskiej od lutego do maja 1936 roku. Na mapie zaznaczono Cesarstwo Etiopii (stolica Addis Abeba), które graniczy od wschodu z Sudanem Anglo-Egipskim, na południu z Ugandą i kolonią Kenii ze stolicą w Nairobi, na południowym wschodzie z Somalią Włoską ze stolicą w Mogadiszu. Na północy z Somalią Brytyjską ze stolicą w Berberze, Somalią Francuską ze stolicą w Dżibuti i Erytreą Włoską ze stolicą w Asmarze. Po drugiej stronie Morza Czerwonego zaś znajduje się Arabia Saudyjska, Królestwo Jemenu ze stolicą w Sana i Protektoratem Adeńskim ze stolicą w Aden. Jedna trasa kolei prowadzi od miasta Asmara do miasta Massawa w Erytrei Włoskiej. Druga, dużo dłuższa, od miasta Addis Abeba w Cesarstwie Etiopii na północ, do miasta Dżibuti stolicy Somalii Francuskiej, mieszczącego się na wybrzeżu Morza Czerwonego w Zatoce Adeńskiej. Na mapie zaznaczono także drogę, która prowadzi ze stolicy Erytrei Włoskiej - Asmary na południe do miasta Addis Abeba w Cesarstwie Etiopii. Pas przygraniczny z Erytreą Włoską na terenie Cesarstwa Etiopii stanowił obszar działań wojennych generała Badoglio (pas pomiędzy miastami Debre Markos, Gonder i Asmara) oraz Addis Abeba przez Desje w okolicę granicy z Erytreą. Na mapie zaznaczono miejsce bitew pod Abbi Addi (26-29 lutego 1936), Gonder (1 kwietnia 1936), Tembien (styczeń-luty 1936), Amba Aradam (10-15 lutego 1936), Mai Ceu (4 kwietnia 1936), Debre Markos (20 maja 1936). Ruchy wojsk generała Graziani prowadziły od granicy z Somalią Włoską z okolic miasta Dolo do Miasta Neghellia (bitwa w styczniu 1936), od miasta Gorrahei do miasta Dagamedo (bitwa 24 kwietnia 1936), od miasta Ogaden do miasta Giggiga i Harer (bitwa 3 maja 1936).

W maju 1936 r. Mussolini ogłosił utworzenie II Imperium Rzymskiego, a król Wiktor Emanuel II został ogłoszony cesarzem Etiopii.

„My dziś, wy jutro”

Hajle Sellasje, prawowity cesarz Etiopii, jeszcze zanim zakończył się podbój jego kraju, udał się do Genewy. Na forum Ligi NarodówLiga NarodówLigi Narodów prosił o podjęcie działań, które mogłyby powstrzymać agresję.

Inwazja włoska w Abisynii nie spotkała się początkowo z wyraźnymi obiekcjami ani ze strony Wielkiej Brytanii, ani Francji. Włochy były zbyt cennym sojusznikiem przeciwko wzrastającym w potęgę nazistowskim Niemcom i żadne z państw nie chciało tracić Mussoliniego jako ewentualnego sojusznika w obliczu narastającego napięcia międzynarodowego. W odpowiedzi na apel władcy Liga Narodów potępiła włoską agresję i nałożyła na Włochy sankcjesankcjasankcje ekonomiczne. Sankcje te nie objęły jednak dostaw ropy naftowej, węgla i stali, czyli surowców niezbędnych podczas prowadzenia działań wojennych, więc w praktyce okazały się bez znaczenia.

Inwazja włoska obnażyła słabość Ligi Narodów i jej nieudolność w wypełnianiu podstawowego zadania – powstrzymania agresji. W odpowiedzi na decyzje Ligi Narodów Mussolini postanowił wycofać Włochy z jej gremium. Podbój Etiopii okazał się ostatnim gwoździem do trumny Ligi Narodów. Od tej pory organizacja ta przestała odgrywać jakąkolwiek rolę w stosunkach międzynarodowych. Włochy zaś, zniechęcone postawą Wielkiej Brytanii i Francji, które mimo wcześniejszych obietnic zgodziły się na nałożenie sankcji ekonomicznych na Włochy, nawiązały w 1937 r. współpracę z nazistowskimi Niemcami i Japonią. Europa powoli wkraczała na drogę prowadzącą bezpośrednio do II wojny światowej.

Słownik

Słowa kluczowe

Etiopia, inwazja włoska, Hajle Sellasje, świat przed II wojną światową

Bibliografia

J. Kieniewicz, Historia Indii, Ossolineum, Wrocław–Warszawa–Kraków 2003.

J. Tyszkiewicz, E. Czapiewski, Historia powszechna. Wiek XX, PWN, Warszawa 2010.

J.A. Gierowski, Historia Włoch, Ossolineum 2007.