Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
bg‑red

Diabeł niejedno ma imię

DiabełdiabełDiabeł ma różne oblicza i dlatego też różnie go nazywano: od starosłowiańskiego czarta, biesa, kozyra, licha po Antychrysta, Lucyfera czy szatana. Słowiańskie i ludowe rozumienie wyrazu „diabeł” miało nieco inny wymiar niż chrześcijańskie. Kojarzony był ze strachem, chorobami, nieszczęściem, złym losem, natomiast w późniejszym okresie raczej z upadłym aniołem, który jest przeciwieństwem Chrystusa - Antychrystem, szatanem, Lucyferem, tym, który nie tylko sam zbuntował się przeciwko Bogu, ale też nakłaniał do buntu inne anioły. Diabeł występuje pod różnymi imionami, między innymi:

  • Asmodeusz

  • Belzebub

  • Boruta

  • Mefistofeles

  • Szatan.

1

Mistrzu i Małgorzacie Michaiła Bułhakowa diabeł pojawia się w pięciu postaciach, które przyjmują następujące imiona:

Towarzystwo Wolanda

RyQ1nQ0tYDrnc1
Ilustracja interaktywna. Obraz przedstawia uśmiechniętego mężczyznę ze złotym zębem, czarną brodą z wąsami oraz błędnym wzrokiem skierowanym na wprost. Pod spodem jest palące się ognisko oraz owinięta niebieskim materiałem postać. Ma twarze ze zmarszczkami, krągłymi policzkami i drugim podbródkiem. Tło obrazu jest czarne.
Opis punktów znajdujących się na ilustracji:
1. Woland. Pojawia się ze swoją świtą diabłów i przedstawia się jako profesor. Organizuje w Teatrze Variétés pokaz czarnej magii wraz z jej demaskacją. Poprzez prowokowanie publiczności do działań podyktowanych najniższymi instynktami chce odsłonić prawdziwe oblicze moskiewskiego społeczeństwa. Zachowuje pewien dystans do pozostałych postaci i zdarzeń. Nieco wyniosły – jest równocześnie magiem i mędrcem, który pomaga zrozumieć świat poprzez ukazywanie reguł, które nim rządzą.
2. Behemot. Behemot jawi się jako postać przewrotna, o wyglądzie kota lub człowieka o kociej twarzy. Zachowuje się w sposób nonszalancki i niecodzienny:

„[…] na pufie po jubilerowej rozwalił się w nonszalanckiej pozie trzeci kompan, przerażających rozmiarów czarny kocur z kieliszkiem wódki w jednej łapie i widelcem – na który zdążył już nadziać marynowany grzyb – w drugiej”.
Indeks dolny Michaił Bułhakow, Mistrz i Małgorzata, Warszawa 2017, s. 112.

Prawdziwa postać Behemota to „[…] szczuplutki chłopak, demon – paź, najwspanialszy błazen, jakiego znał świat”.
Indeks dolny Michaił Bułhakow, Mistrz i Małgorzata, Warszawa 2017, s. 517.
3. Fagot-Korowiow. Korowiow vel Fagot jawi się u boku szatana Wolanda jako jego tłumacz. Służąc Wolandowi, wypełnia swoją pokutę. Postać w kraciastej marynarce to tak naprawdę rycerz, który kiedyś szydził z sił piekielnych, a teraz służy szatanowi. Był kompanem Behemota. Postać dość zabawnie wyglądająca, wysokiego wzrostu i wątłej postury, o małej głowie i podciągniętych wysoko spodniach, spod których widoczne były skarpety.

„I wtedy skwarne powietrze zgęstniało przed Berliozem, i wysnuł się z owego powietrza przezroczysty, nad wyraz przedziwny obywatel. Malutka główka, dżokejka, kusa kraciasta marynareczka utkana z powietrza… Miał ze dwa metry wzrostu, ale w ramionach wąski był i chudy niepomiernie, a fizys, proszę zauważyć, miał szyderczą”.
Indeks dolny M. Bułhakow, Mistrz i Małgorzata, Warszawa 2017, s. 10–11.
4. Azazello. Azazello był poważny i wykonywał trudne zadania dla Wolanda, np. namawiał Małgorzatę do podpisania paktu z diabłem, a ostatecznie otruł tytułowych bohaterów.

„[...] był niewielkiego wzrostu, płomiennie rudy, posiadał wielki kieł, na sobie zaś miał wykrochmaloną koszulę, pasiasty garnitur w dobrym gatunku, na nogach lakierki, a na głowie melonik. Krawat jaskrawy. Zdumiewające było to, że z kieszonki, w której mężczyźni zwykle noszą chusteczki lub wieczne pióra, wystawało mu ogryzione kurze udko”.
Indeks dolny M. Bułhakow, Mistrz i Małgorzata, Warszawa 2017, s. 305.
5. Hella. Postać Helli to demoniczna współtowarzyszka Wolanda, któremu często usługiwała. Nie jest uznawana za jedną z wcieleń diabła. Występuje raczej jako kobieta-wampir z blizną na szyi. W świecie Bułhakowskiej powieści funkcjonuje na nieco innych zasadach niż pozostałe demony – świadczy o tym chociażby fakt, że nie pojawia się w końcowej scenie odlotu głównych bohaterów ku piątemu wymiarowi.
Często ukazywała się jako naga kobieta albo jako trup:

„Dziewczyna zaczęła się spieszyć, wsunęła w lufcik rudą głowę, rękę wyciągnęła, jak mogła najdalej, zaczęła drapać paznokciami dolny baskwil i potrząsać ramą. Dłoń jej wydłużyła się, jak gdyby była z gumy, i przybrała trupio-zielonkawą barwę. Wreszcie zielone palce trupa uchwyciły rączkę baskwila, przekręciły ją i okno zaczęło się otwierać. […] Okno rozwarło się na oścież, ale zamiast nocnego chłodu i aromatu lip wtargnęła do pokoju piwniczna woń. Nieboszczka weszła na parapet. Rimski wyraźnie widział ciemne plamy rozkładu na jej piersiach”.
Indeks dolny M. Bułhakow, Mistrz i Małgorzata, Warszawa 2017, s. 214.
Fabio Merizzi, Mistrz i Małgorzata
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Słownik

diabeł
diabeł

(gr. diábolos) – zły duch kuszący ludzi do grzechu, wyobrażany jako istota z rogami, ogonem i kopytami

Abaddon
Abaddon

w Biblii, Ap. 9,11, szatan, upadły anioł przepaści, „którego imię po hebrajsku Abaddon, po gr. Apollyon, a po łac. Exterminans („niszczący, pustoszący, rugujący”)

Azazel
Azazel

w Biblii, Kpł 16,8, imię hebrajskie symbolizujące złego ducha zamieszkującego pustynię

Behemot
Behemot

w Biblii, Hi 40, 10‑19, potężna bestia mityczna, która gdyby miała przedstawiać realnie istniejące zwierzę, oznaczałaby hipopotama

metafizyka
metafizyka

(gr. ta meta ta physika – to, co ponad fizyką) – jedna z głównych dyscyplin filozofii rozważająca ogólne własności bytu i ostateczne przyczyny rzeczy; w potocznym rozumieniu oznacza wszystko to, co wybiega poza możliwość naukowego wyjaśnienia